Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu (21/4) phản đối Trung Quốc gia tăng các hoạt động trong khu vực quần đảo Điếu Ngư/Senkaku, đồng thời cho rằng những hành động gần đây của Trung Quốc trên Biển Đông đe dọa hòa bình, ổn định trong khu vực.
Trong cuộc điện đàm giữa Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, hai bên đã đề cập đến diễn biến tình hình Biển Đông và Hoa Đông. Ông Motegi Toshimitsu đã đề cập tới việc gần đây Trung Quốc thông qua quyết định thành lập cái gọi là “khu Tây Sa” và “khu Nam Sa” – mà thực chất là quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa của Việt Nam, đồng thời truyền đạt lập trường lo ngại của Nhật Bản trong vấn đề này, và cho rằng hành động nêu trên sẽ làm dấy lên bất ổn trong khu vực. Liên quan đến hành vi mở rộng hoạt động của Trung Quốc tại khu vực Senkaku/Điếu Ngư, Bộ trưởng Ngoại giao Motegi cũng đã kháng nghị trực tiếp lên Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, đồng thời yêu cầu Trung Quốc chấp dứt các hành động tương tự.
Được biết, thời gian gần đây, Trung Quốc liên tục cho tàu chiến đi vào vùng biển của Nhật Bản. Theo số liệu thống kế, các tàu Trung Quốc đã 7 lần xâm phạm vùng biển gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trong năm nay. Lần gần đây nhất xảy ra hôm 17/4, khi 4 tàu hải cảnh đi qua khu vực này khoảng 90 phút trước khi rời đi. Không những vậy, Trung Quốc còn thường xuyên điều máy bay chiến đấu, máy bay trinh sát tuần tra, hoạt động trái phép trong không phận của Nhật Bản. Trong năm tài khóa 2019 kéo dài từ ngày 1/4/2019 – 31/3/2020, lực lượng phòng không Nhật Bản (JASDF) đã 675 lần điều động tiêm kích lên đường đánh chặn các máy bay của lực lượng không quân (PLAAF) và không hải quân (PLANAF) của Trung Quốc. Theo đó, với 675 lần JASDF điều động tiêm kích đánh chặn các máy bay quân sự của PLAAF /PLANAF cho thấy so với năm trước, con số này đã tăng 5,8%.
Được biết, Trung Quốc và Nhật Bản tồn tại tranh chấp chủ quyền ở khu vực quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Chính phủ Trung Quốc luôn khẳng định có chủ quyền không thể tranh cãi đối với quần đảo quần đảo Điếu Ngư/Senkaku, khu vực này là một bộ phận không thể tách rời của Trung Quốc. Trung Quốc sẽ sử dụng biện pháp hòa bình, mà trong đó trực tiếp là đàm phán song phương giữa hai bên để giải quyết tranh chấp. Ngoài ra, Trung Quốc và Nhật Bản đã đạt được thỏa thuận gác lại tranh chấp, để giải quyết khi có điều kiện chín mùi và đưa ra cam kết không có các hành động làm gia tăng căng thẳng trong khu vực này. Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc đã có nhiều hành động đơn phương nhằm củng cố chứng cứ pháp lý, tuyên truyền chủ quyền, áp đặt các biện pháp quản lý… tại quần đảo Điếu Ngư/Senkaku khiến căng thẳng trong quan hệ giữa hai nước gia tăng và giải quyết tranh chấp chủ quyền quần đảo Điếu Ngư/Senkaku đi vào bế tắc.
Để đáp trả và bảo vệ chủ quyền, Chính phủ Nhật Bản nhiều lần tái khẳng định Điếu Ngư/Senkakunthuộc chủ quyền của Nhật Bản và trên thực tế, khu vực này đang thuộc quyền kiểm soát của Nhật Bản; quần đảo Điếu Ngư/Senkaku không tồn tại tranh chấp; Nhật Bản sẵn sàng giải quyết tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc thông qua các biện pháp hòa bình, tôn trong luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982; Hiến chương Liên hợp quốc. Thời gian gần đây, để đối phó với các hành động cứng rắn của Trung Quốc ở Điếu Ngư/Senkaku, Nhật Bản đã có sự điều chỉnh chính sách quốc phòng nhằm bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ; đảm bảo an toàn cho ngư dân khi đánh bắt cá trong khu vực thuộc vùng đặc quyền kinh tế của Nhật Bản. Ngoài việc tăng cường sức mạnh quân sự, Nhật Bản sẽ tăng cường quan hệ đồng minh với Mỹ, nhằm tìm kiếm sự ủng hộ của nước này trước các tuyên bố và hành động cứng rắn đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc đối với quần đảo Điếu Ngư/Senkaku; tích cực ủng hộ và tăng cường ngoại giao với một số nước ASEAN tồn tại tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc ở Biển Đông để tạo ra một thế trận thống nhất, đối phó với Trung Quốc trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo. Không những vậy, Nhật Bản còn đang tiếp tục cung cố chứng cứ và hồ sơ pháp lý, sẵn sàng đưa tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc ra Tòa Trọng tài liên quan. Đồng thời, Lực lượng tuần duyên của Nhật Bản sẵn sàng các biện pháp đảm bảo an toàn cho ngư dân khai thác, đánh bắt hải sản trong khu vực chủ quyền của mình ở Hoa Đông.
