Bất chấp nền kinh tế gặp khó khăn do dịch bệnh, Quốc hội Trung Quốc (22/5) công bố ngân sách quốc phòng năm 2020 là khoảng 178,16 tỷ USD, tăng 6,6% so với năm ngoái, trong khi ngân sách cho các lĩnh vực khác bị cắt giảm đáng kể.
Theo thông tin trên, ngân sách quốc phòng năm 2020 của Trung Quốc là khoảng 178,16 tỷ USD, tăng 6,6% so với năm 2019. Tuy nhiên, mức tăng ngân sách quốc phòng 6,6% là thấp nhất trong 10 năm qua, song con số này vẫn rất lớn nếu so với các lĩnh vực khác. Bắc Kinh đã cắt giảm 13,3% ngân sách dịch vụ công, 11,8% ngân sách ngoại giao, 7,5% với giáo dục và 9,1% với khoa học công nghệ.
Phát biểu bên lề phiên họp Quốc hội, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Ngô Khiêm thừa nhận lợi ích ở nước ngoài và an ninh trong nước của nước này đang bị đe dọa; cho rằng Trung Quốc tăng chi tiêu quốc phòng vừa phải và ổn định là điều hợp lý và cần thiết.
Cam kết tăng cường ngân sách cho quân đội diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đối mặt với hai thách thức lớn, đó là khó khăn về kinh tế trong nước và sức ép về chính trị, quân sự rất lớn từ bên ngoài. Nền kinh tế Trung Quốc đang rơi vào suy thoái tồi tệ nhất do tác động của đại dịch Covid-19. Đây là lần đầu tiên Bắc Kinh không đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trong suốt hàng chục năm qua. Các biện pháp phong tỏa do Covid-19 đã làm đình trệ hoạt động kinh tế trong nhiều tuần, khiến kinh tế Trung Quốc suy giảm 6,8% trong quý I. Trong khi đó, quân đội Mỹ đang đẩy mạnh hoạt động thách thức các yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông, Hoa Đông và eo biển Đài Loan. Washington liên tục tiến hành các chuyến tuần tra tự do hàng hải và hàng không ở vùng biển này trong hai tháng qua.
Giới phân tích nhận định Bắc Kinh cảm thấy ngày càng bị đe dọa về an ninh và cần gia tăng “sức mạnh cơ bắp” cho quân đội để ứng phó với các thách thức này. Theo giới chuyên gia, tăng đáng kể ngân sách quốc phòng trong khi cắt giảm chi tiêu các lĩnh vực khác thể hiện Trung Quốc ngày càng lo lắng về căng thẳng leo thang với Mỹ, trong khi hy vọng thống nhất Đài Loan bằng biện pháp hòa bình ngày càng xa vời. Ngoài ra, tăng chi tiêu quốc phòng còn nhằm xử lý bất ổn nội bộ ở Hong Kong và khu vực phía tây, đối phó tình trạng thất nghiệp gia tăng và tăng trưởng chậm do tác động của Covid-19.
Chuyên gia quân sự Li Jie tại Bắc Kinh nhận định nhu cầu quốc phòng của Trung Quốc cũng gia tăng do đối mặt với mối đe dọa từ các nước phương Tây. Từ đầu năm 2020, Mỹ đã tăng cường phối hợp với các đồng minh như Australia tiến hành các cuộc diễn tập trên Biển Đông, điều oanh tạc cơ huấn luyện ở biển Hoa Đông và cử tàu chiến đi qua eo biển Đài Loan. Trung Quốc cũng cần phát triển, mua sắm thêm vũ khí và trang bị hiện đại, tăng lương và phúc lợi cho binh sĩ. Việc tiếp tục tăng ngân sách quốc phòng sẽ bảo đảm kinh phí cho những vấn đề này. Bên cạnh đó, dù đã đạt nhiều tiến bộ trong công nghệ quân sự, Trung Quốc vẫn sử dụng nhiều vũ khí lạc hậu như xe tăng Type 59 và tiêm kích J-7, cần được thay thế bằng các vũ khí hiện đại hơn. Trong khi đó, số lượng vũ khí mới như tiêm kích tàng hình J-20, tàu khu trục Type-055 và tàu sân bay vẫn rất hạn chế.
