Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper (27/8) cho biết Lầu Năm Góc đang xem xét các phương án mở rộng hiện diện quân sự ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm tăng cường thực thi các chiến dịch bảo đảm tự do hàng hải và thiết lập căn cứ mới để đối phó với thách thức an ninh từ Trung Quốc và Nga.
Theo thông tin trên, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper khẳng định “các thách thức từ Trung Quốc và Nga buộc Mỹ phải đề ra chiến lược đối phó mới ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương; nhấn mạnh Mỹ phải hiện diện trong khu vực này, không phải ở tất cả mọi nơi mà là ở những điểm trọng yếu. Điều đó có nghĩa chúng ta sẽ xem xét sẽ phải mở các căn cứ mới ở đâu, cũng như đầu tư thêm thời gian và tài nguyên vào những khu vực chúng ta chưa có mặt trong quá khứ. Điều đó cũng có nghĩa là chúng ta sẽ tiếp tục tuần tra đến hoạt động ở bất cứ đâu luật pháp quốc tế cho phép để bảo vệ quyền tự do hàng hải cho cả hoạt động thương mại lẫn quân sự, dù là qua eo biển Hormuz hay eo biển Malacca”. Ngoài ra, ông Mark Esper cũng cho biết sở dĩ ông chọn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương làm điểm đến trong chuyến công du đầu tiên trên cương vị Bộ trưởng Quốc phòng là vì tầm quan trọng chiến lược của khu vực này. Cụ thể, đây là khu vực tập trung hơn nửa dân số thế giới, sáu cường quốc hạt nhân và bảy trong số các lực lượng quân đội lớn nhất của thế giới.
Trước đó, báo cáo “Chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương” của Bộ Quốc phòng Mỹ công bố tháng 6/2019 nêu rõ, “Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ tăng cường cam kết với các liên minh và đối tác đã có, đồng thời mở rộng và làm sâu sắc thêm quan hệ với các đối tác mới có chung quan điểm tôn trọng chủ quyền, thương mại công bằng và cùng có lợi cũng như luật pháp quốc tế”.
Trước đó, phát biểu tại Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, Chỉ huy Bộ Tư lệnh Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ, Đô đốc Philip Davidson (12/2) cho biết, chương trình quân sự hóa trái phép của Trung Quốc ở Biển Đông là nguyên nhân khiến Mỹ tính tới phương án xây dựng loạt căn cứ quân sự gần khu vực này; nhấn mạnh Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã không giữ lời hứa từng đưa ra hồi năm 2015 với cựu Tổng thống Barack Obama về việc không tiến hành quân sự hóa ở Biển Đông; đồng thời cho biết Mỹ đang trao đổi với một số đối tác và đồng minh về việc thiết lập căn cứ quân sự mới gần Biển Đông. Đô đốc Philip Davidson cho rằng hành vi mở rộng lãnh thổ và ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc là mối đe dọa to lớn và lâu dài trong việc duy trì tự do thương mại và tự do di chuyển trong khu vực; nhấn mạnh “bằng đe dọa và cưỡng ép, Bắc Kinh đang nỗ lực mở rộng tư tưởng của mình để bẻ cong, phá vỡ và thay thế trật tự quốc tế dựa trên pháp luật hiện có. Với vị thế của mình, Bắc Kinh tìm cách tạo ra một trật tự mới, trật tự với ‘bản sắc Trung Quốc’, do Trung Quốc lãnh đạo, thay thế cho sự ổn định và hòa bình ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đã tồn tại hơn 70 năm qua”. Đô đốc Philip Davidson nêu lên minh chứng rõ ràng nhất của việc Trung Quốc mở rộng tầm ảnh hưởng là quốc gia này sử dụng các đảo ở Biển Đông để biện minh cho các yêu sách mở rộng lãnh thổ; đồng thời khẳng định luật pháp quốc tế không công nhận những động thái đó của Trung Quốc và hoạt động tự do hàng hải (FONOP) là phương cách để Trung Quốc nhận biết cộng đồng quốc tế không chấp nhận những tuyên bố liên quan của Bắc Kinh.
