Bộ Quốc phòng Philippines (13/9) cáo buộc Trung Quốc sử dụng lực lượng tàu cá để phục vụ nhiều mục đích của Bắc Kinh như do thám, tìm kiếm, cứu hộ cũng như hỗ trợ hoạt động của tàu hải cảnh và hải quân trên Biển Đông và biển Hoa Đông.
Trung Quốc sử dụng tàu cá để kiểm soát, giám sát Biển Đông
Theo Bộ Quốc phòng Philippines, Trung Quốc đang tận dụng các tàu cá để kín đáo thực hiện động thái giám sát, tìm kiếm và cứu hộ cũng như hỗ trợ cho hoạt động của các lực lượng hành pháp nước này; nhấn mạnh có khả năng cao là Trung Quốc sẽ tiếp tục triển khai những tàu này trong chiến lược tác chiến bất đối xứng để kiểm soát và phong tỏa biển, ví dụ như chiến thuật áp đảo số lượng và đâm vào tàu của các quốc gia tranh chấp chủ quyền khác tại Biển Đông. Trung Quốc dường như muốn tạo nên lợi thế trong khu vực hàng hải nhưng không gây nên căng thẳng trong khu vực. Bộ Quốc phòng Philippines cho rằng các tàu cá Trung Quốc thực chất là “dân quân trên biển”, thường xuyên hỗ trợ cho hoạt động của tàu hải cảnh cũng như hải quân. Trong 6 tháng đầu năm 2019, nhà chức trách Philippines đã phát hiện 322 tàu loại này. Báo cáo của Bộ Quốc phòng Philippines ghi nhận ít nhất 300 lần tàu đánh cá Trung Quốc xuất hiện tại vùng nước quanh đảo Thị Tứ, một cấu trúc san hô tự nhiên ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam, hiện do Philippines kiểm soát trái phép. Bên cạnh hoạt động của tàu cá, nhà chức trách Philippines cũng ghi nhận hoạt động ngày càng gia tăng của các tàu hải cảnh, hải quân Trung Quốc tại vùng biển phía Tây Philippines. Các tàu hải cảnh Trung Quốc nhiều lần cản trở hoạt động của Philippines tại khu vực bãi Scarborough, đảo Thị Tứ và bãi Cỏ Mây.
Trước đó, Chuẩn đô đốc Indonesia A.Taufiq R. (21/6/2016) cũng cảnh báo việc tàu cá Trung Quốc đánh bắt trái phép trong vùng lãnh hải của Indonesia chỉ là cái cớ để tiến tới tuyên bố chủ quyền vô lý của Bắc Kinh trên Biển Đông. Tương tự, giới chức Mỹ cũng tố cáo Trung Quốc sử dụng tàu cá để củng cố và tìm cách thực hiện âm mưu độc chiếm Biển Đông. Theo quan chức ngoại giao của Mỹ, “đó là một chiều hướng gây lo ngại khi các tàu cá Trung Quốc được hộ tống bởi các tàu tuần duyên, hành động theo hướng dường như là một âm mưu nhằm khẳng định một tuyên bố không hợp pháp”; nhận định “điều đó cho thấy sự hiện diện gia tăng của Trung Quốc – xét về các lực lượng quân sự và bán quân sự – và được sử dụng theo cách khiêu khích và có thể gây mất ổn định”. Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ về Đông Nam Á Abraham Denmark cho rằng, bằng cách sử dụng các lực lượng có vỏ bọc là ngư dân, Trung Quốc đã tránh được việc đối đầu trực tiếp với quân đội các nước. Thậm chí, đây là chiêu bài để Trung Quốc có thể lợi dụng để bác bỏ các cáo buộc khiêu khích và ngụy biện rằng, các hành động này là của lực lượng “ngư dân yêu nước”. Một số các tàu cá và hải giám của Trung Quốc đang có hành xử thiếu chuyên nghiệp trong việc tiếp cận lực lượng quân đội hay ngư dân nước khác. Đây thực chất là kế sách mới nhằm kiểm soát trái phép đối với các thực thể tại Biển Đông.
