Là nơi tập trung những phân tích, nhận định, trao đổi của giới chuyên gia, học giả quốc tế và khu vực, 11 lần Hội thảo quốc tế về Biển Đông do Học viện Ngoại giao (DAV), Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS) và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) tổ chức, đã thể hiện tiếng nói mạnh mẽ của giới chuyên gia các nước về diễn biến tình hình Biển Đông những năm qua dưới nhiều góc độ, từ pháp lý, chính trị, ngoại giao, kinh tế, quân sự đến khoa học, công nghệ.
Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 11 (2019)
Hội thảo với chủ đề “Hợp tác vì An ninh và Phát triển Khu vực”, diễn ra trong hai ngày 6-7/11/2019 , tại Thủ đô Hà Nội, do Học viện Ngoại giao (DAV), Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS) và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) đồng tổ chức đã khai mạc, với sự tham gia của 280 đại biểu, trong đó có 87 học giả quốc tế, 68 đại diện đến từ 36 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam, hơn 100 học giả,đại biểu Việt Nam, cùng nhiều phóng viên đến từ 58 hãng thông tấn, truyền hình trong nước và nước ngoài.
Hội thảo gồm 6 phiên toàn thể, 6 phiên chuyên ngành với nhiều phát biểu quan trọng của các quan chức cấp cao, các luật sư và chuyên gia uy tín. Các phiên bàn tròn song song gồm: i) Giảm thiểu “vùng xám” để tăng cường quản lý biển. ii) Bảo tồn nguồn cá cho thế hệ tương lai. iii) Giải cứu đại dương khỏi ô nhiễm. iv) Tranh chấp ở Biển Hoa Đông. v) Ấn Độ Dương – Thái BìnhDương: Sự hội tụ của hai đại dương. vi) Các vùng địa cực: Những biên giới mới.Các phiên toàn thể gồm: Ngăn ngừa sự cố và xây dựng Lòng tin và Củng cố nền tảnghòa bình và trật tự dựa trên luật lệ. Tại Hội thảo, các đại biểu khẳng định ASEAN có vai trò quan trọng trong kiến trúc khu vực nói chung và kiểm soát, quản lý tranh chấp Biển Đông nói riêng. ASEAN tiếp tục đóng vai trò “trung tâm” trong việc xây dựng cơ chế hợp tác khu vực, dung hoà lợi ích củacác nước lớn trong bối cảnh các nước lớn cạnh tranh gay gắt nhằm xây dựng trật tự khu vực có lợi. Trong đó ASEAN đã thông qua Tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái BìnhDương. Đây là sáng kiến kịp thời, phản ánh các nguyên tắc chính của ASEAN, gồmbao trùm, bổ sung lẫn nhau, trật tự dựa trên luật lệ theo luật pháp quốc tế, và vai trò của các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như là nền tảng cho đối thoại và triển khai hợp tác ở khu vực. Nhiều ý kiến nhấn mạnh vai trò quan trọng của ASEAN trong việc thúc đẩy hợp tác biển, và xây dựng các quy tắc hành xử theo luật pháp quốc tế và xây dựng trật tự thượng tôn pháp luật trên Biển Đông. Có ý kiến cho rằng ASEAN và các diễn đàn do ASEAN dẫn dắt được các đại biểu đánh giá “là con đường giúp Biển Đông thoát khỏi tình trạng phức tạp”. ASEAN tích cực thúc đẩy Trung Quốc triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC và đàm phán một COC hiệu quả, hiệu lực và toàn diện. Việc đàm phán COC cần minh bạch, phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982 và không loại trừ quyền lợi của các bên thứ ba. ASEAN ủng hộ thượng tôn luật lệ nhằm tìm kiếmgiải pháp hoà bình, lâu dài và toàn diện cho tranh chấp Biển Đông theo quy định của luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982.Điểm đáng chú ý tại Hội thảo lần này là diễn ra trong bối cảnh tình hình Biển Đông đang ngày càng phức tạp do Trung Quốc đơn phương đẩy mạnh các hoạt động đơn phương xâm phạm chủ quyền sâu trong khu vực thềm lục địa của các nước, trong đó đỉnh điểm là việc nước này đưa nhóm tàu khảo sát địa chất Hải dương 8 vào Bãi Tư Chính của Việt Nam ở phía Nam Biển Đông. Việc Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 11 được tổ chứcđã góp chung tiếng nói của cộng đồng quốc tế, khu vực lên án, phản đối nhữnghành vi của Trung Quốc. Cũng tại Hội thảo này, Việt Nam đã nêu rõ có thể sử dụng công cụ pháp lý để kiện Trung Quốc ra các toà án quốc tế về luật biển và đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo giới học giả, chuyên gia và dư luận các nước.
Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 10 (2018)
Hội thảo có chủ đề “Hợp tác vì hoà bình và phát triển khu vực” với 32 tham luận về tình hình Biển Đông và động thái của các nước liên quan trong 8 phiên chính, gồm: Phiên 1 với chủ đề “Biển Đông: Trung tâm của khu vực Ấn Độ Dương – Châu Á – Thái Bình Dương” xem xét bối cảnh địa chính trị rộng lớn của khu vực Ấn Độ Dương – Châu Á – Thái Bình Dương để đánh giá tầm quan trọng của Biển Đông trong chiến lược cạnh tranh địa chính trị của các nước lớn như Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương hay Sáng kiến “Vành đai, con đường”. Phiên 2, với chủ đề “Biển Đông tiêu điểm: 10 năm nhìn lại”, tập trung đánh giá tình hình Biển Đông hiện nay trong tương quan với 10 năm trước, qua đó phác họa những nguyên trạng cũng như những thay đổi trên thực địa, trong đánh giá, nhận thức của các chính phủ cũng như trong quan hệ giữa các bên có liên quan. Phiên 3 với chủ đề “Lập trường và yêu sách của các bên: Tiếp nối và Điều chỉnh”, đã tập trung tổng kết về quan điểm và yêu sách của các bên tranh chấp trong một thập kỷ qua. Các diễn giả đã phân tích các tuyên bố chính thức và văn bản lập pháp của từng bên để xác định những điểm có tính tiếp nối cũng như thay đổi trong cách áp dụng và diễn giải luật biển. Phản ứng của bên yêu sách liên quan đến phán quyết trong vụ kiện lịch sử giữa Philippines và Trung Quốc ngày 12/7/2016 là đặc biệt quan trọng bởi nó phản ánh cách thức các tiến trình pháp lý có thể ảnh hưởng tới hành vi của các chủ thể liên quan. Phiên 4 với chủ đề “Các nước lớn: Can dự hay không can dự?” là chủ đề Phiên 4. Biển Đông là một vùng biển có tầm quan trọng toàn cầu bởi nó án ngữ nhiều tuyến hải hành huyết mạch của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó tập trung đánh giá tổng thể những thay đổi trong quan điểm và chính sách của các cường quốc chủ chốt đối với Biển Đông và nhận diện những động lực và nguyên nhân đằng sau những thay đổi này. Phiên 5 với chủ đề “Xây dựng Lực lượng trên Biển Đông”, đã tập trung đánh giá những thành tố cấu thành năng lực biển của các bên để xác định lợi thế giữa các bên, nhận diện tư tưởng và chiến lược an ninh biển của các bên liên quan để đánh giá nguy cơ dẫn tới đối đầu và xung đột. Phiên 6 với tiêu đề “Xây dựng lòng tin, ngoại giao phòng ngừa và giải quyết tranh chấp”, trong đó xem xét các tiến trình xây dựng niềm tin, ngoại giao phòng ngừa và nỗ lực giải quyết tranh chấp ở Biển Đông. Phiên 7 với chủ đề “các nhân tố mới có thể tạo bất ổn trên Biển Đông”, đề cập đến các vấn đề mới phát sinh có khả năng phá vỡ trật tự ở Biển Đông, như biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường biển do hoạt động tàn phá ở quy mô lớn của con người đang phá huỷ hệ sinh thái biển và để lại những hậu quả khó lường cho đời sống và sinh kế của các cộng đồng ven biển. Phiên 8 với chủ đề “Trật tự và bất ổn trên Biển Đông: Suy ngẫm về quá khứ và định hình tương lai”, tập trung rút ra các bài học để cải thiện khả năng quản lý và quản trị Biển Đông vì an ninh và thịnh vượng chung của toàn khu vực.
Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 9 (2017)
Hội thảo diễn ra trong hai ngày 27-28/11/2017, tại Thành phố Hồ Chí Minh do Học viện Ngoại giao Việt Nam (DAV), Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS) và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) với chủ đề: “Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực”. Hội thảo đã thu hút được gần 200 đại biểu tham dự Hội thảo, trong đó có gần 90 học giả quốc tế, 70 học giả và đại biểu Việt Nam, 20 đại diện từ 17 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam và 60 phóng viên thuộc 35 hãng tin trong và ngoài nước tham dự hội thảo. Diễn ra trong bối cảnh nhiều sự kiện ngoại giao quan trọng trong khu vực như Hội nghị cấp cao APEC, Hội nghị Cấp cao ASEAN, Cấp cao Đông Á và các hội nghị liên quan vừa được tổ chức, Hội thảo Quốc tế lần thứ 9 về Biển Đông đem đến cơ hội để các học giả Việt Nam và quốc tế đánh giá kỹ về tình hình Biển Đông trong năm qua từ nhiều góc độ, phân tích và thảo luận các biện pháp duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực và thúc đẩy hợp tác. Với gần 30 bài tham luận sẽ được các đại biểu trình bày trong hai ngày, Hội thảo chia thành 07 phiên: i) Đánh giá diễn biến trên Biển Đông. ii) Quan hệ quốc tế và trật tự dựa trên pháp lý trên Biển Đông. iii) Cân bằng quân sự và bán quân sự ở Biển Đông. iv) Các hoạt động trên biển: Nguồn gốc của xung đột hay lĩnh vực để hợp tác. v) Các khía cạnh pháp lý trên Biển Đông. vi) Các sáng kiến thúc đẩy phát triển bền vững và hợp tác. vii) Bộ Quy tắc ứng xử các bên ở Biển Đông (COC): Nội dung và tiến trình.
Phiên 1 với chủ đề “Đánh giá diễn biến trên Biển Đông”, trong đó tập trung cập nhập những diễn biến gần đây ở Biển Đông và phân tích những khía cạnh khác nhau trong khu vực, nghiên cứu tìm ra nguyên nhân, xác định sự thay đổi trong cách tiếp cận của các bên. Phiên 2 với chủ đề “Quan hệ quốc tế và trật tự dựa trên pháp lý trên Biển Đông”, tập trung phân tích tầm nhìn đối với trật tự ở Biển Đông của các quốc gia chính cũng như mối quan hệ giữa các quốc gia này. Phiên 3 với chủ đề “Cân bằng quân sự và bán quân sự ở Biển Đông”, tập trung phân tích quá trình phát triển, triển khai cũng như hoạt động khác liên quan đến các lực lượng quân sự và bán quân sự ở Biển Đông, các mối đe dọa đối với hoạt động đi lại trên biển, an ninh và ổn định ở Biển Đông, đồng thời kiến nghị phương thức thu hẹp “vùng xám” và thúc đẩy phi quân sự hóa. Phiên 4 với chủ đề “Các hoạt động trên biển: Nguồn gốc của xung đột hay lĩnh vực để hợp tác”, trong đó đã đánh giá hàng loạt hoạt động mà các bên ở Biển Đông theo đuổi thực hiện. Các diễn giả phân tích những lập luận chính về vấn đề thăm dò và khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên, đánh bắt cá, đi lại trên biển, chống cướp biển, hoạt động và huấn luyện chống cướp biển. Phiên 5 với chủ đề “Các khía cạnh pháp lý trên Biển Đông”, đã tập trung vào khía cạnh pháp lý ở Biển Đông và những vấn đề pháp lý mới nổi lên đang có vai trò hết sức quan trọng đối với trật tự quốc tế ở Biển Đông. Các diễn giả sẽ phân tích một số khía cạnh quan trọng về mặt pháp lý trong vấn đề Biển Đông như bảo vệ môi trường biển, ngăn ngừa sự cố trên biển, việc sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực cũng như nhìn nhận lại về phán quyết tòa trọng tài Biển Đông. Phiên 6 với chủ đề “Các sáng kiến thúc đẩy phát triển bền vững và hợp tác” tập trung thảo luận về các sáng kiến, hoạt động có tác động đến những vấn đề tồn tại ở khu vực Biển Đông và quốc tế. Phiên 7 với chủ đề “Bộ Quy tắc ứng xử các bên ở Biển Đông (COC): Nội dung và tiến trình”, tập trung thảo luận tiến trình và khó khăn đối với việc hình thành COC.
Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 8 (2016)
Hội thảo diễn ra trong hai ngày 14-15/11, tại TP Nha Trang, với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực”, gồm 28 tham luận chính, gần 200 đại biểu, trong đó có gần 60 học giả quốc tế, 70 học giả và đại biểu Việt Nam, cùng hơn 20 đại diện của 15 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam và 35 phóng viên thuộc hơn 30 hãng tin trong và ngoài nước tham gia. Với 7 phiên thảo luận gồm: Nguồn gốc của tranh chấp Biển Đông: Khía cạnh lịch sử; Căng thẳng Biển Đông sẽ đi đến đâu? Luật pháp quốc tế và Biển Đông; Kinh tế chính trị của Biển Đông: Vấn đề và triển vọng; An ninh, chính trị và ngoại giao; Tương tác và phối hợp trên biển; Cơ chế quản lý căng thẳng ở Biển Đông, các diễn giả đã đánh giá tình hình có vẻ hòa dịu hơn sau phán quyết, song mâu thuẫn trên thực địa vẫn không thay đổi về bản chất, thậm chí tăng cường sự hiện diện và kiểm soát trên Biển Đông, gồm cả khu vực bãi cạn Scarborough và quần đảo Trường Sa. Các hoạt động xây dựng và lắp đặt trang thiết bị phục vụ mục đích quân sự và do thám ở các điểm đảo Chữ Thập, Vành Khăn và Subi không giảm tốc độ, cho thấy Trung Quốc không thay đổi mục tiêu dài hạn là giành toàn quyền kiểm soát Biển Đông. Đó là một nguyên nhân quan trọng gây ra căng thẳng trong khu vực. Đánh giá về phán quyết của Tòa án quốc tế trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc ở Biển Đông, các học giả quốc tế cho rằng phán quyết không chỉ làm sáng tỏ và thu hẹp phạm vi các vùng biển thực sự có tranh chấp tại Biển Đông, mà còn đánh giá nhiều hành động trên Biển Đông trong thời gian qua là không phù hợp với quy định của UNCLOS. Phán quyết cũng gián tiếp nhấn mạnh quyền tự do hàng hải, tự do hàng không trong phần lớn vùng biển của Biển Đông, đồng thời mở ra cơ hội thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực như nghề cá, an toàn hàng hải và bảo vệ môi trường. Nhận định rằng căng thẳng biển Đông đã bước vào giai đoạn mới, các diễn giả tập trung thảo luận nhiều nội dung, chủ đề – từ chính trị, ngoại giao tới luật pháp, nhằm tìm kiếm các cơ hội và ý tưởng thúc đẩy hiểu biết và hợp tác ở Biển Đông trên tinh thần các nguyên tắc của luật pháp quốc tế. Đặc biệt, Hội thảo lần này lần đầu tiên tổ chức một phiên riêng (phiên 6) dành cho đại diện hải quân và lực lượng chấp pháp trên biển các nước chia sẻ các biện pháp tương tác và phối hợp trên thực địa nhằm tránh các tình huống va chạm bất ngờ và thúc đẩy hợp tác trên biển.
Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 7 (2016)
Hội thảo Quốc tế lần thứ 7 với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực” với 32 tham luận và gần 300 ý kiến thảo luận về nhiều khía cạnh khác nhau, từ chính trị, ngoại giao tới luật pháp, nhằm tìm kiếm các cơ hội và ý tưởng thúc đẩy hiểu biết và hợp tác ở Biển Đông. Phiên 1 với chủ đề “Tình hình thế giới và tác động đến Biển Đông”, các đại biểu cho rằng tình hình thế giới có tác động tới tranh chấp trên Biển Đông theo hai hướng. Về mặt tích cực, các quốc gia đều có lợi ích với một Biển Đông hoà bình, ổn định và mong muốn đảm bảo quyền tự do, an toàn hàng hải, hàng không qua Biển Đông. Các quốc gia đều mong muốn thúc đẩy hợp tác biển, trong đó hợp tác kinh tế biển đóng vai trò chủ đạo. Tuy nhiên, ở mặt tiêu cực, Biển Đông là khu vực còn nhiều cạnh tranh, bất đồng, mất lòng tin, thiếu thống nhất giữa các nước về giải thích các khái niệm pháp lý, và tồn tại những ranh giới chiến lược chưa rõ ràng, dễ dẫn đến hiểu lầm và xung đột. Phiên 2 với chủ đề “Những diễn biến gần đây ở Biển Đông”, một số đại biểu chia sẻ các