Nếu Nga tấn công Ukraine rồi bị phương Tây mạnh tay áp đặt các biện pháp trừng phạt, Trung Quốc có lẽ chỉ ủng hộ Nga bằng lời nói vì quan hệ ngoại giao và quân sự Nga-Trung có thể mạnh, nhưng sự hợp tác kinh tế phức tạp hơn nhiều, giới quan sát nhận định.
Tổng thống Nga Vladimir Putin hội đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hôm 4/2 khi Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh khai mạc. Điện Kremlin mô tả cuộc gặp là ấm cúng và mang tính xây dựng; hai nhà lãnh đạo nhất trí tăng cường hợp tác song phương, Xinhua đưa tin. Tập đoàn dầu khí Nga Rosneft cho biết họ đã đồng ý tăng nguồn cung cho Trung Quốc trong thập kỷ tới.
Rủi ro, thách thức
Tổng thống Putin hôm 4/2 công bố các thỏa thuận dầu khí mới của Nga với Trung Quốc trị giá khoảng 117,5 tỷ USD, cam kết tăng cường xuất khẩu dầu khí khai thác ở vùng Viễn Đông của Nga, Reuters đưa tin. Nga là nhà cung cấp khí đốt lớn số 3 của Trung Quốc, trong khi nước này hiện tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới.
“Làm việc cùng nhau, chúng ta có thể đạt được tăng trưởng kinh tế ổn định… và cùng nhau chống lại những rủi ro và thách thức hiện nay”, Tổng thống Putin viết trong một bài báo đăng trên Xinhua nhân dịp ông đến Bắc Kinh dự Olympic Mùa đông 2022 và hội đàm với ông Tập.
Những rủi ro đó có thể rất lớn nếu Nga tấn công Ukraine, CNN nhận định ngày 6/2. Mátxcơva nhiều lần khẳng định, họ không có ý định làm như vậy.
Nhưng các nghị sĩ Mỹ đang đe dọa áp đặt cái mà họ gọi là “mẹ của mọi lệnh trừng phạt” đối với Nga nếu nước này vượt qua lằn ranh đỏ. Nhiều nhà lãnh đạo châu Âu cũng đang chuẩn bị các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt, có thể mạnh hơn các biện pháp áp đặt đối với Nga sau khi nước này sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014.
Trung Quốc cũng có căng thẳng với phương Tây. Nước này đã bày tỏ sự ủng hộ ngoại giao đối với Nga. Trong tuyên bố chung được đưa ra sau cuộc hội đàm ngày 4/2, ông Tập và ông Putin cho biết cả hai bên đều phản đối “việc mở rộng NATO”. Nga lo ngại Ukraine có thể tham gia liên minh.
Ông Craig Singleton, chuyên gia về Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ các nền dân chủ (có trụ sở tại Mỹ), nhận định: “Ông Tập gần như chắc chắn tin rằng có lợi ích chiến lược trong việc hỗ trợ Nga”. Theo ông Singleton, Trung Quốc đã, đang và sẽ có những khúc mắc với Mỹ.
Theo ông Alexander Gabuev, nhà nghiên cứu kỳ cựu về Nga tại Trung tâm Carnegie Moscow, đã có một số bằng chứng cho thấy căng thẳng với phương Tây đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ hợp tác Nga-Trung. Ông Gabuev nói rằng, các hợp đồng mua bán khí tài quân sự, cùng phát triển các loại vũ khí và “số lượng các cuộc tập trận chung” giữa hai cường quốc càng lúc càng tăng.
Nhưng việc hợp tác kinh tế sâu rộng hơn khó có thể xảy ra khi Nga đối mặt với các lệnh trừng phạt khắc nghiệt. Nga phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc về thương mại, nhưng điều này không đúng với chiều ngược lại.
Nền kinh tế Trung Quốc đang lâm vào tình trạng lung lay, khiến ông Tập không có nhiều động lực để gắn kết vận mệnh đất nước mình với Nga trong trường hợp xảy ra khủng hoảng quân sự ở Ukraine. “Trung Quốc khó có thể thực sự làm sâu sắc thêm các mối quan hệ kinh tế với Nga, ít nhất là trong thời gian trước mắt”, ông Singleton nhận định.
| Tập đoàn dầu khí Nga Rosneft cho biết họ đã đồng ý tăng nguồn cung cho Trung Quốc trong thập kỷ tới. Ảnh: Daily Sabah. |
Nga cần Trung Quốc về thương mại, Bắc Kinh có những ưu tiên khác
Trung Quốc là đối tác thương mại số một của Nga, chiếm 16% giá trị ngoại thương của nước này, theo tính toán của CNN Business dựa trên số liệu năm 2020 của Tổ chức Thương mại Thế giới và thống kê của hải quan Trung Quốc. Nhưng đối với Trung Quốc, Nga quan trọng ít hơn nhiều: Thương mại song phương chỉ chiếm 2% tổng kim ngạch thương mại của Trung Quốc. Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ mới thực sự là đối tác thương mại lớn của Trung Quốc.