Chuyên gia quân sự Song Zhongping tại Thượng Hải đánh giá Trung Quốc cần chuẩn bị cho các tình huống xấu nhất sau đại dịch, nhất là khi tình hình khu vực và quốc tế có thể tiếp tục xấu đi và gây bất lợi với Bắc Kinh. Tăng đầu tư vào quốc phòng sẽ đảm bảo môi trường để nền kinh tế phát triển ổn định, cũng như bổ sung kinh phí tài trợ nghiên cứu và phát triển quân sự, thúc đẩy nhu cầu nội địa trong giai đoạn xuất khẩu bị ảnh hưởng bởi đại dịch, tạo động lực cho nền kinh tế và nâng cao mức độ công nghệ của Trung Quốc. Ngoài ra, các lực lượng phi tác chiến của quân đội Trung Quốc cũng cần thêm kinh phí hoạt động trong bối cảnh Covid-19 vẫn chưa được kiểm soát. Quân đội Trung Quốc từng đóng vai trò then chốt trong phòng chống dịch khi triển khai hàng nghìn y bác sĩ quân y tới Vũ Hán, vận chuyển hàng hóa bằng vận tải cơ chiến lược, trong khi các nhà khoa học quân sự chạy đua phát triển vaccine Covid-19.
Trong khi đó, nhà nghiên cứu Frederico Bartel thuộc Quỹ Heritage có trụ sở Mỹ nhận định dữ liệu chi tiêu quân sự do Trung Quốc công bố có ba vấn đề là thiếu minh bạch, không đầy đủ và không đáng tin cậy; nhấn mạnh Bắc Kinh muốn phát đi thông điệp mạnh mẽ rằng tăng cường quân đội vẫn là ưu tiên ngay cả khi kinh tế gặp khó khăn. Trung Quốc sẽ tiếp tục tập trung hiện đại hóa quân đội để ít nhất đạt được sức mạnh ngang bằng với lực lượng Mỹ ở châu Á.
Bắt đầu từ khoảng năm 1997, gần như năm nào tỷ lệ tăng ngân sách quốc phòng của Trung Quốc cũng ở mức hai con số (đó là có tính tới cả lạm phát). Thậm chí theo số liệu thống kê chính thức của Trung Quốc (vốn bị nhiều chuyên gia cho rằng đã giảm đi rất nhiều so với mức chi tiêu thực tế), ngân sách quốc phòng của Trung Quốc từ năm 1999 đến năm 2008 đã tăng trung bình 16,2%/năm. Xu hướng này về cơ bản vẫn không đổi trong suốt nửa đầu thập kỷ thứ hai của thế kỷ XXI. Ví dụ, từ năm 2009 đến năm 2015, chi tiêu quân sự của Trung Quốc đã tăng từ 481 tỷ nhân dân tệ (70,3 tỷ USD) lên khoảng 886,9 tỷ nhân dân tệ. Nhìn chung, giai đoạn 1997-2015, chi tiêu quân sự của Trung Quốc tăng ít nhất 600%, sau lạm phát.
Năm 1997, chi tiêu quân sự của Trung Quốc chỉ chiếm 10 tỷ USD, ở mức tương đương với Đài Loan và thấp hơn rất nhiều so với ngân sách quốc phòng của Nhật Bản hay Hàn Quốc. Ngày nay, chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc đã vượt qua tất cả quân đội của các quốc gia châu Âu và châu Á khác, bao gồm cả Nga, hiện trở thành quốc gia có ngân sách quốc phòng lớn thứ hai trên thế giới (chỉ sau Mỹ). Tuy nhiên, sự hào phóng của Bắc Kinh đối với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) là điều hoàn toàn dễ hiểu: mặc dù ngân sách này liên tục tăng trong suốt hơn 20 năm qua, song thực tế Trung Quốc vẫn chỉ tiêu khoảng 2% GDP vào quân sự.
Đánh giá một cách khách quan, kể từ năm 2016, tốc độ tăng chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc đã chậm lại đáng kể. Năm 2016, ngân sách quốc phòng của Trung Quốc chỉ tăng 7,6% so với năm 2015, sau đó mức tăng này lần lượt là 7% năm 2017 và 8,1% năm 2018. Nói cách khác, tính tới nay, tỉ lệ tăng chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc chỉ ở mức 1 con số trong suốt 4 năm liên tiếp. Điều này có vẻ báo hiệu xu thế mới là chi tiêu quân sự của Trung Quốc sẽ còn khiêm tốn hơn nữa trong những năm tới. Trên thực tế, nếu tính bằng đồng đôla Mỹ với tỷ giá hiện nay thì mức tăng năm 2019 thực sự chỉ là 1,7% (177,6 tỷ USD năm 2019 so với 173 tỷ USD năm 2018). Tuy nhiên, hiện nay có vẻ như khoản chi tiêu khổng lồ cho quân sự đang dần trở thành gánh nặng quá mức đối với nền kinh tế Trung Quốc. Sự bất cân xứng giữa tăng trưởng kinh tế và chi tiêu quốc phòng ngày càng trở nên rõ rệt, và kết quả là Trung Quốc không thể tăng chi tiêu quốc phòng quá lớn.