Bên cạnh đó, Biển Đông là vùng biển có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với Nhật Bản về cả chính trị – an ninh và thương mại. Việc nước này tăng cường hiện diện và triển khai các biện pháp đảm bảo an ninh, hòa bình ổn định ở Biển Đông là nhằm đảm bảo tự do hàng hải, hàng không trong khu vực, phân tán sự chú ý và nguồn lực trong tranh chấp Hoa Đông với Nhật Bản bởi nếu thành công ở Biển Đông. Từ năm 2010 đến nay, chính sách quốc phòng của Nhật Bản có một thay đổi lớn, trong đó nhấn mạnh nhu cầu thay đổi chính sách tiếp cận từ bị động sang chủ động, linh hoạt và mang tính tấn công. Vì vậy chính sách của Nhật Bản đối với vấn đề Biển Đông hiện nay được thể hiện qua việc chủ động, tích cực tăng cường các mối quan hệ song phương và đa phương trên các lĩnh vực chính trị, an ninh, ngoại giao, kinh tế với ASEAN, các quốc gia tranh chấp Biển Đông (đặc biệt là Philippines, Việt Nam) và Mỹ.
Để đạt được các mục tiêu trên, Nhật Bản là tích cực tham gia vào các cơ chế đối thoại đa phương của ASEAN. Đối với phương thức này, Nhật Bản luôn tích cực, chủ động tham gia vào các cơ chế an ninh do ASEAN làm chủ đạo, như ARF, ADMM, EAS; đồng thời chủ động lên tiếng ủng hộ các tuyên bố của ASEAN, các quốc gia tranh chấp trong khu vực về vấn đề Biển Đông. Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng chủ động đưa ra các sáng kiến thành lập các cơ chế thảo luận ở mức độ rộng lớn về vấn đề hàng hải. Ngoài ra, Nhật Bản tập trung nhiều hơn vào các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống trong lĩnh vực an ninh biển tại các cơ chế hợp tác ASEAN, đặc biệt là các vấn đề có mối quan hệ với tranh chấp Biển Đông và Hoa Đông.
Tuy nhiên, dù tích cực, chủ động và được các quốc gia khu vực cũng như đồng minh Mỹ ủng hộ, nhưng sự can dự của Nhật Bảo vào vấn đề Biển Đông còn có những cản trở ảnh hưởng nhất định đến tiến trình thực hiện. Theo đó, so với Mỹ và Trung Quốc, vai trò và tầm ảnh hưởng về chính trị, ngoại giao của Nhật Bản còn hạn chế, do vậy Nhật Bản sẽ gặp khó khăn trong nỗ lực tăng cường ảnh hưởng đối với khu vực về các vấn đề an ninh cũng như vấn đề Biển Đông; do những hạn chế về hiến pháp, nội bộ, việc tăng cường hợp tác quân sự (bên ngoài lãnh thổ) sẽ gặp những khó khăn nhất định. Điều đó cũng phần nào giải thích vì sao nhiều quốc gia khu vực vẫn nhìn nhận Nhật Bản là quốc gia, đối tác kinh tế hơn là quân sự, chính trị. Ngoài ra, Nhật Bản không phải là bên tranh chấp, cùng với đó là quá khứ quân phiệt, đây sẽ là những nhân tố mà Trung Quốc khai thác để gây áp lực và cản trở sự điều chỉnh chính sách về chính trị, quân sự của Nhật Bản, gián tiếp ảnh hưởng lên chính sách của Nhật Bản ở Biển Đông.