Ông Alex Capri, một nhà nghiên cứu tại tổ chức thúc đẩy thương mại toàn cầu Hinrich Foundation (có trụ sở ở châu Á), nói: “Bắc Kinh cần phải hết sức thận trọng khi bước vào cuộc xung đột giữa NATO và Nga về vấn đề Ukraine. Các mối quan hệ kinh tế hiện tại của Trung Quốc với Nga, bao gồm cả nhu cầu năng lượng của nước này, không đảm bảo rằng Bắc Kinh sẽ liều mình chấp nhận nguy cơ bị Washington và các đồng minh xa lánh, phản ứng dữ dội hơn nữa. Điều đó có thể trở lại ám ảnh Bắc Kinh sau này”.
Các nhà chức trách phương Tây cũng biết rằng, Trung Quốc cũng lo ngại về rủi ro khi mạnh mẽ ủng hộ Nga trong trường hợp xảy ra khủng hoảng quân sự ở Ukraine. Tháng trước, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cảnh báo Bắc Kinh rằng, một cuộc tấn công Ukraine sẽ tạo ra “những rủi ro kinh tế và an ninh toàn cầu” và những rủi ro này có thể gây tổn hại cho Trung Quốc.
Nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn, điều này có thể khiến Bắc Kinh khó thắt chặt hơn mối quan hệ với Mátxcơva, thậm chí khó thực hiện những cam kết mà họ đã đưa ra, chẳng hạn một thỏa thuận gần đây nhằm thúc đẩy thương mại Trung – Nga lên 200 tỷ USD vào năm 2024, tức tăng xấp xỉ 50 tỷ USD mỗi năm năm so với mức hiện tại, CNN nhận định ngày 6/2.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán, kinh tế Trung Quốc chỉ tăng trưởng 4,8% trong năm nay, giảm so với mức 8% của năm 2021. Khủng hoảng bất động sản và chi tiêu tiêu dùng thấp đang kéo tốc độ tăng trưởng đi xuống.
Ông Singleton nói rằng, một cuộc khủng hoảng leo thang ở Ukraine gần như chắc chắn sẽ gây sốc cho thị trường năng lượng và kim loại, do đó sẽ đè nặng lên nền kinh tế toàn cầu. Tình huống khẩn cấp đó, cùng với chính sách “Không COVID” nghiêm ngặt của Trung Quốc, “có thể đẩy nhanh tốc độ suy giảm kinh tế Trung Quốc vốn diễn ra nhanh chóng”, ông nhận định.
Sự giúp đỡ của Bắc Kinh bị giới hạn
Theo ông Capri, mối quan hệ bền vững với Trung Quốc có thể sẽ chỉ làm giảm bớt, thay vì vô hiệu hóa tác động của các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Và có một số vấn đề mà Trung Quốc thực sự không thể giúp được Nga, ông nói.
Phương Tây có thể loại bỏ Nga khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT. Đây là một mạng lưới bảo mật cao kết nối hàng nghìn tổ chức tài chính trên khắp thế giới.
Ông Capri nhận định, đồng nhân dân tệ của Trung Quốc “không có khả năng quốc tế hóa đủ lớn để cạnh tranh với đô la Mỹ”, trong khi đồng đô la Mỹ đóng một vai trò quan trọng trong cả SWIFT và hoạt động giao dịch hàng hóa như dầu khí – “mạch máu của kinh tế Nga”.
Các nhà phân tích tại hãng tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group (Mỹ) cho rằng, Bắc Kinh có thể tăng gấp đôi nỗ lực để xây dựng một hệ thống thanh toán bằng đồng nhân dân tệ cho phép họ kinh doanh tự do hơn với các quốc gia bị phương Tây trừng phạt mà không cần sử dụng đô la Mỹ hoặc euro. Dù vậy, họ lưu ý rằng, các công ty ở cả Trung Quốc và Nga “vẫn thích chỉ định thương mại bằng các loại tiền tệ tự do chuyển đổi”, có nghĩa là bất kỳ nỗ lực nào nhằm giảm ảnh hưởng của phương Tây sẽ “mang tính tham vọng hơn là thực chất”.
Những sự kiện gần đây cho thấy Nga ở thế bất lợi. Sau khi sáp nhập Crimea vào năm 2014, Nga quay sang tăng cường quan hệ với Trung Quốc vì Nga bị phương Tây trừng phạt kinh tế.
Và dù Bắc Kinh đã công khai phản đối các lệnh trừng phạt đó và cam kết thúc đẩy quan hệ kinh tế, nhưng nỗ lực của họ vẫn chưa đủ để bù đắp các vấn đề của Nga. Thương mại giữa Nga và Trung Quốc năm 2015 giảm 29% so với năm trước, theo số liệu thống kê chính thức từ Trung Quốc.
Đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Nga cũng bị ảnh hưởng. Và các chủ ngân hàng Nga phàn nàn rằng, các ngân hàng Trung Quốc miễn cưỡng hợp tác kinh doanh với họ để tránh vi phạm các lệnh trừng phạt, theo một báo cáo năm 2015 của ông Yuri Soloviev, Phó chủ tịch ngân hàng Nga VTB.