Hầu hết giới học giả khu vực và quốc tế nghiên cứu về luật, quan hệ quốc tế, quốc phòng… đều lên án, chỉ trích “đường 9 đoạn” phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông, cho rằng đây là một trong những yêu sách vô lý nhất hiện nay.
Nguồn gốc của “Đường 9 đoạn” của Trung Quốc ở Biển Đông bắt nguồn từ thời kỳ Quốc Dân Đảng của Trung Hoa Dân quốc, xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1947 và được thể hiện trên bản đồ về Biển Đông năm 1948. Ngoài ra, tháng 2 năm 1948, Bộ Nội vụ Trung Quốc đã phê duyệt và công bố “Bản đồ Khu vực Hành chính của Trung Hoa Dân quốc cũng mô tả yêu sách “Đường 11 đoạn” ở Biển Đông. Sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập cũng sử dụng “Đường 11 đoạn” làm ranh giới để yêu sách “chủ quyền” ở Biển Đông, song đến năm 1953, Trung Quốc xóa 02 đoạn trong Vịnh Bắc Bộ, biến “Đường 11 đoạn” thành “Đường 9 đoạn”. Đến ngày 7/5/2009, Trung Quốc gửi công hàm lên Tổng thư ký Liên hiệp quốc phản đối Việt Nam và Malaysia nộp báo cáo chung về ranh giới ngoài thềm lục địa mở rộng khu vực phía Nam Biển Đông lên Ủy ban ranh giới thềm lục địa Liên hiệp quốc (CLCS), trong đó đính kèm bản đồ đường chữ U (“Đường 9 đoạn”).
Học giả khu vực và quốc tế lên án Trung Quốc
Phó Chánh án Tòa Tối cao Philippines Antonio Carpio (25/8) cho biết, yêu sách phi lý của Trung Quốc xem Biển Đông là một phần lãnh thổ trong lịch sử của nước này là “tin giả của thế kỷ và sự lừa dối khủng khiếp đối với nhân loại”, đồng thời khẳng định yêu sách này sẽ không bao giờ được thông qua. Ông Antonio Carpio cũng kêu gọi người dân Philippines và người dân tại những quốc gia khác ở Đông Nam Á truyền bá sự thật và vạch trần những thông tin sai lệch, giả tạo của Trung Quốc về Biển Đông. Phó Chánh án Tòa Tối cao Philippines lưu ý, Trung Quốc khẳng định họ đã thiết lập sự hiện diện ở Biển Đông cách đây 2.000 năm, trước cả thời điểm các quốc gia khác đưa ra tuyên bố chủ quyền tại vùng biển này. Nhưng theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, mà Trung Quốc là bên tham gia, tất cả các quyền lịch sử đều không có giá trị. Người dân Trung Quốc đã được tuyên truyền một câu chuyện khác do chính phủ của họ dựng nên, do vậy họ coi việc xâm phạm vùng lãnh hải của quốc gia khác như một hành động thực thi quyền lịch sử.
Tiến sỹ Marco Benatar, Trung tâm Luật Quốc tế, Đại học Brussel, Bỉ cho rằng,“tiêu chí để xét ý định rõ ràng về phía Trung Quốc không được đáp ứng đầy đủ. Các cách giải thích khác nhau về “đường lưỡi bò” do các học giả đưa ra cũng như Công hàm mập mờ của Trung Quốc ngày 7/5/2009 là minh chứng cho kết luận này. Bên cạch cấu trúc câu phức tạp, các thuật ngữ được sử dụng trong Công hàm như “các vùng biển liên quan” hay “các vùng biển lân cận”, gây khó hiểu. Các thuật ngữ này không hề có trong Công ước của Liên Hợp Quốc về luật Biển năm 1982.”
