Khoảng 21h ngày 25/9, tàu cá QNa 90569 TS (Quảng Nam) cùng 11 ngư dân đang hoạt động ở quần đảo Hoàng Sa đã bị gãy trục lắp, trôi tự do. Các ngư dân trên tàu phát tín hiệu cầu cứu. Theo đề nghị của Cục Lãnh sự (Bộ Ngoại giao Việt Nam), trong ngày 29/9, phía Trung Quốc cử 1 tàu đến khu vực đảo Bạch Quy (thuộc quần đảo Hoàng Sa) để cứu nạn tàu cá QNa 90569 TS, song khi đến nơi, tàu Trung Quốc xác định sự cố tàu QNa 90569 TS chỉ cứu hộ, không phải cứu nạn, nên không cứu giúp tàu QNa 90569 TS, đồng thời cho biết để được thực hiện cứu hộ phải trả tiền theo thỏa thuận.
Cảnh sát biển Việt Nam cứu hộ, cứu nạn tàu thuyền gặp nạn trên biển.
Tàu TQ: “Chỉ cứu hộ, không phải cứu nạn, nếu cứu hộ phải trả tiền theo thỏa thuận”
Chiều 1/10, Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Nam cho biết, một tàu cá của địa phương đang trên đường đưa 12 ngư dân trên tàu cá bị gãy trục láp ở Hoàng Sa về đất liền. Khoảng 21h ngày 25/9, tàu cá QNa 90569 TS của ông Huỳnh Văn Sửu (63 tuổi, trú xã Tam Quang, huyện Núi Thành, Quảng Nam) cùng 11 ngư dân đang hành nghề lưới vây ở quần đảo Hoàng Sa thì không may bị gãy trục lắp, trôi tự do. Ngay lập tức, các ngư dân trên tàu phát tín hiệu cầu cứu. Theo đề nghị của Cục Lãnh sự (Bộ Ngoại giao), trong ngày 29/9, phía Trung Quốc cử 1 tàu đến khu vực đảo Bạch Quy (thuộc quần đảo Hoàng Sa) để cứu nạn tàu cá QNa 90569 TS. Tuy nhiên, khi đến nơi, lực lượng cứu nạn Trung Quốc xác định sự cố tàu QNa 90569 TS chỉ cứu hộ, không phải cứu nạn, đồng thời giới thiệu thông tin cơ quan cứu hộ tàu và cho hay, để được thực hiện cứu hộ phải trả tiền theo thỏa thuận. Bên cạnh đó, phía Trung Quốc cũng thông báo cho cơ quan chức năng Việt Nam hiện có một tàu cá khác đi cùng tàu QNa 90569 TS nhưng không nói rõ số hiệu tàu. Khoảng 6h ngày 1/10, tàu cá QNa 91636 TS của ông Nguyễn Thanh Thành (37 tuổi, xã Tam Quang, huyện Núi Thành) đã tiếp cận và lai dắt tàu QNa 90569 TS về đến cảng Kỳ Hà, huyện Núi Thành. Được biết, tàu cá QNa 90569 TS xuất bến ngày 23/9 tại Trạm Biên phòng An Hòa (huyện Núi Thành).
