Hãng tin Bloomberg của Mỹ hôm 2/3 đã đăng bài phân tích của chuyên gia Tobin Harshaw về vai trò, vị trí của đảo Thị Tứ đối với những tham vọng, toán tính bành trướng lãnh thổ và ảnh hưởng của Trung Quốc ở Biển Đông. Trong đó, chuyên gia này nhận định Thị Tứ là “chìa khóa” cho tham vọng hàng hải của Bắc Kinh tại khu vực.
Hình ảnh tàu quân sự của Trung Quốc xung quanh đảo Thị Tứ hồi tháng 9/2017. Nguồn: Gary Alejano
Thị Tứ là đảo lớn thứ hai trong chuỗi các rạn san hô, bãi cạn và đảo san hô trong cụm Thị Tứ thuộc quần đảo Trường Sa (của Việt Nam) ở Biển Đông. Năm 2002, Chính quyền Philippines đưa dân ra đảo trong khuôn khổ một chương trình tái định cư. Hiện nay, đảo Thị Tứ là nơi duy nhất có dân cư sinh sống trong số các thực thể thuộc Trường Sa do Philippines kiểm soát. Trung Quốc cũng đòi yêu sách chủ quyền đối với đảo này và thường xuyên triển khai tàu thuyền quanh khu vực này.
Chuyên gia Tobin Harshaw cho rằng do những hành động gần đây của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte thắt chặt quan hệ với Trung Quốc và xa rời Mỹ đã đã khiến đảo Thị Tứ và cư dân của nó ngày càng dễ bị tổn thương trước những tham vọng to lớn của Trung Quốc trên toàn bộ Biển Đông. Bắt đầu từ năm 2014, Trung Quốc đã tiến hành một dự án cải tạo đất 16 dặm về phía Nam Thị Tứ tại đá Xu bi hay còn gọi là các dự án bồi đắp, mở rộng đảo nhân tạo từ những bãi san hô nửa chìm, nửa nổi. Sự phát triển đá Xu bi là một vị trí tiền đồn trong nỗ lực của Bắc Kinh để kiểm soát tất cả các vùng biển lên đến 1.200 dặm ngoài khơi bờ biển phía Đông Nam Biển Đông, theo yêu sách bản đồ “đường chín đoạn”. Kể từ đó, Trung Quốc ngày càng trở nên hung hăng ở Trường Sa. Năm 2017, những bức ảnh vệ tinh do Nghị sĩ Philippines Gary Alejano công bố, cho thấy một đội tàu gồm năm tàu cá Trung Quốc, tàu bảo vệ bờ biển và tàu khu trục của Trung Quốc đã tiến vào phạm vi 5 hải lý của Thị Tứ.
“Người Trung Quốc có thể có một kế hoạch hiểm ác để chiếm giữ các bãi cát ở phía Tây Pag-asa thuộc về chúng ta”, Nghị sĩ Alejano cảnh báo lúc đó. “Và đừng để thuật ngữ tàu câu cá đánh lừa bạn. Những tàu thủ công và các tàu quân sự hỗ trợ họ là một phần của một lực lượng dân quân hàng hải rộng lớn được triển khai trên Biển Đông”, nghị sĩ Philippines nói thêm. Mọi thứ nóng lên vào cuối năm 2018, khi Philippines bắt đầu xây dựng một đoạn đường dốc để cho phép chuyển máy móc để sửa chữa sân bay của Thị Tứ. Gần như ngay lập tức, khoảng 100 tàu bảo vệ bờ biển và tàu đánh cá của Trung Quốc đã đổ xô đến để phong tỏa hoạt động trên của Philippines. Vào tháng 7/2019, Chính phủ Philippines đã đệ đơn phản đối ngoại giao sau khi Cố vấn An ninh quốc gia của họ, Hermogenes Esperon Jr., tiết lộ rằng 113 tàu đánh cá của Trung Quốc tiếp tục đến bao vây đảo Thị Tứ. Thậm chí cho đến cuối tháng 2 vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana đã tiết lộ rằng các tàu Trung Quốc vẫn ở gần hòn đảo này, khác nhau về số lượng.