Trong một động thái tương tự, hãng tin AFP dẫn nguồn tin của một quan chức cấp cao giấu tên của Mỹ cảnh báo Trung Quốc đang lợi dụng các tàu cá cùng đội hộ tống có vũ trang (lực lượng quân sự và bán quân sự) để đẩy mạnh những tuyên bố “chủ quyền” biển ở vùng lãnh thổ tranh chấp, gây “bất ổn tiềm tàng” trong khu vực. GS Andrew Erickson, Đại học Hải chiến Mỹ cho biết, Trung Quốc đang cố gắng sử dụng các ngư dân được chính phủ hậu thuẫn như một thành tố để hỗ trợ yêu sách Biển Đông. Trước đó, chuyên gia Zhang Hongzhu thuộc Trường nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam, Đại học kỹ thuật Nanyang của Singapore nhận định, “Chính quyền Trung Quốc xem ngư dân và hạm đội tàu cá là công cụ quan trọng nhằm bành trướng sự hiện diện của Trung Quốc cũng như yêu sách chủ quyền của nước này ở các vùng biển tranh chấp. Ngư dân ngày càng đươc đẩy lên tuyến đầu tranh chấp Biển Đông và các xung đột đánh bắt cá có thể châm ngòi những căng thẳng ngoại giao và an ninh giữa Trung Quốc và các quốc gia trong khu vực”. Theo số liệu của Bộ Quốc phòng Mỹ, Trung Quốc hiện có khoảng 21 triệu ngư dân và 439.000 tàu đánh cá, trong đó tỉnh Hải Nam có khoảng 3,4 triệu ngư dân và khoảng 9.000 tàu.
Mưu đồ của Trung Quốc
Trung Quốc sử dụng các tàu cá để tìm cách khẳng định “chủ quyền” tại những vùng biển tranh chấp là một âm mưu thấp hèn và không có cơ sở luật pháp quốc tế. Hành động này của Trung Quốc không thể tạo ra cái gọi chủ quyền ở Biển Đông mà chỉ khiến cộng đồng quốc tế hiểu rõ ý đồ “độc chiếm Biển Đông” và coi thường luật pháp quốc tế. Trung Quốc âm mưu thông qua các hoạt động đánh bắt cá phi pháp để ngụy tạo rằng các vùng biển mà ngư dân Trung Quốc đang khai thác hải sản nằm trong vùng biển thuộc “chủ quyền” của Trung Quốc và đây là “ngư trường truyền thống, vùng nước lịch sử” của Trung Quốc. Trên thực tế, những hoạt động phi pháp của tàu cá Trung Quốc sẽ không thể chứng minh “chủ quyền” của Trung Quốc trên Biển Đông – một chủ quyền phi lý mà Trung Quốc vẫn tuyên truyền, vì:
Thứ nhất, tàu cá Trung Quốc đánh bắt phi pháp trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của các nước đã được luật pháp quốc tế và các nước trên thế giới công nhận. Ngư dân Trung Quốc chủ yếu tiến hành đánh bắt cá trong các vùng biển có tranh chấp chủ quyền hoặc những vùng biển mà Bắc Kinh ngang nhiên sử dụng vũ lực chiếm đóng phi pháp của một số nước, trong đó có có quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam. Theo số liệu của Cảnh sát biển Việt Nam, mỗi năm có khoảng 1.200 lượt tàu cá Trung Quốc vi phạm hiệp định, khai thác hải sản trái phép trên vùng biển Việt Nam; 10 năm qua, Việt Nam đã triển khai được 217 đợt tàu hoạt động kiểm tra, giám sát thực thi hiệp định trên cả 2 khu vực Vùng dàn xếp quá độ và trong vùng đánh cá chung. Đã xua đuổi 7.781 lượt tàu cá Trung Quốc vi phạm quy định hiệp định, vi phạm chủ quyền biển của Việt Nam với tổng số tiền xử phạt là 4 tỷ đồng.
