Từ cuối tháng 6/2019 đến nay, Trung Quốc công khai cho tàu khảo sát địa chất Hải Dương 8 xâm nhập vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, vừa sách nhiễu công việc thăm dò dầu khí của Việt Nam tại vùng Bãi Tư Chính, vừa khảo sát một khu vực ngoài khơi miền Nam Trung Bộ. Hành động phi pháp trên của Trung Quốc là nhằm thực hiện một số mưu đồ thâm hiểm trên thực địa.
Ấm mưu nham hiểm của Trung Quốc
Chuyên gia Lucio Blanco Pitlo III, Đại Học Ateneo de Manila, Philippines nhận định, việc Trung Quốc đang tăng cường cản trở các hoạt động kinh tế trên biển chính đáng và hợp pháp của các láng giềng, cũng như gây áp lực đối với các công ty nước ngoài, buộc họ ngừng hoạt động thăm dò, không chỉ bên trong “đường 9 đoạn” bị coi là không có giá trị pháp lý, mà cả trong vùng biển tiếp giáp là nhằm:
Thứ nhất, Trung Quốc giờ đây đã nắm được Philippines, cho nên đã tương đối rảnh tay để đối phó với Việt Nam. Trước đây, trong số những nước có tranh chấp ở Biển Đông, Philippines và Việt Nam là quốc gia đi đầu trong việc phản đối các yêu sách quá trớn của Trung Quốc. Nhưng với việc Manila đang càng lúc càng sẵn sàng đồng khai thác với Bắc Kinh, Trung Quốc đã có thể tập trung đối phó với cản lực còn lại là Hà Nội.
Thứ hai liên quan đến tập đoàn dầu hỏa Mỹ ExxonMobil, hiện là đối tác của Việt Nam trong dự án Cá Voi Xanh ngoài khơi miền Trung Việt Nam. Exxon sắp đưa ra quyết định về việc có nên tiếp tục đầu tư hay không, không riêng gì ở Việt Nam, mà ở nhiều nơi khác trên thế giới, từ Na Uy cho đến Vịnh Mêhicô. Bắc Kinh có lẽ đã muốn gây sự cố để khuyến khích Exxon thoái vốn ra khỏi Việt Nam. Trên vấn đề này, Trung Quốc muốn lập lại kịch bản trước đây, khi sức ép của Trung Quốc đã thành công, buộc được tập đoàn Repsol của Tây Ban Nha rút đi.
Thứ ba là ý đồ tác động đến chuyến thăm Mỹ từng được dự kiến của lãnh đạo đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, với hồ sơ Cá Voi Xanh được cho là sẽ hiện diện trong chương trình nghị sự. Đã có nhiều nguồn tin là quan chức thuộc tập đoàn dầu khí PetroVietnam, đối tác của ExxonMobil trong dự án, sẽ tham gia phái đoàn thăm Mỹ.
Thứ tư là Việt Nam sắp đảm nhận chức chủ tịch luân phiên của ASEAN vào năm tới và Hà Nội có thể sẽ sử dụng cơ hội này để thúc đẩy một sự đồng thuận khu vực vững chắc hơn nhằm đẩy lùi các hành động quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông.
Thứ năm, vào năm 2021, đảng Cộng Sản Trung Quốc sẽ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập. Bắc Kinh có thể muốn chứng minh là Đảng đã thành công trong việc bảo vệ quan điểm được mở rộng về lãnh thổ, quyền hàng hải và an ninh quốc gia. Ngoài ra, Trung Quốc cũng có thể tính toán rằng Việt Nam sẽ không để tái diễn các cuộc bạo loạn như vào năm 2014 sau khi Bắc Kinh cho cắm một giàn khoan nước sâu trong vùng thềm lục địa của Việt Nam, vì bạo động có thể khiến các nhà đầu tư sợ hãi vào thời điểm Việt Nam đang thu hút các công ty chạy trốn cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.
Trung Quốc sẽ không đạt được ý đồ ở Biển Đông
Giới chuyên gia nhận định, việc Trung Quốc bất chấp luật pháp quốc tế và sự phản đối của Việt Nam, cũng như cộng đồng quốc tế để tiến hành các hoạt động phi pháp trong vùng biển Việt Nam sẽ không đạt được ý đồ mà Bắc Kinh đưa ra. Không những vậy, hành động trên của Trung Quốc có thể bị phản tác dụng, khiến Bắc Kinh “mất cả chì lẫn chài” trong vấn đề Biển Đông.
Theo đó, hành động của Trung Quốc có thể nâng cao hơn nữa quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo vệ quyền lợi kinh tế trên biển của mình; thúc đẩy chính phủ Mỹ ủng hộ Exxon để chống lại áp lực của Trung Quốc và thúc đẩy ASEAN đẩy lùi các nỗ lực của Trung Quốc muốn loại trừ các công ty nước ngoài khác, không cho đầu tư vào các dự án năng lượng ngoài khơi của họ. Mặt khác, cho dù phương án của Hà Nội đối phó với Bắc Kinh còn hạn chế, cơ sở pháp lý yếu kém của các yêu sách Trung Quốc vẫn là một lỗ hổng mà Việt Nam có thể khai thác bằng cách đưa vụ việc ra một định chế quốc tế, như Philippines đã làm vào năm 2013.
Không những vậy, các nước láng giềng đang chống lại áp lực của Trung Quốc để phát triển các mỏ khí đốt nằm trong EEZ của mình. Trong khi đó, mặc dù Philippines đã đồng ý trên nguyên tắc về một kế hoạch hợp tác chung nhưng thỏa thuận chính thức vẫn chưa được ký kết. Trung Quốc cũng không thể ngăn cản các công ty dầu khí nước ngoài làm việc với các quốc gia duyên hải khác. Ngay cả Nga, được cho là đối tác thân thiết với Trung Quốc, cũng có hợp tác trong hoạt động dầu khí ở Biển Đông với các nước ASEAN.
Thái độ chính đáng của Việt Nam
Liên quan vụ tàu khảo sát địa chất Hải Dương 8, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng (3/10) cho biết, theo cơ quan chức năng Việt Nam, nhóm tàu Hải Dương 8 của Trung Quốc tiếp tục mở rộng hoạt động trong vùng EEZ và thềm lục địa của Việt Nam, vi phạm nghiêm trọng quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam được xác định theo UNCLOS mà Việt Nam và Trung Quốc đều là thành viên. Việt Nam kiên quyết phản đối hành động này và đã có giao thiệp với Trung Quốc. Một lần nữa, Việt Nam yêu cầu Trung Quốc chấm dứt ngay vi phạm, rút toàn bộ nhóm tàu trên và không để tái diễn các vi phạm tương tự. Việt Nam kiên quyết bảo vệ chủ quyền và các quyền lợi hợp pháp của Việt Nam tại Biển Đông bằng các biện pháp luật pháp quốc tế cho phép.
Về phát biểu của phía Trung Quốc cho rằng, hoạt động dầu khí của Việt Nam đã vi phạm quyền chủ quyền của Trung Quốc, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng khẳng định, lập trường của Việt Nam đã được nêu rõ trong phát biểu ngày 12/9: “Khu vực mà Trung Quốc gọi là bãi Vạn An thực chất là bãi ngầm, là một phần của đáy biển thuộc vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam được xác định phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). Đây hoàn toàn không phải là khu vực tranh chấp hay có chồng lấn vì Trung Quốc không có bất kỳ cơ sở pháp lý quốc tế nào để đưa ra yêu sách đối với khu vực này. Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 cũng như thực tiễn xét xử trong thời gian vừa qua đã khẳng định rõ điều này”.