Ngày 26/9/2019, Nhật Bản công bố Sách trắng Quốc phòng năm 2019. Theo đó, Bắc Kinh trở thành mối đe dọa chủ chốt về an ninh đối với Tokyo. Sách trắng nhấn mạnh “Vành đai, con đường” đầy tham vọng của Trung Quốc được coi là mối đe dọa chiến lược đối với Tokyo; “Trung Quốc đã tham gia vào những nỗ lực đơn phương, cưỡng chế nhằm thay đổi hiện trạng dựa trên những xác nhận riêng của nước này, và điều này không phù hợp với trật tự quốc tế hiện nay. Có thể những công trình thuộc dự án “Vành đai, Con đường” sẽ tăng cường hoạt động của quân đội Trung Quốc tại Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương và nhiều nơi khác”.
Trong Sách trắng Quốc phòng năm 2018, Nhật Bản đánh giá các chương trình tên lửa và hạt nhân của Triều Tiên vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh nước này. Trung Quốc là “mối quan tâm lớn” trong việc duy trì sự ổn định và an ninh. Nhật Bản phải “duy trì giám sát” các hoạt động quân sự của Nga tại hai quần đảo đang có tranh chấp với Tokyo.
Tuy nhiên, môi trường an ninh khu vực đang thay đổi nhanh chóng với những diễn biến phức tạp, khó lường, trong đó nổi lên các hoạt động gia tăng quân sự của Trung Quốc trên biển Hoa Đông, Biển Đông, cũng như gia tăng tần suất tiến ra Thái Bình Dương, khiến Nhật Bản phải có sự điều chỉnh trong chính sách quốc phòng, thể hiện ở việc trật tự các mối đe dọa được xác định trong Sách trắng năm 2019 đã có sự thay đổi.
Trung Quốc thế chỗ Triều Tiên và trở thành mối đe dọa chủ chốt về an ninh đối với Nhật Bản. Mối đe dọa từ Triều Tiên xếp thứ ba, cho dù Bình Nhưỡng đã tiến hành các vụ phóng tên lửa tầm ngắn có thể vượt qua hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo Aegis do Mỹ sản xuất. Nga, vốn được xem là mối đe dọa chủ chốt đối với Nhật Bản trong thời kỳ Chiến tranh lạnh ở Thế kỷ 20, nay ở vị trí thứ tư. Đây là điểm mới nổi bật nhất của Sách trắng Quốc phòng Nhật Bản năm 2019.
Mặt khác, ngân sách quốc phòng Trung Quốc năm 2019 đã lên tới 177 tỷ USD, tăng 7,5% so với năm 2018 và gấp 3 lần Nhật Bản. Bắc Kinh hiện đang phát triển nhiều vũ khí tiên tiến nhằm tăng khả năng hoạt động trong các chiến dịch quân sự. Hải quân Trung Quốc đã vươn xa đến gần các đảo phía Tây thuộc quần đảo Okinawa, cũng như những vùng thuộc Tây Thái Bình Dương.
Trung Quốc hành động ngày càng hiếu chiến trên cả Biển Đông và biển Hoa Đông. Nhằm khống chế, độc chiếm Biển Đông, Trung Quốc đẩy mạnh quân sự hóa các cấu trúc Trung Quốc chiếm đóng thuộc 2 quần đảo Hoàng Sa vả Trường Sa; gia tăng các hoạt động hăm dọa, xâm lấn, gây hấn trong vùng biển thuộc quyền chủ quyền, quyền tài phán của các nước ven Biển Đông. Nhật Bản có lợi ích lớn ở Biển Đông, thương mại của Nhật phụ thuộc nhiều vào tuyến hàng hải ở Biển Đông khi phần lớn các hàng hóa xuất nhập khẩu của Nhật Bản đều đi qua Biển Đông.
Trên biển Hoa Đông các tàu hải cảnh và tàu kiểm ngư thường xuyên đi vào sát quần đảo Senkaku của Nhật Bản; máy bay Trung Quốc cũng liên tục đi vào không phận Nhật Bản. Việc các tàu và máy bay Trung Quốc tuần tra gần không phận và lãnh hải Nhật Bản đang dần trở thành “nỗi lo ngại an ninh quốc gia” của Tokyo.
Sách trắng Quốc phòng Nhật Bản 2019 được công bố giữa lúc tàu khảo sát địa chất Hải Dương 08 cùng nhiều tàu hải cảnh, tàu dân quân biển đang gây hấn ngày càng leo thang trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam, gây tình hình căng thẳng trên Biển Đông làm cả cộng đồng quốc tế lo ngại. Nhật đã lên tiếng phản đối, đồng thời cùng Mỹ, Úc ra Tuyên bố lên án những hành vi bất chấp luật pháp quốc tế của Trung Quốc.