Giáo sư Marvin Ott, Đại học Johns Hopkins chỉ rõ, vì thiếu các chú thích cùng cách diễn đạt khó hiểu, xa rời các tiêu chuẩn bản đồ quốc tế trong Công hàm của Trung Quốc gửi Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc, nên ý định của “đường lưỡi bò” là không rõ ràng, chưa thể hình thành một yêu sách lãnh thổ: “Trung Quốc sẽ tiếp tục khẳng định chủ quyền nhưng không thể bảo vệ được nó trước các qui định của luật pháp quốc tế. Phía Trung Quốc nhận ra điều này hơn ai hết! Tuy nhiên, họ không muốn lùi bước. Trong bối cảnh như vậy, điều mà Trung Quốc phải làm là khuấy động mọi thứ, làm cho nó thật rắc rối. Trung Quốc không thể giải thích rõ ràng về đường chín đoạn hay bất cứ một tọa độ nào khác, ngoài việc cứ nói chung chung rằng, tất cả khu vực Biển Đông là của Trung Quốc. Nếu Trung quốc cung cấp những chi tiết cụ thể, lúc đó họ sẽ bị chỉ trích vì họ không cung cấp được những bằng chứng hợp pháp để có thể bảo vệ cái họ tuyên bố chủ quyền.Bằng cách tuyên bố chủ quyền đối với hầu hết khu vực Biển Đông thông qua “đường lưỡi bò”, có nghĩa rằng, toàn bộ khu vực này thuộc về Trung Quốc thì không có một quốc gia lớn nào trên thế giới có thể ủng hộ đòi hỏi này. Mỹ không ủng hộ. Ấn Độ không ủng hộ. Cộng đồng châu Âu không ủng hộ. Australia không ủng hộ. Nhật Bản không ủng hộ. Không có nước nào ủng hộ tuyên bố này của Trung Quốc.
Giáo sư Erik Franckx, Trưởng Khoa Luật Quốc tế và châu Âu, Đại học Brussel, Bỉ còn chỉ ra rằng: “Các bản đồ thể hiện đường 9 đoạn vẽ một bức tranh khác về Biển Đông so với các bản đồ cũng như các tài liệu khác của các quốc gia ven biển trong khu vực. Hơn nữa, các bản đồ vẽ “đường lưỡi bò” không nhất quán. “Đường lưỡi bò” trên bản vẽ của Trung Quốc trước năm 1953 bao gồm 11 nét đứt, trong khi những phiên bản sau đó chỉ bao gồm 9 nét. Không có lý do chính thức nào được đưa ra để giải thích cho việc xoá đi 2 nét đứt này. Khi các bản đồ không thống nhất, mâu thuẫn với nhau thì các tài liệu đó không đáng tin cậy. Những hành động vừa nêu tuân thủ các tiêu chuẩn của luật pháp quốc tế cần thiết để tạo nên các hành động phản đối có hiệu lực pháp lý, do đó, “đường lưỡi bò” không thể được sử dụng chống lại các quốc gia phản đối. Tiêu chuẩn về mặt thời gian cũng đã được đáp ứng vì các quốc gia đã phản đối ngay khi có các hành động của Trung Quốc. Yêu cầu về mục đích rõ ràng cũng được đáp ứng vì các tuyên bố của Việt Nam và các nước khác rõ ràng nhằm mục đích ngăn chặn việc có hiệu lực các hành vi pháp lý mới của Trung Quốc ”.
Giáo sư Monique Chemillier Gendreau, Đại học Paris VII Denis Diderot, nguyên Chủ tịch Hội luật gia châu Âu cho rằng, điều quan trọng là phải có sự đồng ý của các quốc gia khác thì đó mới có thể coi là quyền hợp pháp. Nếu các nước khác không đồng ý thì không thể gọi là Trung Quốc có quyền và có tính hợp pháp về “đường lưỡi bò” được.
Thượng nghị sỹ Mỹ Joe Liberman, Chủ tịch Uỷ ban An ninh Nội địa và các vấn đề của Chính phủ cho rằng: “Rõ ràng, những đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông là quá rộng. Đó là hành động gây hấn khiến các nước khác buộc phải hành động. Tôi hy vọng Trung Quốc cần phải dừng lại, không có thêm hành động nào thì mới có thể giúp giải quyết được các tranh chấp hiện nay.”
Giới chuyên gia Trung Quốc cũng không chấp nhận “đường 9 đoạn”
Học giả Lý Oa Đằng (đăng tải bài viết trên Sina) cho rằng, việc Trung Quốc đơn phương lập “Đường 9 đoạn” chồng chéo trên các Vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý của các nước láng giềng ở Biển Đông đã gây ra một loạt các sự khác biệt và mâu thuẫn, trái với tinh thần của Công ước Liên hiệp quốc về luật biển 1982 (UNCLOS); Trung Quốc nên bãi bỏ “các đường thể hiện lịch sử truyền thống” để có thể mở đường cho việc giải quyết gốc rễ vấn đề Biển Đông; bản đồ “Đường 9 đoạn” hoàn toàn không có căn cứ pháp lý, những đường vẽ này được rút ra từ một ý tưởng rất chủ quan của một cá nhân, không ai có thể xác định được ý nghĩa của “Đường 9 đoạn” và Chính phủ Trung Quốc chưa bao giờ giải thích rõ về nó.