Tính đến thời điểm hiện tại, Mỹ đang có 5 căn cứ quân sự lớn tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Căn cứ tại Hawaii là nơi tập trung căn cứ hải – lục – không quân và là tổng hành dinh của Hạm đội Thái Bình Dương với khoảng 100 tàu chiến, gồm cả tàu sân bay. Căn cứ không quân Andersen tại Guam là một trong 4 căn cứ triển khai oanh tạc cơ chiến lược. Đây cũng là cảng nhà của 3 tàu ngầm hạt nhân của Mỹ. Tại Nhật Bản, Mỹ có đủ căn cứ hải quân, không quân, lục quân và lính thủy đánh bộ với khoảng 38.000 lính được triển khai tại 112 cơ sở ở Honshu, Kyushu và Okinawa, cộng thêm 11.000 người trên các căn cứ nổi. Tàu sân bay USS George Washington thường xuyên neo đậu ở nước này. Tại Hàn Quốc, Mỹ đang có 83 căn cứ quân sự với 23.468 quân, song chủ yếu là lục quân. Tại Australia, Mỹ đang duy trì 2.500 lính thủy đánh bộ đang hiện diện tại Darwin, miền Bắc Australia.
Trong những năm gần đây, Mỹ đang tích cực vận động hành lang để tìm cách thiết lập lại một số căn cứ quân sự ở Đông Nam Á nói riêng cũng như ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương nói chung. Mỹ đã từng đề nghị với chính quyền Thái Lan cho thuê căn cứ hải quân Sattahip và căn cứ không quân Utapao ở hai tỉnh Chon Buri và Rayong. Ý định này của Washington nằm trong một kế hoạch của Bộ Quốc phòng Mỹ thiết lập một mạng lưới căn cứ quân sự lớn nhỏ khắp thế giới để có thể tiến hành những cuộc tấn công “đánh phủ đầu”. Nhật báo Mỹ The Washington Post, dẫn lời một quan chức quốc phòng Mỹ, cho biết Mỹ sẽ thay thế các sư đoàn lớn, di chuyển chậm bằng các đơn vị chiến đấu cơ động và nhỏ gọn, có thể tấn công trong vòng vài giờ, thay vì vài tháng, chống các nước có vũ khí hủy diệt hàng loạt. Theo cách bố trí mới, Mỹ sẽ đặt 3 loại căn cứ quân sự ở nước ngoài. Loại thứ nhất có số lượng quân nhân và khí tài lớn, đóng thường trực ở các nước bạn như Anh, Đức, Nhật và đảo Guam, lãnh thổ của Mỹ, đóng vai trò trung tâm chuyển quân (HUB). Loại thứ hai gọi là căn cứ hành quân tiền tiêu (FOB), hiện đã có ở một số nước như Ý, Ba Lan, Kuwait, Qatar… chỉ có số lượng lính nhỏ. Loại thứ ba có tên vị trí hành quân tiền tiêu (FOL), không có lực lượng trấn đóng thường xuyên nhưng khi hữu sự có thể tập kết quân tới đó ngay, như Thái Lan chẳng hạn. Không những vậy, Mỹ vừa đạt được thỏa thuận triển khai 5 căn cứ quân sự ở Philippines trong bối cảnh căng thẳng giữa Bắc Kinh và Manila về vấn đề Biển Đông đang ngày càng gia tăng. Phó trợ lý của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Amy Searight cho biết thỏa thuận vừa đạt được là một phần của Hiệp định Hợp tác Quốc phòng tăng cường mà Washington và Manila đã ký cuối năm 2016. Nó cho phép Mỹ tăng cường hiện diện quân sự ở các cơ sở quân sự cũ tại Philippines, với các loại tàu và máy bay để phục vụ các hoạt động đảm bảo an ninh hàng hải và nhân đạo. Trước đó, Philippines đề nghị cho Mỹ sử dụng 8 căn cứ quân sự, bao gồm cả căn cứ không quân Clark và căn cứ hải quân Subic Bay mà Lầu Năm Góc từng sử dụng. Cả hai căn cứ này đều nằm trên đảo Palawan, rất gần Biển Đông.