Khi Trung Quốc tháng trước trở thành nước đầu tiên kiềm chế thành công Covid-19, giới chức nước này liền khởi động một chiến dịch khác: Xây dựng lại hình ảnh quốc tế.
Chủ tịch Tập Cận Bình thực hiện hàng loạt cuộc điện đàm với các lãnh đạo thế giới, hứa sẽ viện trợ. Hơn 170 chuyên gia y tế Trung Quốc được cử tới châu Âu, Đông Nam Á và châu Phi. Truyền thông nhà nước liên tục tung những bức ảnh khẩu trang Trung Quốc cập bến hơn 100 quốc gia cùng các câu chuyện hoài nghi nguồn gốc dịch bệnh, vốn được cho là khởi phát từ chợ hải sản ở Vũ Hán.
Các đại sứ Trung Quốc xuất hiện tràn ngập trên báo với những bài viết ca ngợi sư hy sinh của Bắc Kinh đã giúp các nước khác có thêm thời gian chuẩn bị đối phó với dịch bệnh, song không thừa nhận từ đâu mà Covid-19 bùng phát.
Một tháng sau, chiến dịch trên đã cho kết quả. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nó lại phản tác dụng.
Tại Anh, một ủy ban quốc hội về quan hệ đối ngoại đã kêu gọi chính quyền chống lại làn sóng thông tin thiếu chính xác từ Trung Quốc. Giới chức Đức và ít nhất một bang của Mỹ là Wisconsin đã tiết lộ về những vận động nơi hậu trường của các quan chức Trung Quốc, cố gắng thuyết phục họ công khai ca ngợi Bắc Kinh.
Chính phủ Tây Ban Nha, Séc và Hà Lan thông báo thu hồi khẩu trang và kit xét nghiệm của Trung Quốc sau khi phát hiện những lô hàng lớn bị lỗi, làm hỏng nỗ lực của Bắc Kinh nhằm xây dựng hình ảnh thiện chí.
Ở Nigeria, hiệp hội y tế quốc gia đã chỉ trích chính quyền vì quyết định mời một nhóm bác sĩ Trung Quốc tới nước này, cho rằng họ có thể mang theo mầm bệnh.
Trên mạng xã hội Twitter, các nhà ngoại giao Trung Quốc không chỉ lan truyền thông điệp tích cực từ chính phủ mà còn được đặt trong trạng thái sẵn sàng phản công. Họ công khai hằn học với con trai Tổng thống Brazil và Bộ trưởng Giáo dục Brazil, người cáo buộc Bắc Kinh muốn tìm kiếm “thế thống trị toàn cầu” khi kiểm soát các nguồn cung thiết bị bảo hộ. Họ tỏ ý không hài lòng với người phát ngôn Bộ Y tế Iran, người đặt dấu hỏi về tính chính xác trong dữ liệu liên quan đến Covid-19 mà chính phủ Trung Quốc công bố, đồng thời đả kích một doanh nhân Sri Lanka, người chỉ trích cách Bắc Kinh phản ứng với dịch bệnh.
Làn sóng hoài nghi, thậm chí ở cả những nước có thái độ thân thiện với Trung Quốc, làm bật lên thách thức mà các nhà lập pháp ở Bắc Kinh phải đối diện khi tìm cách thay đổi hình ảnh trên trường quốc tế hậu đại dịch.
“Họ biết rõ khi nào tình hình lắng xuống và mọi người sẽ hướng mắt về phía Bắc Kinh để xem họ có chịu trách nhiệm hay không, đây là tình huống vô cùng khó khăn”, Nadège Rolland, chuyên gia cấp cao tại Viện Quốc gia về Nghiên cứu châu Á, trụ sở ở thành phố Seattle, bang Washington, Mỹ, bình luận. “Họ đang cố để xóa bỏ những lời buộc tội như vậy. Họ tự tin nhưng cũng sợ hãi không kém”.