TQ đã từng nhiều lần xuôi đuổi tàu ngư dân Việt Nam vào tránh bão
Ngay 18/6/2018, do ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới, 20 tàu cá cùng 100 ngư dân của tỉnh Quảng Ngãi đã trú tránh ở rìa nam tây nam đảo Bạch Quy (thuộc quần đảo Hoàng Sa) thì bị tàu của Trung Quốc xua đuổi.Các thuyền trưởng tàu cá đề nghị cơ quan chức năng Việt Nam can thiệp với Trung Quốc, tạo điều kiện để các tàu cá Quảng Ngãi được vào đảo tránh trú bảo đảm an toàn.Đây không phải lần đầu tiên Trung Quốc xua đuổi tàu cá của Việt Nam vào tránh bão ở khu vực thuộc chủ quyền và quyền chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông (bị Trung Quốc sử dụng vũ lực xâm chiếm năm 1974). Hành động của Trung Quốc không chỉ vi phạm luật pháp quốc tế mà còn đi ngược lại nhân cách, đạo đức của con người. Năm 2016, Ủy ban Quốc gia tìm kiếm cứu nạn (8/2016) cho biết có 6 tàu cá tỉnh Qảng Nam cùng 259 ngư dân đang đánh bắt cá ở vùng biển có vị trí cách đảo Bông Bay (thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam nhưng hiện đang bị phía Trung Quốc chiếm giữ và kiểm soát phi pháp) khoảng 40 hải lý thì gặp thời tiết xấu, sóng lớn kèm theo gió mạnh cấp 6-7. Các tàu trên có đề nghị vào tránh trú tại đảo Bông Bay, song cơ quan chức năng Trung Quốc thông báo “khu vực đảo Bông Bay, quần đảo Hoàng Sa không thích hợp để tránh trú, đề nghị 6 tàu Việt Nam quay trở về”. Trước đó, 18 tàu cá Đà Nẵng (6/2016) đang neo đậu tại phía Bắc Hoàng Sa để tránh bão thì bị “một tàu lạ” cập mạn tàu cá cướp đi 25 thùng phi dầu, 4 tấn mực khô và 10 thùng nước ngọt, rồi xua đuổi tàu cá Việt Nam. Năm 2013, Tàu Hải quân Trung Quốc (01/2013) ngăn chặn hai tàu cá của tỉnh Quảng Ngãi bị nạn trên biển vào đảo Bom Bay để tránh bão và sửa chữa hư hỏng. Chỉ đến khi Bộ Ngoại giao Việt Nam can thiệp với phía Trung Quốc thì các tàu trên mới được cập đảo Bom Bay.
Những hành động trên của TQ đối với ngư dân gặp nạn trên biển hoàn toàn trái với tinh thần nhân đạo cũng như luật pháp quốc tế
Giới chuyên gia cho rằng hành động đâm va, xuôi đuổi hoặc từ chối cứu giúp tàu cá các nước của Trung Quốc đã vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và tinh thần nhân đạo. Do Trung Quốc là một nước lớn, đã ký kết và tham gia nhiều Công ước, quy định quốc tế liên quan việc bảo vệ, hỗ trợ, giúp đỡ ngư dân khi gặp khó khăn trên biển. Song hành động ngặn chặn, xua đuổi ngư dân vào tránh bão của Trung Quốc đã vi phạm luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS), đi ngược lại tinh thần và lời văn của Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông, trái với Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam – Trung Quốc, không phù hợp với thỏa thuận quan trọng Lãnh đạo cấp cao hai nước đã đạt được về kiểm soát tốt bất đồng trên biển, không có lợi cho việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông. Cụ thể: Trung Quốc đã đi ngược lại Điều 5 của Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC) đã được Chính phủ Trung Quốc và các nước ASEAN ký kết, thông qua vào tháng 11/2002 tai PhnomPenh, Vương quốc Campuchia. Điều 5 quy định: “Các bên chịu trách nhiệm thực hiện sự tự chế trong việc thi hành các hoạt động có thể gây phức tạp hoặc leo thang tranh chấp, ảnh hưởng tới hòa bình và sự ổn định, kiềm chế không tiến hành đưa người đến sinh sống trên những hòn đảo hiện không có người sinh sống, trên các rặng đá ngầm, bãi cát ngầm, đảo nhỏ và những yếu tố khác và phải được xử lý những khác biệt của mình bằng phương pháp có tính xây dựng. Trong khi chờ đợi sự dàn xếp hòa bình cho các tranh chấp về lãnh thổ và quyền thực thi pháp luật, các bên liên quan tiến hành tăng cường những nỗ lực nhằm tìm kiếm các phương cách xây dựng lòng tin và sự tín nhiệm lẫn nhau trong tinh thần hợp tác và hiểu biết, bao gồm: Tổ chức các cuộc đối thoại và trao đổi quan điểm một cách thích đáng giữa các quan chức phụ trách quân sự và quốc phòng. Bảo đảm đối xử công bằng và nhân đạo đối với tất cả mọi người đang gặp hiểm nguy hoặc tai họa.Thông báo trên cơ sở tự nguyện cho các bên liên quan khác về mọi cuộc tập luyện quân sự liên kết/hỗn hợp sắp diễn ra”.