phát triển tích cực về phân định các vùng biển chồng lấn và hợp tác khai thác chung trên biển giữa các quốc gia ven Biển Đông. Một số đại biểu cũng chia sẻ về các nỗ lực giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình, trong đó có phán quyết gần đây của Trọng tài trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc. Tuy nhiên, một số đại biểu cũng bày tỏ quan ngại về hoạt động cải tạo đảo trái phép với quy mô lớn, xây dựng đường băng và khả năng lắp đặt các trang thiết bị quân sự của Trung Quốc tại các công trình nhân tạo ở Biển Đông. Các học giả lo ngại các diễn biến mới sẽ tạo ra cuộc chay đua vũ trang tại Biển Đông và đe doạ đến hoà bình, an ninh của khu vực. Phiên 3 với chủ đề “Quan hệ nước lớn trên Biển Đông”, các đại biểu tập trung vào sự cạnh tranh giữa các nước lớn, đặc biệt là Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Nga và thế kẹt của các nước nhỏ trong cuộc cạnh tranh này. Phiên 4 và Phiên 5 với chủ đề “Luật pháp Quốc tế”, các học giả tiếp tục nhấn mạnh vai trò của UNCLOS là cơ sở để xác định các quyền chủ quyền và quyền tài phán của các quốc gia tại các vùng biển ở Biển Đông. Một số học giả Trung Quốc lập luận về quyền lịch sử mà Trung Quốc có thể vận dụng để giải thích đường chín đoạn ở Biển Đông từ góc độ tập quán quốc tế. Tuy nhiên, lập luận này không nhận được sự đồng tình của nhiều học giả vì lịch sử đường chín đoạn được các học giả Trung Quốc xây dựng trên cơ sở số lượng hạn chế các tài liệu chính trị, không tham khảo các nguồn tài liệu khoa học đa dạng khác nhau của các nước. Đồng thời, một số học giả đã đặt câu hỏi với học giả Trung Quốc về một số vấn đề như giá trị pháp lý của đường chín đoạn, phạm vi rộng của quyền lịch sử, thực tiễn sử dụng biển trong lịch sử còn hạn chế, cũng như sự thiếu vắng tuyên bố giải thích chính thức của Trung Quốc. Bên cạnh đó, một số đại biểu chia sẻ về các nỗ lực giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình, trong đó có phán quyết gần đây của Trọng tài trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc và tác động của vụ kiện với triển vọng giải quyết và quản lý tranh chấp tại Biển Đông. Phiên 6 với chủ đề “Triển vọng Tương lai”, các học giả và đại biểu thảo luận về các khía cạnh hợp tác, trong đó nhiều mô hình hợp tác trên các lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, bảo vệ an toàn hàng hải, tìm kiếm cứu nạn và hợp tác khai thác, quản lý tài nguyên đã được nhiều học giả thảo luận sôi nổi. Trong đó, mô hình hợp tác về tìm kiếm cứu nạn tại Bắc Cực và Bộ quy tắc về chống đâm va bất ngờ trên biển của Diễn đàn Hải quân Tây Thái Bình Dương (CUEs) được đặc biệt chia sẻ như là các bài học khả thi cho hợp tác tại Biển Đông. Phiên 7 với chủ đề “Tình huống giả định: Giải quyết, Phân định và Hợp tác ở Biển Đông”, các đại biểu cũng thảo luận về đề xuất thành lập Hội đồng chuyên gia của Liên hợp quốc để tư vấn cho các bên về lĩnh vực và khu vực hợp tác. Đề xuất này được các học giả của các bên có yêu sách tại Biển Đông ủng hộ trên cơ sở thực hiện nguyên tắc của DOC và chấm dứt các hành động đơn phương tại Biển Đông. Ngoài ra, các học giả cũng nhấn mạnh rằng các hoạt động đơn phương trên Biển Đông đã dẫn đến tình trạng hủy hoại và cạn kiệt nguồn tài nguyên tự nhiên, gây căng thẳng và làm ảnh hưởng đến lòng tin trong khu vực. Do đó, thực hiện nghĩa vụ kiềm chế, không thực hiện các hành động đơn phương là việc làm cần thiết để thúc đẩy hợp tác tại Biển Đông. Để ứng phó với sự tàn phá hệ sinh thái biển gần đây, các bên cần nhanh chóng xây dựng một cơ chế quản lý môi trường biển trên Biển Đông vì chiến lược phát triển bền vững.