Ngay sau khi Tổng thống Mỹ tuyên bố nước này sẽ rời Hiệp ước Bầu trời Mở (OST), các nước đồng minh của Washington đã đưa ra các tuyên bố bày tỏ quan ngại, đồng thời kêu gọi Mỹ tiếp tục thực hiện Hiệp ước trên.
Tại cuộc họp khẩn cấp về Hiệp ước Bầu trời Mở (OST), Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jen Stontelberg (23/5) đã ra Tuyên bố chung của tất cả các đồng minh trong khối này về thỏa thuận này. Tuyên bố có đoạn ghi rõ: “Hiệp ước Bầu trời Mở là thành tố then chốt của khuôn khổ xây dựng lòng tin và đã tồn tại nhiều thập kỷ nhằm tăng cường tính minh bạch và an ninh ở khủ vực châu Âu-Đại Tây Dương”. Tuyên bố cũng cho biết các nước sẵn sàng duy trì đối thoại với Nga trên cơ sở những ý kiến đã thống nhất trước đó giữa các đồng minh trong NATO và các đối tác châu Âu khác để cùng tháo gỡ những bất đồng, đồng thời kêu gọi Matxcơva dỡ bỏ những hạn chế đối với các chuyến bay qua không phận Kaliningrad. Các nước cam kết sẽ tiếp tục thực thi hiệp ước này, vốn có giá trị ngày càng tăng đối với cấu trúc kiểm soát vũ khí thông thường và an ninh chung. Tuyên bố khẳng định Hiệp ước Bầu trời Mở vẫn hữu ích và thiết thực. Các nước cùng nhau kêu gọi Mỹ không rời khỏi Hiệp ước Bầu trời Mở – thỏa thuận có ý nghĩa then chốt đối với an ninh tại châu Âu thời hậu Chiến tranh Lạnh.
Ngoại trưởng Đức Heiko Maas (21/5) đã kêu gọi Mỹ “cân nhắc lại” quyết định rút khỏi Hiệp ước có lịch sử 18 năm này; khằng định Pháp, Ba Lan và Anh đã nhiều lần giải thích với Washington rằng, những vấn đề của Nga trong những năm gần đây “không phải là lý do chính đáng” cho quyết định của Washington rút khỏi hiệp ước trên. Bên cạnh đó, ông Maas bày tỏ “vô cùng lấy làm đáng tiếc về quyết định của Mỹ. Chúng tôi sẽ làm việc với các đối tác để thúc giục Mỹ xem xét quyết định của mình”; cho biết Đức sẽ tiếp tục thực hiện Hiệp ước và nỗ lực hết sức để bảo vệ hiệp ước.
Trong tuyên bố chung đưa ra ngày 22/5, Ngoại trưởng các nước Pháp, Đức, Bỉ, Tây Ban Nha, Phần Lan, Italy, Luxembourg, Hà Lan, CH Séc và Thụy Điển đều bày tỏ lấy làm tiếc về thông báo của Chính phủ Mỹ về việc trong 6 tháng tới sẽ rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở với lý do “Nga liên tục vi phạm các điều khoản của hiệp ước”. Ngoại trưởng các nước cam kết sẽ tiếp tục thực thi hiệp ước này, vốn có giá trị ngày càng tăng đối với cấu trúc kiểm soát vũ khí thông thường và an ninh chung. Tuyên bố khẳng định Hiệp ước Bầu trời mở vẫn hữu ích và thiết thực. Các nước đồng thời nêu rõ sẽ tiếp tục đối thoại với Nga trên cơ sở những ý kiến đã thống nhất trước đó giữa các đồng minh trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và các đối tác châu Âu khác để cùng tháo gỡ những bất đồng.
Giới chuyên gia cho rằng việc Mỹ rút khỏi OST không chỉ làm xói mòn nền tảng an ninh châu Âu mà còn đe dọa lợi ích an ninh cốt lõi của các đồng minh Mỹ, cũng như tạo ra một cuộc chạy đua vũ trang toàn cầu mới với những hậu quả khó tiên lượng. Nhiều chính khách Mỹ và quốc tế cho rằng, động thái của Trump là “cú tát vào mặt” các đồng minh châu Âu và là “một sự vi phạm trắng trợn luật pháp” khi Quốc hội không hề được tham vấn theo như quy định trong Đạo luật về Quyền hạn Quốc phòng.
Chuyên gia Kyle Mizokami nhận định, rút khỏi OST là một ý tưởng tồi, gây “tổn hại cho cả lợi ích an ninh của Mỹ và đồng minh”. Giá trị thực sự của hiệp ước đối với một quốc gia như Nga hay Mỹ nằm ở tính biểu tượng. OST là một biểu tượng hợp tác giữa hai quốc gia không tin tưởng nhau và ở khía cạnh đó, là một hành vi đáng được hoan nghênh. Nó cũng là một cơ chế làm dịu – hành động cho phép một kẻ thù tiềm năng bay qua lãnh thổ của mình là một dấu hiệu rõ ràng và làm cho thế giới yên tâm rằng căng thẳng giữa hai nước không nghiêm trọng. Việc Washington rời khỏi hiệp ước sẽ không tốt cho mối quan hệ Mỹ-Nga và nó sẽ gửi tín hiệu xấu đến phần còn lại của thế giới là hai nước đang ngày càng xa cách. Nó cũng sẽ khiến Washington gặp bất lợi ở châu Âu: nếu Mỹ rời bỏ hiệp ước, Nga có thể tiếp tục bay quan sát các căn cứ của Mỹ ở châu Âu mà không có bất kỳ hoạt động đối ứng nào từ phía Mỹ.