Trung Quốc cũng vi phạm các quy định của UNCLOS, mà cụ thể là mục a, mục b, Khoản 1, Điều 98 về Nghĩa vụ giúp đỡ. Điều 98 quy định “Mọi quốc gia đòi hỏi thuyền trưởng của một chiếc tàu mang cờ của nước mình, trong chừng mực có thể làm được mà không gây nguy hiểm nghiêm trọng cho con tàu, cho đoàn thủy thủ hay cho hành khách trên tàu, phải: a) Giúp đỡ bất kỳ ai đang gặp nguy khốn trên biển; b) Hết sức nhanh chóng đến cứu những người đang bị nguy cấp nếu như được thông báo những người này cần được giúp đỡ, trong chừng mực mà người ta có thể chờ đợi một cách hợp lý là thuyền trưởng phải xử lý như thế; c) Trong trường hợp xảy ra tai nạn đâm va, giúp đỡ chiếc tàu kia, đoàn thủy thủ và hành khách của nó và, trong phạm vi có thể, cho chiếc tàu đó biết tên và cảng đăng ký của tàu mình, và cảng gần nhất mà tàu mình sẽ cập bến”. Ngoài ra, Trung Quốc cũng vi phạm “Thoả thuận nguyên tắc cơ bản giải quyết vấn đề trên biển Việt-Trung”; nhiều quy định, Nghị định thư của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) khi đối xử vô nhân đạo với ngư dân Việt Nam.
Trung Quốc cũng đang đi ngược lại đạo lý làm người, đối xử vô nhân đạo với người gặp hoạn nạn, khó khăn trên biển. Đầu tiên, các tàu cá Việt Nam vào tránh bão ở quần đảo Hoàng Sa, nơi thuộc về chủ quyền thiêng liêng của Việt Nam đã bị Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép năm 1974 – điều mà luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hiệp quốc không cho phép và thừa nhận. Việc Trung Quốc xua đuổi, thậm chí đâm chìm tàu cá Việt Nam trên vùng biển của Việt Nam là không thể chấp nhận được. Hành động này của Bắc Kinh rất phù hợp với câu nói “vừa ăn cướp, vừa la làng”. Thứ hai, trong khi xảy ra áp thấp nhiệt đới, bão lớn trên Biển Đông, tàu cá của Việt Nam cũng như tàu cá các nước khác tìm nơi gần nhất để trú ấn, tránh bão là điều bình thường, được luật pháp quốc tế bảo hộ. Vậy hành động đi ngược lại luân thường đạo lý, đi ngược lại lợi ích của cộng đồng quốc tế của Bắc Kinh cần được hiểu như thế nào. Thứ ba, thấy người bị nạn, bất kể là trên đất liền hay trên biển, tất cả những ai có lương tâm, có lòng bác ái đều ra tay giúp đỡ, hỗ trợ, song vì sao Trung Quốc lại đi ngược lại những nghĩa cử cao đẹp này. Thứ tư, việc ngăn chặn ngư dân các nước tránh bão hoàn toàn đồng nghĩa với việc đẩy họ ra đối mặt với tử thần trên biển. Nếu không may mắn, những ngư dân đó không tìm kiếm được nơi trú ẩn, bị sóng đánh chìm ngoài biển thì không chỉ tài sản mà tính mạng của nhiều ngư dân bị đe dọa; gây đau thương, mất mát cho nhiều thế hệ, nhiều gia đình… Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền đối với 90% diện tích Biển Đông theo yêu sách “đường lưỡi bò” hay còn gọi là “đường đứt khúc chín đoạn”. Những năm qua, tàu cá Việt Nam thường xuyên bị tàu cá Trung Quốc đâm va hay bắt giữ khi đang hoạt động đánh bắt cá bình thường ở khu vực ngư trường truyền thống Hoàng Sa và Trường Sa.