Giáo sư Hà Quang Hộ (Học viện Triết học, Đại học Nhân dân Trung Quốc) chỉ trích các hành động của Chính phủ Trung Quốc, cho rằng “nếu ý nghĩa của cái gọi là Đường 9 đoạn là đường biên giới quốc gia được vẽ sát vào bờ biển Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei như thế, tôi không tin những quốc gia đó có thể chấp nhận. Nếu Biển Đông được vẽ thành “ao nhà” của Trung Quốc như vậy, các nước khác có nhu cầu vận tải trên biển cũng không thể chấp nhận và như thế sẽ trở thành tranh chấp mãi mãi. Chúng ta đang sống trong một thế giới mà mọi người dựa vào nhau để tồn tại. Chúng ta muốn sống thì cũng phải để người khác sống chứ”.
Học giả Lưu Tiểu Tinh có bài viết “Trò trẻ con: Đường 9 đoạn đột nhiên biến thành Đường 10 đoạn”, phê phán việc Nhà xuất bản Địa đồ tỉnh Hồ Nam cho xuất bản hai tấm bản đồ hành chính và địa hình Trung Quốc khổ dọc mới xuất bản, “Đường 9 đoạn” truyền thống ở Nam Hải (Biển Đông) bỗng biến thành “Đường 10 đoạn”, cho rằng đây là trò trẻ con và những người vẽ tấm bản đồ có vấn đề về trí tuệ; nhấn mạnh rằng “Đường 9 đoạn” còn đang bị cộng đồng quốc tế tranh cãi, bác bỏ mà nay lại vẽ thêm chi tiết thành cái “Đường 10 đoạn” chỉ càng khiến cộng đồng quốc tế dè bỉu thêm và hành động của Trung Quốc không có tác dụng về mặt pháp lý. Trước đó, Lưu Tiểu Tinh cũng có nhiều bài viết phê phán thái độ lẩn tránh sự thật và ngoan cố của chính phủ Trung Quốc khi cố tình tìm cách biện minh cho “Đường 9 đoạn”.
Ông Uất Chí Vinh, nguyên Tổng đội phó Hải giám Đông Hải, hiện là nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu phát triển hải dương Trung Quốc cũng phải thừa nhận một thực tế là chủ trương của chính phủ Trung Quốc về cái gọi là “Đường 9 đoạn” không có cơ sở chắc chắn, không được giới học thuật đồng tình, ủng hộ và là nguyên nhân gây nên tranh chấp trên biển với các nước láng giềng.
Nhà nghiên cứu Lý Lệnh Hoa, cựu nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu Hải dương Quốc gia Trung Quốc chia sẻ quan điểm phản đối “Đường 9 đoạn”, cho rằng chứng cứ lịch sử của Trung Quốc tại vùng biển Nam Hải (Biển Đông) không rõ ràng, thiếu căn cứ và không có tính thuyết phục; việc vẽ ranh giới như vậy không chỉ trùng lặp với Vùng đặc quyền 200 hải lý của các quốc gia như Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei, mà thậm chí còn bao gồm luôn cả vùng biển Kepulauan Natuna của Indonesia; việc coi “đường lưỡi bò” do chính quyền Trung Hoa dân quốc vẽ ra năm 1947 là ranh giới phân định vùng biển của Trung Quốc là quan điểm thủ cựu và nhận thức sai lầm; phê phán thái độ bảo thủ của Chính quyền Trung Quốc khi cố tình không chấp nhận, không thừa nhận phán quyết của Tòa trọng tài theo phụ lục VII (12/7/2016).
Học giả Tiết Lý Thái và Hà Quốc Trung của Đại học giao thông Bắc Kinh cho rằng thời đại ngày nay đã khác xa với năm 1974 khi Trung Quốc xâm chiếm trái phép quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền Việt Nam. Một khi Trung Quốc dùng biện pháp quân sự gây leo thang căng thẳng ở Biển Đông thì sẽ bị toàn thế giới lên án, ngay cả Nga – nước thân thiết cũng sẽ tìm cách xa lánh Trung Quốc; đồng thời cảnh báo rằng chính sách cứng rắn của Trung Quốc ở Biển Đông đang chịu sự tác động, chi phối của “phái diều hâu” trong nước.
Không chỉ những nhà nghiên cứu, học giả Trung Quốc lên tiếng phản đối mà nhiều thanh niên, tri thức trẻ ở Trung Quốc cũng cảm thấy bất bình về yêu sách “chủ quyền” theo “Đường 10 đoạn”, cho rằng họ cảm thấy xấu hổ khi đi ra nước ngoài bị ngày càng nhiều người dân sở tại phê phán, lên án Trung Quốc và ngay chính cả bản thân Trung Quốc còn mơ hồ với bản chất của “Đường 10 đoạn” này thì ai tin nó là của Trung Quốc”.