Các quan chức Trung Quốc tỏ ra thất vọng vì phản ứng dữ dội nổi lên trước cái mà họ gọi đơn giản là lòng vị tha. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh khẳng định Bắc Kinh không dùng ngoại giao nCoV để đánh bóng hình ảnh hay mở rộng ảnh hưởng. Giới chức Trung Quốc tuyên bố sẽ lập lức xử lý triệt để những dụng cụ y tế kém chất lượng.
“Chúng tôi muốn chia sẻ kinh nghiệm và những phương pháp hữu hiệu của Trung Quốc với các nước khác nhưng chúng tôi sẽ không biến nó thành bất kỳ loại vũ khí hay công cụ địa chính trị nào”, bà Hoa nói.
Tại nhiều nước phương Tây, điều khiến họ bất ngờ còn nằm ở cách mà Trung Quốc ráo riết tung ra những thông tin thất thiệt, điều hiếm thấy trước khi Covid-19 bùng phát ở Vũ Hán hồi cuối năm ngoái.
Tháng trước, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên và một số nhà ngoại giao khác đã đặt câu hỏi liệu có phải nCoV đã được các binh sĩ quân đội Mỹ đưa tới Trung Quốc. Bình luận trên lập tức nhận về phản ứng giận dữ từ Washington.
Một cơ quan giám sát thông tin sai lệch thuộc Liên minh châu Âu (EU) đã bác bỏ thuyết âm mưu của các quan chức Trung Quốc.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên trong một cuộc họp báo ở Bắc Kinh ngày 8/4. Ảnh: Reuters.
Sau khi truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin rộng rãi rằng một nhà nghiên cứu nổi tiếng Italty đã nói nCoV có thể bắt nguồn từ nước này, không phải Vũ Hán, bác sĩ thận Giuseppe Remuzzi đã phải lên nhật báo Il Foglio để sửa chữa thông tin, khẳng định bình luận của ông bị bóp méo vì mục đích tuyên truyền.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia Trung Quốc lại tỏ ra lo lắng về nguy cơ suy yếu hình ảnh với chiến lược ngoại giao hiện nay mà Bắc Kinh theo đuổi. Một số chính trị gia bảo thủ ở Anh và Mỹ đã yêu cầu Trung Quốc bồi thường kinh tế dù chưa rõ liệu nỗ lực này có thành công ở tòa án quốc tế hay không.
Trong một loạt bài tiểu luận, nhà kinh tế học hàng đầu Hua Sheng đã cảnh báo Trung Quốc về việc lan truyền các thuyết âm mưu liên quan đến nguồn gốc virus. Ông kêu gọi Bắc Kinh dám đứng lên nhận trách nhiệm vì những gì đã xảy ra ở Vũ Hán.
“Vài người nói rằng nếu chúng ta tiến hành điều tra bên trong đất nước mình, chúng ta sẽ cung cấp cho người ngoài bằng chứng cũng như một công cụ giúp họ làm tổn hại đến lợi ích quốc gia. Nhưng tôi phải khẳng định mọi chuyện sẽ đi theo hướng hoàn toàn ngược lại”.
Tuy nhiên, Lucrezia Poggetti, học giả tại tại Viện nghiên cứu Trung Quốc Mercator ở Berlin, Đức, nhận định để giữ thể diện cho bộ máy lãnh đạo, rất ít khả năng Bắc Kinh sẽ thừa nhận sai lầm hoặc thể hiện một bộ mặt yếu kém trên trường quốc tế.
Nhưng nếu ngay cả khi các nhà ngoại giao Trung Quốc xử lý thành công cuộc khủng hoảng công chúng trong ngắn hạn, họ vẫn có thể gặp khó khăn trong việc chống lại những xu hướng dài hạn được hình thành trong đại dịch. Ví dụ các nước châu Âu, bao gồm cả Pháp, Anh, Đức cùng Mỹ và Nhật Bản đang đánh giá lại mức độ phụ thuộc của họ vào Trung Quốc đối với những nguồn cung thiết yếu liên quan đến y tế và an ninh quốc gia.
“Sẽ có một làn sóng xét lại sau khi dịch bệnh chấm dứt”, Poggetti nhấn mạnh.