Thứ hai, tàu cá phi pháp của Trung Quốc xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của các nước. Theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS), EEZ là vùng biển mở rộng 200 hải lí (tương đương 370km) tính từ bờ biển của một quốc gia. Trong khu vực này, quốc gia ấy có đặc quyền khai thác và sử dụng toàn bộ tài nguyên biển. Cụ thể, Điều 56 của UNCLOS 1982 quy định các quốc gia ven biển có đặc quyền liên quan đến khai thác các loại tài nguyên sinh vật hoặc phi sinh vật; Điều 62 của UNCLOS 1982 quy định công dân của các quốc gia khác khi tiến hành đánh bắt trong vùng đặc quyền kinh tế của nước khác phải tuân theo các biện pháp bảo tồn và các thể thức, các điều kiện khác được đề ra trong các luật và quy định của nước ven biển khác. Vì vậy, việc các tàu cá Trung Quốc cố tình xâm nhập, đánh bắt trộm thủy hải sản của Việt Nam cũng như của các nước trong khu vực là vi phạm luật pháp quốc tế và những nước này hoàn toàn có thể kiện các tàu cá của Trung Quốc ra Tòa án quốc tế.
Thứ ba, các nước trong khu vực liên tục đưa ra các tuyên bố phản đối hoạt động đánh bắt cá phi pháp của tàu cá Trung Quốc và triển khai nhiều biện pháp trấn áp hoạt động này. Để ngăn chặn tàu cá Trung Quốc, các nước ven Biển Đông một mặt tăng cường năng lực chấp pháp, tuần tra trên biển, mặt khác đẩy mạnh việc hợp tác song phương, đa phương trong lĩnh vực ngư nghiệp, tuần tra trên Biển. Trong những năm qua, Hải quân Indonesia đã nhiều lần bắt giữ các tàu cá Trung Quốc trái phép quanh quần đảo Natuna. Trong nhiều trường hợp, Hải quân Indonesia đã phải nổ súng để trấn áp, bắt giữ và lai dắt tàu cá Trung Quốc vào bờ. Hiện tại, Indonesia đang tăng cường lực lượng bảo vệ quanh vùng biển ở Natuna gần với Biển Đông. Khoảng 800 binh sĩ Indonesia đang canh gác quanh Natuna, dự kiến tăng đến 2.000 người trong thời gian tới. Trong 10 năm qua, các lực lượng trên biển Việt Nam đã xua đuổi gần 7.800 lượt tàu cá Trung Quốc vi phạm chủ quyền trên vùng biển Việt Nam. Theo số liệu của Cảnh sát biển Việt Nam, mỗi năm có khoảng 1.200 lượt tàu cá Trung Quốc vi phạm Hiệp định phân định Vịnh Bắc Bộ, Hiệp định hợp tác nghề cá Vịnh Bắc Bộ Việt Nam-Trung Quốc, khai thác hải sản trái phép trên vùng biển Việt Nam, trong đó có một số tàu dùng thủ đoạn treo biển nhận biết giả để đánh lừa lực lượng kiểm tra, kiểm soát của Việt Nam, gây khó khăn cho cơ quan giám sát của Việt Nam. Tương tự, Hàn Quốc và Bộ chỉ huy Liên Hợp Quốc (UNC) đã bắt đầu hợp tác điều tàu quân sự trấn áp các tàu cá Trung Quốc đánh bắt trái phép tại vùng đệm quân sự, quanh cửa sông nằm giữa Triều Tiên và Hàn Quốc. Seoul mới đây đã thành lập 24 đội quân cảnh, được trang bị 4 xuồng cao tốc, nhằm đối phó với số lượng tàu cá hoạt động trái phép ngày càng tăng của Trung Quốc tại vùng đệm này. Theo thỏa thuận đình chiến giữa hai nước, không tàu nào của Hàn Quốc, Triều Tiên hay nước ngoài được phép hoạt động ở khu vực này, trừ những tàu đã đăng ký chính thức với ủy ban quân sự đình chiến của Hàn Quốc hoặc Triều Tiên. Ngoài ra, Seoul và Bình Nhưỡng mỗi bên được phép triển khai tối đa 4 tàu tuần tra và 24 nhân viên quân sự được trang bị súng ngắn, súng trường nhằm duy trì trật tự và bảo đảm việc thực thi cam kết của thỏa thuận đình chiến tại vùng đệm. Theo đó, đội tàu tuần tra của Hàn Quốc đã chở theo lực lượng quân cảnh, hải cảnh, phiên dịch viên và các thành viên của UNC tới vùng đệm để trấn áp các tàu cá Trung Quốc đánh bắt trái phép. Các đội tàu tuần tra Hàn Quốc được phép sử dụng vũ lực chống trả các tàu cá Trung Quốc trong trường hợp các tàu này không tuân thủ theo mệnh lệnh cảnh báo ban đầu của đội tàu Hàn Quốc. Trong trường hợp xảy ra giao tranh giữa các tàu cá nước ngoài với đội tàu Triều Tiên, Hàn Quốc cũng sẽ triển khai tàu chiến và trực thăng cạnh đó tới hỗ trợ.