Sau khi lên nắm quyền, ngày 18/12/2017 Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố Chiến lược An ninh quốc gia mới, trong đó coi Trung Quốc là đối thủ chính trị có ý đồ thách thức sức mạnh, an ninh và thịnh vượng của Mỹ. Chiến lược An ninh quốc gia mới nhấn mạnh Trung Quốc muốn định hình một thế giới đối chọi với các giá trị và lợi ích của Mỹ; Trung Quốc muốn thay thế Mỹ ở khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương, mở rộng tầm ảnh hưởng của mô hình kinh tế do nhà nước quản lý của Trung Quốc để thiết lập lại trật tự trong khu vực theo hướng có lợi cho nước này…
Với việc công bố Sách trắng Quốc phòng năm 2019, coi Bắc Kinh là mối đe dọa chủ chốt về an ninh đối với Tokyo, Nhật Bản là nước thứ 2 công khai xác định Bắc Kinh là đối thủ chính của mình. Nhật Bản, đồng minh quan trọng nhất của Mỹ ở Châu Á; Mỹ – Nhật có những giá trị chung và lợi ích chung ở khu vực. Tham vọng bá quyền của Trung Quốc, đang tạo ra những thách thức và đe dọa đối với lợi ích của cả Mỹ và Nhật.
Những đánh giá về nguy cơ Trung Quốc trong Sách trắng Quốc phòng 2019 của Nhật có nhiều điểm trùng khớp với những đánh giá trong Chiến lược An ninh quốc gia mới của Mỹ. Những năm gần đây, Nhật Bản thắt chặt quan hệ với Mỹ để đảm bảo đối trọng, chống lại áp lực từ Trung Quốc. Mỹ, Nhật cũng đang tích cực thúc đẩy chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do, rộng mở nhằm đối phó với những thách thức từ Trung Quốc.
Sách Trắng Quốc phòng 2019 của Nhật tiếp tục khẳng định quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ là một trong ba trụ cột trong chính sách quốc phòng của Tokyo, bên cạnh xây dựng cấu trúc phòng thủ của riêng Nhật Bản và tăng cường hợp tác an ninh đa phương. Trên cơ sở các trụ cột này, Nhật Bản sẽ thúc đẩy hợp tác với Mỹ trong nhiều lĩnh vực như hợp tác đối phó trên không gian mạng và vũ trụ, hợp tác phòng thủ tên lửa, tập trận song phương, bảo đảm an ninh trên biển…
Nhằm ứng phó tốt hơn với các mối đe dọa từ bên ngoài mà chủ yếu đến từ Trung Quốc, Nhật Bản đang đưa ra những thay đổi có tính chất bước ngoặt trong chiến lược quốc phòng. Xây dựng một nền quốc phòng mạnh, tự chủ về kỹ thuật quân sự; đẩy mạnh chi tiêu quốc phòng, tăng cường mua sắm vũ khí, trang bị, xây dựng sức mạnh phòng vệ tổng hợp, nỗ lực thoát khỏi ràng buộc của “Hiến pháp Hòa bình” và trở thành “nước lớn chính trị”.
Theo công bố của Bộ Quốc phòng Nhật Bản, dự toán ngân sách quốc phòng cho năm tài khóa 2020 của Nhật là 5.320 tỷ Yen, tương đương 50 tỷ USD. Đây là mức cao kỷ lục trong bối cảnh căng thẳng liên tục gia tăng tại khu vực Đông Á và đánh dấu năm thứ 8 liên tiếp Nhật Bản tăng ngân sách quốc phòng.
Nhật bản đã mua sắm rất nhiều máy bay tàng hình và các vũ khí tiên tiến khác từ Mỹ. Trong báo cáo dự chi ngân sách mới nhất, quân đội Nhật Bản đã yêu cầu được cấp 1,1 tỷ USD để mua 9 chiếc tiêm kích tàng hình F-35, trong đó có 6 chiếc có khả năng cất cánh thẳng đứng, để có thể hoạt động trên các tàu sân bay trực thăng.
Bên cạnh việc tăng cường trang thiết bị quốc phòng, Nhật Bản đã phối hợp cùng Mỹ và các đối tác ở khu vực tiến hành các cuộc diễn tập ở Biển Đông và biển Hoa Đông; tăng cường sự hiện diện ở Biển Đông để ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc, bảo đảm an ninh, an toàn tự do hàng hải, hàng không và duy trì một trật tự ở Biển Đông dựa trên pháp luật.
Một số nhà phân tích quốc tế cho rằng những hành động hăm dọa, cưỡng ép, bắt nạt Đài Loan và các nước ven Biển Đông đã buộc Mỹ, Nhật thay đổi cách nhìn nhận về Trung Quốc trong các chiến lược an ninh quốc gia của mình; xác định Trung Quốc là đối thủ chiến lược nguy hiểm nhất. Chính những việc làm của Trung Quốc ở Biển Đông và biển Hoa Đông đang đẩy các nước khu vực, trong đó có Nhật Bản vào một cuộc chạy đua vũ trang mới.