Tàu khu trục USS Curtis Wilbur của Mỹ hôm 20-5 áp sát các thực thể bị Trung Quốc chiếm đóng tại quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Động thái diễn ra chỉ vài giờ sau khi Tổng thống Joe Biden tuyên bố bảo vệ tuyến hàng hải giao thương qua Biển Đông.
“Mỹ có lợi ích sống còn trong việc đảm bảo dòng chảy thương mại toàn cầu không bị cản trở” – Tổng thống Biden nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Học viện Tuần duyên Mỹ ngày 20-5. Nhà lãnh đạo Mỹ khẳng định các hành vi “gây gián đoạn” của Trung Quốc ở Biển Đông đang gây tổn hại các nước khác.
Vai trò tuần duyên Mỹ
Hơn 1/3 tổng giá trị hàng hóa giao thương bằng đường biển của thế giới đi qua Biển Đông mỗi năm, theo Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) của Mỹ. Hàng trăm ngàn container từ Đông Á đi qua Biển Đông để đến châu Âu và phần còn lại của thế giới, hàng triệu thùng dầu thô từ Trung Đông cũng băng ngang Biển Đông để đến Đông Á.
Do đó, sẽ không sai khi nói rằng mọi sự bất ổn tại khu vực này sẽ ảnh hưởng đến phần còn lại của thế giới. Điều này lý giải vì sao các nước như Mỹ hay Nhật Bản và Úc, dù không nằm ở Biển Đông, lại muốn tăng cường hiện diện tại khu vực.
Trong bài phát biểu tại Học viện Tuần duyên Mỹ, ông Biden cho rằng các vùng biển có những huyết mạch giao thương hàng hải như Biển Đông, vùng vịnh Ả Rập phải được giữ ổn định. Ông khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục ủng hộ Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) và phối hợp với “các đối tác dân chủ toàn cầu” để làm mới các chuẩn mực quốc tế sao cho phù hợp với hoàn cảnh mới.
Đáng chú ý, Tổng thống Biden nhấn mạnh tuần duyên Mỹ sẽ đóng vai trò “thiết yếu” trong việc đảm bảo khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Ông chỉ ra thỏa thuận gần đây giữa tuần duyên Mỹ và vùng lãnh thổ Đài Loan, đồng thời tiết lộ nhiều quốc gia khác trong khu vực đang “nóng lòng” bắt tay với tuần duyên Mỹ.
Đây được xem là một thông điệp rõ ràng đến Trung Quốc và chiến lược vùng xám mà Bắc Kinh đang sử dụng để thúc đẩy yêu sách hàng hải vô lý trên Biển Đông. Vùng xám là chiến thuật sử dụng tàu hải cảnh và tàu dân quân biển để đe dọa và quấy rối các nước, nhưng vẫn giữ căng thẳng ở mức dưới chiến tranh.
Nước Mỹ không đơn độc tại khu vực. Ngày 20-5, tại hội nghị Tương lai châu Á quy tụ nhiều lãnh đạo khác của khu vực, Thủ tướng Yoshihide Suga tuyên bố Nhật Bản “phản đối quyết liệt bất kỳ nỗ lực nào nhằm đơn phương thay đổi hiện trạng ở Biển Đông”, nhấn mạnh cách tiếp cận dựa trên thượng tôn pháp luật của Tokyo “nhận được sự ủng hộ rộng rãi của cộng đồng quốc tế”.
Thách thức “yêu sách Tứ Sa”
Thông cáo của hải quân Mỹ ngày 20-5 xác nhận USS Curtis Wilbur đã “thách thức yêu sách đường cơ sở thẳng” Trung Quốc tự vẽ ra ở Hoàng Sa. Đây được xem là một sự phản đối bằng hành động trên thực địa của Mỹ sau các công hàm gửi đến Liên Hiệp Quốc.
“Các tuyên bố hàng hải phi pháp và quá mức tại Biển Đông đe dọa một cách nghiêm trọng tự do trên biển, bao gồm tự do hàng hải và hàng không, hoạt động thương mại tự do và không bị cản trở cũng như tự do về cơ hội kinh tế của các quốc gia tại Biển Đông” – người phát ngôn hải quân Mỹ Nicholas Lingo nhấn mạnh.
Theo hải quân Mỹ, bằng cách thiết lập đường cơ sở thẳng ở Hoàng Sa, Trung Quốc đang âm mưu mở rộng vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa bất chấp luật quốc tế. “Như quy định của điều 7 Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS), không thể thiết lập đường cơ sở thẳng tại quần đảo Hoàng Sa. Luật quốc tế cũng nói rõ những quốc gia ven biển như Trung Quốc không có quyền vẽ đường cơ sở thẳng xung quanh một nhóm các đảo phân tán”, hải quân Mỹ nhấn mạnh trong thông cáo.
Sáng kiến Minh bạch hàng hải châu Á (AMTI) thuộc CSIS cảnh báo Bắc Kinh sẽ không dừng lại ở Hoàng Sa. Trong tương lai, Trung Quốc có thể đơn phương tuyên bố đường cơ sở thẳng ở Trường Sa của Việt Nam như đã làm tại Hoàng Sa.
Theo AMTI, kết hợp với các yêu sách đường cơ sở thẳng tại quần đảo Đông Sa (đang do Đài Loan nắm giữ) và “quần đảo Trung Sa” (thực chất là bãi Scarborough và bãi Macclesfield), Trung Quốc sẽ đòi hỏi một vùng đặc quyền kinh tế rộng tương đương yêu sách đường 9 đoạn. Đó chính là “yêu sách Tứ Sa” mà Bắc Kinh đang đẩy mạnh, đặc biệt sau khi Tòa trọng tài của UNCLOS bác bỏ đường 9 đoạn của Trung Quốc vào năm 2016.
Việt Nam sắp nhận tàu tuần duyên Mỹ
Hình ảnh được tờ My Edmonds News (Mỹ) công bố ngày 19-5 cho thấy tàu John Midgett của tuần duyên Mỹ đã được sơn quốc kỳ Việt Nam, số hiệu và phù hiệu đặc trưng của cảnh sát biển Việt Nam. Đây là tàu tuần duyên thứ hai được Mỹ chuyển giao cho Việt Nam.
Tàu tuần duyên đầu tiên được chuyển giao hiện mang số hiệu 8020 và là một trong hai tàu lớn nhất của cảnh sát biển Việt Nam.