Thứ tư, tàu cá Trung Quốc không chỉ đánh bắt phi pháp trong vùng EEZ của các nước mà còn đánh bắt các loại động vật trọng sách đỏ như rùa biển, san hô; phá hủy môi trường sinh thái và sử dụng lưới vét tận diệt các thủy hải sản ở Biển Đông. UNCLOS mà Trung Quốc đã phê chuẩn nêu rõ các nước thành viên phải có nghĩa vụ bảo vệ môi trường biển. Thông qua việc phá hủy các rạn san hô, Trung Quốc đang gây nguy hại cho toàn bộ hệ sinh thái biển và các loài thủy sản phụ thuộc. Ngư dân Trung Quốc không chỉ phá hoại an ninh lương thực của chính họ mà còn cả khu vực Đông Nam Á. Hành động phá hủy môi trường sinh thái, đánh bắt các loại động vật trong sách đỏ của ngư dân Trung Quốc là vi phạm một loạt các Hiệp định, Điều ước, Công ước quốc tế như UNCLOS, Công ước về buôn bán quốc tế về các giống loài động thực vật có nguy cơ bị đe dọa (1973), Công ước của Liên hợp quốc về sự biến đổi môi trường (26/8/1980), Công ước về Ða dạng sinh học 1992 (16/11/1994), Công ước về đánh bắt cá và Bảo tồn tài nguyên sinh vật của High Seas, Công ước về buôn bán quốc tế các loài có nguy cơ tuyệt chủng của động vật, thực vật hoang dã (CITES)…
Thứ năm, Chính phủ Trung Quốc luôn bao biện cho các tàu cá phi pháp khi cho rằng tàu cá của nước này “hoạt động bình thường” trong “ngư trường truyền thống Trung Quốc”, nằm trong phạm vi “đường 9 đoạn”, ngư dân truyền thống Trung Quốc được hưởng “quyền đánh bắt theo lịch sử” và “quyền lịch sử” dựa trên luật pháp theo phong tục địa phương của ngư dân Trung Quốc có thể cùng tồn tại trong vùng EEZ của nước khác. Tuy nhiên, bản thân Trung Quốc làm gì có “chủ quyền” theo “đường 9 đoạn” mà luật pháp quốc tế cùng thực tiễn các quốc gia khác công nhận. Ngoài ra, quyền lịch sử là khái niệm thiếu tính chắc chắn trong việc áp dụng và chưa được chấp nhận rộng rãi. Chưa có trường hợp tiền lệ nào trong luật quốc tế về quyền lịch sử theo kiểu mà Trung Quốc tuyên bố, trong khi các nước láng giềng ven Biển Đông phản đối.
Xu hướng không thay đổi
Thời gian tới, Trung Quốc sẽ tiếp tục có các biện pháp hỗ trợ, bảo vệ ngư dân đánh bắt cá phi pháp trong các vùng biển tranh chấp, khiến tình hình khu vực trở nên căng thẳng, dễ mất kiểm soát.