Sự hiện diện của Trung Quốc có hợp pháp không? Có lẽ. Nếu sự phát triển của Trung Quốc được coi là một đặc điểm hợp pháp của đại dương, Bắc Kinh có thể đưa ra trường hợp các tàu đang hoạt động trong vùng lãnh hải của cả Subi và Thị Tứ. Nhưng đó là một phần bên cạnh quan điểm. Chúng xuất hiện một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của Trung Quốc nhằm đe dọa Philippines trong việc làm quen với các yêu sách lãnh thổ của mình tại các khu vực nơi họ chưa xây dựng bất kỳ đảo nhân tạo nào. Điều này bao gồm các tàu đánh cá khiêm tốn. Cho dù ngư dân có vẻ bề ngoài sau các loại hải sản truyền thống như cá ngừ, cá rạn kỳ lạ hiện có trong thực đơn tại các nhà hàng thời thượng hay nghêu khổng lồ được thu hoạch để lấy vỏ có giá trị, chúng thường là mũi nhọn cho cuộc phiêu lưu của quân đội Trung Quốc.
Năm 2016, Philippines đã giành được một quyết định hoành tráng tại Tòa án Trọng tài Thường trực tại The Hague (PCA), với 7 tuyên bố mà họ đưa ra theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS). PCA thậm chí đã vượt ra ngoài các khiếu nại của Philippines, nói rằng việc Trung Quốc tuyên bố các quyền lịch sử, hoặc các quyền hoặc quyền tài phán khác, đối với các khu vực hàng hải của Biển Đông được bao gồm bởi phần có liên quan của đường chín đoạn là trái với quy ước và không có hiệu lực hợp pháp đến mức vượt quá giới hạn địa lý và thực chất của các quyền lợi hàng hải của Trung Quốc.
Thật không may, những gì đáng lẽ phải là một đòn giáng mạnh vào giấc mơ bành trướng của Bắc Kinh đã biến thành một chút hơn là một cái tát vào cổ tay. Trong khi người ta dự đoán rằng Trung Quốc sẽ phớt lờ phán quyết của tòa án, Chính phủ Rodrigo Duterte của Philippines đã hoàn toàn cẩu thả trong việc thúc đẩy lợi thế pháp lý của quốc gia mình. Trong khi, với sự phô trương tuyệt vời, Tổng thống Duterte đã gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (9/2019) để thảo luận về vấn đề này, hội nghị thượng đỉnh đã bị chế giễu là nhà hát chính trị, được dàn dựng trước để Duterte giữ thể diện. Nó thậm chí còn thất bại, dựa trên tóm tắt của người phát ngôn của chính ông: “Chủ tịch Tập Cận Bình nhắc lại lập trường của Bắc Kinh về việc không công nhận phán quyết của trọng tài”.
Theo chuyên gia Bloomberg, động cơ của Tổng thống Duterte là tìm kiếm đầu tư và thương mại của Trung Quốc để nâng nền kinh tế đang xuống dốc của quốc gia mình. Một số nhà quan sát khẳng định ông Duterte đang cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhưng theo chuyên gia Gregory Poling, Giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế (Mỹ), nói rằng Tổng thống Derterte luôn muốn cắt đứt liên minh Mỹ-Philippines để ủng hộ một chiến lược liên kết với Trung Quốc và ông sẵn sàng nhắm mắt làm ngơ trước sự xâm lược của Bắc Kinh ở Biển Đông để biến điều đó thành hiện thực. Vì vậy, có lẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi ông Duterte vừa qua đã hủy bỏ Thỏa thuận Tham viếng quân sự với Mỹ (VFA).
Chuyên gia Tobin Harshaw kết luận đó sẽ là hành động tái diễn của Trung Quốc hồi năm 2012 trên bãi cạn Scarborough. Sự chiếm đoạt của Scarborough là trung tâm của phán quyết của PCA chống lại Bắc Kinh. Rõ ràng, cho dù có bao nhiêu chiến thắng hợp pháp mà các nước láng giềng giành được, Trung Quốc sẽ chỉ đơn giản là nhún vai và hiện thực tiếp “đường chín đoạn” và có thể là một số đường khác ngoài nó).