Taliban tiến quân nhanh chóng và giành quyền kiểm soát Kabul không chỉ làm dấy lên lo ngại về tương lai Afghanistan mà còn là ảnh hưởng đến các quốc gia khác trong khu vực.
Người dân chờ nhập cảnh Afghanistan tại cửa khẩu hữu nghị trên biên giới Afghanistan – Pakistan ở thị trấn Chaman, Pakistan, ngày 13/8.
Iran và Iraq nằm về phía tây Afghanistan. Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan ở phía bắc. Tuy nhiên, tiêu điểm của thị trường tài chính và nhà đầu tư là Pakistan, phía đông Afghanistan.
Pakistan có nợ công lớn, thị trường cổ phiếu quy mô đáng kể và phụ thuộc vào một chương trình 6 tỷ USD từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Nguy cơ bạo lực nhiều năm và các làn sóng người tị nạn sẽ gia tăng áp lực lên kế hoạch khắc phục tài khóa của nước này.
“Đó là một tình thế rất rắc rối và không may có thể đẩy khu vực thụt lùi lại nhiều năm”, Shamaila Khan, giám đốc nghiên cứu nợ thị trường mới nổi tại Alliance Bernstein, nói. “Tôi nghĩ các quốc gia láng giềng sẽ phải ứng phó với làn sóng người tị nạn trong những tháng hoặc năm tiếp theo”.
Cơ quan về người tị nạn của Liên Hợp Quốc (UNHCR) ước tính 400.000 người Afghanistan đã rời bỏ quê nhà trong năm nay. Chỉ vài trăm người trong số này được xác định là rời Afghanistan nhưng UNHCR ước tính có tới 2,6 triệu người Afghanistan tị nạn trên thế giới – trong đó 1,4 triệu người ở Pakistan và 1 triệu người ở Iran.
Giá trái phiếu chính phủ Pakistan đã giảm gần 8% trong năm nay dù nhiều nhà phân tích tài chính cho rằng nguyên nhân nghiêng về việc nước này bị trì hoãn nhận khoản tiền hỗ trợ từ IMF hơn là liên quan tình hình an ninh.
Gần 10.000 dân thường Pakistan thiệt mạng trong các vụ tấn công từ năm 2010 đến 2015, số liệu từ South Asia Terrorism Portal cho thấy. Con số này sau đó đã giảm nhưng hiện có lo ngại sẽ tăng trở lại.
“Một làn sóng người tị nạn mới và sự lan rộng của các nhóm bạo lực với động cơ gây bất ổn các khu vực đô thị, cơ sở hạ tầng, đặc biệt là ở miền tây Pakistan… có thể làm thụt lùi câu chuyện phục hồi và cải cách của Pakistan”, Hasnain Malik, nhà phân tích tại Tellimer, nói.
Ông cho rằng nguy cơ sẽ giảm nếu Taliban được tham gia chính phủ Afghanistan.
Tầm quan trọng chiến lược
Chương trình IMF của Pakistan đang ở năm thứ 13 trong thời hạn 30 năm và là cần thiết để giúp Islamabad giải quyết tình trạng nợ công lên đến 90% GDP.
Bất kỳ cuộc tấn công nào của Taliban trong lãnh thổ Pakistan cũng lầm dấy lên lo ngại an ninh và khiến Islamabad khó đạt các mục tiêu do IMF đề ra. Đồng thời, một số nhà đầu tư cho biết, chúng sẽ làm gia tăng tầm quan trọng chiến lược của Pakistan đối với phương Tây.
“IMF đang theo dõi cẩn thận diễn biến tình hình tại Afghanistan”, người phát ngôn tại IMF cho biết hôm 13/8, bổ sung rằng còn quá sớm để đồn đoán về ảnh hưởng đến an ninh Pakistan.
“Nếu Taliban kiểm soát Afghanistan, Pakistan sẽ trở nên quan trọng hơn về chiến lược đối với Mỹ”, Kevin Daly, nhà quản lý danh mục đầu tư tại ABRDN. Điều đó có thể giúp dòng tiền từ IMF tiếp tục chảy.
Kay Van-Petersen, chiến lược gia vĩ mô toàn cầu tại Saxo Capital Markets, Singapore, nói tác động từ cuộc khủng hoảng ở Afghanistan cuối cùng có thể sẽ lan rộng hơn nhiều. Nhiều người tị nạn Afghanistan có thể xin tị nạn tại châu Âu, nối tiếp làn sóng người di cư để chạy trốn chiến tranh từ Syria cũng như nhiều quốc gia Trung Đông trước đó.
Nếu người tị nạn di chuyển qua Thổ Nhĩ Kỳ, theo Van-Petersen, họ có thể giúp Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan có thêm yêu cầu chính trị hoặc tài chính với Liên minh châu Âu (EU).
“Cơ bản, đó sẽ là đòn bẩy để Erdogan gây sức ép lên EU… ‘Hãy chi trả cho chúng tôi để chăm sóc những người tị nạn này hoặc chúng tôi sẽ để họ qua’”, ông nói. Điều này có thể gây sức ép lên euro và đẩy giá lira.
Nhà quan sát thị trường mới nổi Tim Ash tại BlueBay Asset Management, nói Taliban tiến quân khi binh sĩ NATO rút lui còn tổn hại đến uy tín của Mỹ.