Một là, các nước tăng cường đầu tư, mua sắm trang thiết bị, phương tiện để hiện đại hóa lực lượng chấp pháp đối phó với tàu cá phi pháp Trung Quốc, dẫn đến tình trạng chạy đua mua sắm các tàu bán quân sự trong khu vực.
Hai là, gia tăng khả năng xảy ra xung đột giữa tàu chấp pháp của Trung Quốc với tàu các nước. Trung Quốc liên tục cử các tàu ngư chính, Hải giám đi theo bảo vệ tàu cá hoạt động trong các vùng biển tranh chấp và đã xảy ra một số vụ liên quan việc tàu chấp pháp Trung Quốc tìm cách “hỗ trợ” tàu cá thoát khỏi sự truy đuổi, bắt giữ của các nước trong khu vực. Vụ việc thứ nhất xảy ra vào ngày 19/3/2016 khi lực lượng tuần tra Indonesia đang đưa tàu cá 200 tấn Kway Fey 10078 của Trung Quốc về bờ để xử lý, Trung Quốc đã cho tàu Hải cảnh ngăn lực lượng tuần tra Indonesia lai dắt tàu cá này vào nội thủy của Indonesia và ép tàu tuần tra của Indonesia thả tàu cá của Trung Quốc. Vụ việc thứ hai xảy ra trong vùng đặc quyền kinh tế của Malaysia ngoài khơi bãi cạn Nam Luconia. Chỉ trong ba ngày từ 24-27/3/2016, khoảng 100 tàu Trung Quốc xâm nhập vùng biển gần bãi cạn Nam Luconia sau đó được tàu hải cảnh Trung Quốc hộ tống rút ra hết.
Ba là, ảnh hưởng đến quá trình giải quyết tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông. Tất cả các nước có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, bao gồm cả Trung Quốc đều cho rằng cần phải giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, trên cơ sở tuân thủ luật pháp quốc tế và các thỏa thuận liên quan. Tuy nhiên, việc tàu cá Trung Quốc đánh bắt trái phép trong EEZ của các nước là đi ngược lại tinh thần trên, nó khiến mâu thuẫn, bất đồng giữa các nước gia tăng, góp phần tạo ra các tranh chấp mới, đe dọa hòa bình và ổn định trong khu vực.
Bốn là, việc tận diệt các loại thủy hải sản và phá hủy môi trường sinh thái ở Biển Đông gây ra thảm họa môi trường trong khu vực, đe dọa sinh kế của hàng triệu ngư dân các nước ven biển. Với sản lượng đánh bắt cá ngày càng giảm, chi phí cho mỗi lần ra khơi không cập so với số tiền bán cá thu được, ngư dân các nước sẽ phải bỏ nghề, khiến tình trạng thất nghiệp ra tăng, ảnh hưởng đến an ninh lương thực và ổn định xã hội của các nước trong khu vực.
Năm là, các tàu cá phi pháp của Trung Quốc thường có thái độ hung hăng, sẵn sàng chống trả lực lượng chấp của các nước, gây đe dọa nghiệm trọng về tính mạng của nhân viên chấp pháp cũng như tài sản (tàu, thuyền) của các nước.
Nhìn chung, việc Trung Quốc đứng đằng sau giật dây, ủng hộ và hỗ trợ tàu cá đánh bắt phi pháp trong các vùng biển tranh chấp không ngoài mục đích “độc chiếm Biển Đông”. Tuy nhiên, hành động này là phi pháp và trên cơ sở luật pháp quốc tế cũng không tạo ra “chủ quyền” cho Trung Quốc. Trung Quốc cần chấm dứt ngay những hành động trên nhằm góp phần đảm bảo hòa bình, ổn định trong khu vực không bị ảnh hưởng và bảo vệ môi trường sinh thái cũng như các loại đồng vật trong sách đỏ không bị tuyệt chủng. Các nước trong khu vực Biển Đông cần tăng cường phối hợp, nghiên cứu đưa ra các cơ chế tuần tra, giám sát chung để bắt giữ, xử lý tàu cá phi pháp của Trung Quốc.