Chuyên gia Anna Péczeli cho rằng, từ khi OST có hiệu lực, các nước tham gia đã thực hiện hơn 1.500 chuyến bay và có quan sát viên nhiều quốc gia. Mặc dù sự “không tuân thủ” của Nga đang gây phiền hà và đáng bị chỉ trích, nhưng điều đó không có nghĩa là hiệp ước đã mất giá trị đối với Mỹ. Trên thực tế, Bộ Ngoại giao Mỹ gần đây đã kết luận rằng, các hạn chế của Nga không ngăn cản tình báo Mỹ thu thập thông tin các khu vực mật. Hơn nữa, việc thực thi hiệp ước tiếp tục mang lại lợi ích bằng cách hỗ trợ trực tiếp các mục tiêu chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia của Mỹ ở châu Âu.
Theo New York Times nhận định, Mỹ thường không chia sẻ dữ liệu từ các vệ tinh hoặc tài sản khác vì họ muốn bảo vệ các phương thức thu thập thông tin tình báo của riêng mình (và ngay cả khi chia sẻ thông tin, thủ tục công tác bảo mật có thể rất dài). Đổi lại, OST tạo ra các cơ chế rõ ràng để chia sẻ dữ liệu từ các chuyến bay quan sát, làm cho luồng thông tin trôi chảy và nhanh hơn nhiều. Nếu Mỹ rút khỏi hiệp ước, Washington vẫn có thể chia sẻ thông tin với Ukraine, nhưng sẽ mất nhiều thời gian hơn và sẽ có nguy cơ tiết lộ các nguồn và phương pháp tình báo của Mỹ. Bên cạnh đó, OST không mang lại cho Nga một lợi thế không công bằng, như những người chống hiệp ước tuyên bố. Trong khi đó, những người ủng hộ Mỹ rút khỏi OST tuyên bố rằng Nga đã đạt được một lợi thế không công bằng thông qua hiệp ước và họ thường đưa ra lập luận này với hai lý do. Họ cho rằng các chuyến bay là một yếu tố quan trọng trong các biện pháp tình báo Nga hướng vào Mỹ và họ sợ rằng với thiết bị quang học tốt hơn trên máy bay của mình, Nga có thể sử dụng dữ liệu hiệp ước để khắc phục điểm yếu trong giám sát vệ tinh; và việc bị tụt lại phía sau trong việc kết hợp công nghệ này trên máy bay OST khiến Mỹ gặp bất lợi. Ngoài ra, việc rút khỏi hiệp ước sẽ làm xấu thêm hồ sơ về kiểm soát vũ khí của Mỹ. Trước khi đưa ra quyết định như vậy, Nhà Trắng nên xem xét các tác động tiềm tàng của việc rút khỏi một thỏa thuận kiểm soát vũ khí khác.
Còn theo chuyên gia Thomas Gaulkin, hậu quả thực tế đối với việc Mỹ rút khỏi OST sẽ ít nghiêm trọng hơn trong ngắn hạn, chỉ là kết thúc các chuyến bay chung trên máy bay Mỹ. Nhưng một số quốc gia châu Âu có máy bay được trang bị cho các chuyến bay theo hiệp ước và được các quốc gia khác thuê để bay và gần đây, Đức đã mua một chiếc máy bay Airbus A319 được sửa đổi đặc biệt cho các chuyến bay quan sát. Tuy nhiên, hậu quả lâu dài có thể nghiêm trọng hơn. Ngoài việc mất đi một cơ chế quan trọng để xây dựng lòng tin giữa các quốc gia ngày càng đối kháng, một số chuyên gia suy đoán rằng những người chống lại chế độ kiểm soát vũ khí hiện tại sẽ sử dụng việc rút khỏi OST để biện minh cho việc rút khỏi START III với lý do thanh sát START III sẽ bị cản trở nếu không có thông tin tình báo được thu thập thông qua OST.
Hiệp ước Bầu trời Mở (Open Skies Treaty – OST, hay Treaty on Open Skies) gồm 35 thành viên, có hiệu lực từ năm 2002, cho phép các bên tham gia thực hiện các chuyến bay giám sát phi vũ trang trên lãnh thổ của nhau để thu thập thông tin về các hoạt động quân sự, song song với Tài liệu Vienna về các biện pháp củng cố lòng tin và an ninh năm 2011, giúp theo dõi các cuộc tấn công quân sự hoặc cảnh báo về một cuộc tấn công bất ngờ. Tăng cường sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau… bằng cách cho phép tất cả các bên tham gia, bất kể quy mô, vai trò trực tiếp thu thập thông tin qua hình ảnh trên không về các lực lượng quân sự và các hoạt động liên quan, cho đến nay, OST là một trong những nỗ lực quốc tế rộng lớn nhất hỗ trợ giám sát việc tuân thủ các thỏa thuận kiểm soát vũ khí hiện có hoặc trong tương lai, mở rộng khả năng ngăn chặn khủng hoảng và quản lý các tình huống khủng hoảng.