Một nhà nghiên cứu cấp cao tại tổ chức tư vấn quốc phòng Anh gợi ý rằng nếu Nga xâm lược Ukraine, thì Trung Quốc nên bị trừng phạt để Moscow mất đi chỗ dựa là Bắc Kinh.
Aaron Arnold, nhà nghiên cứu tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI), viết trên tạp chí Chính sách đối ngoại của Mỹ ngày 17/2 rằng: “Nếu Washington muốn sử dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế và tài chính để tạo thành một biện pháp răn đe đáng tin cậy đối với cuộc xâm lược Ukraine của Nga, thì Washington cần nhằm thể hiện quyết tâm đồng thời áp đặt các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với Trung Quốc”.
Ngày 4/2, tại lễ khai mạc Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác chiến lược mới giữa hai nước.
Tuyên bố chung Trung-Nga nêu rõ mối quan hệ giữa hai nước vượt ra khỏi mô hình liên minh quân sự-chính trị thời Chiến tranh Lạnh. “Không có giới hạn cho tình hữu nghị giữa hai nước, và không có vùng cấm trong hợp tác”.
Họ cũng tiết lộ các kế hoạch hợp tác kinh tế rộng lớn hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực dầu khí, với các thương vụ lên tới 117 tỷ USD. Các điều khoản của hợp đồng 30 năm kêu gọi Nga cung cấp thêm 10 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên mỗi năm cho Trung Quốc thông qua một đường ống mới.
Ông Arnold tin rằng thời điểm đưa ra tuyên bố chung Trung-Nga không phải ngẫu nhiên. Ông viết: “Ít nhất trong ngắn hạn, việc tăng cường quan hệ Trung-Nga tạo cơ hội cho Putin làm dịu bớt đòn trừng phạt tiềm tàng của phương Tây”.
Nga là một trong những nhà cung cấp dầu khí lớn nhất của Trung Quốc. Theo quan điểm của Nga, nếu phương Tây thực sự áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với lĩnh vực ngân hàng và năng lượng của Nga, thì việc tăng cường hợp tác kinh tế với Trung Quốc trước sẽ giúp Nga bù đắp phần nào tác động của các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Ông Arnold cho biết, để bảo đảm độ tin cậy cho lời đe dọa trừng phạt của mình, Washington cần tạo sức ép cho nền kinh tế mới nổi của ông Putin để thể hiện rằng họ đã sẵn sàng vượt ra ngoài gói trừng phạt tiêu chuẩn và áp đặt các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các ngân hàng và công ty nhà nước của Trung Quốc nếu Nga xâm lược Ukraine. Tuy nhiên, cho đến nay, không có dấu hiệu nào cho thấy Washington đang xem xét các biện pháp trừng phạt thứ cấp cụ thể đối với Trung Quốc, và người ta chỉ nói về điều đó.
Ông Arnold cho biết việc triển khai các công cụ này chống lại Trung Quốc sẽ có tác động đối với lợi ích kinh tế và kinh doanh của Hoa Kỳ. Washington vẫn chưa phải đối phó với vấn đề này và chính sách của họ hiện nay là yêu cầu các đồng minh châu u chia sẻ các biện pháp trừng phạt.
Ông nói: “Dù sao đi nữa, Mỹ phải chuẩn bị cắt đứt mọi con đường để Nga né tránh các lệnh trừng phạt của phương Tây. Thực tế đơn giản là đồng đô la Mỹ chiếm gần 60% dự trữ ngoại hối toàn cầu, trong khi đồng nhân dân tệ của Trung Quốc thì không”.
Đã có tiền lệ cho động thái này, nhưng tình hình dường như đã thay đổi. Do sự bá chủ của đồng đô la trong hệ thống tài chính toàn cầu, các ngân hàng đa quốc gia lớn đã và đang tuân thủ các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ vì sợ bị phạt.
Vào năm 2014, ngân hàng BNP Paribas của Pháp đã bị chính phủ Hoa Kỳ phạt số tiền kỷ lục 9 tỷ USD vì vi phạm các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với Iran. ĐCSTQ đã phát triển cái gọi là khung pháp lý của riêng mình và sẵn sàng “sao chép” lại nó để chống lại các biện pháp trừng phạt thứ cấp.
Vào năm 2021, luật chống trừng phạt của ĐCSTQ tương tự như “quy định chống trừng phạt” của Liên minh Châu u, cố gắng hạn chế các đơn đăng ký ngoài lãnh thổ bị bên thứ ba xử phạt bằng cách cấm tuân thủ luật ngoài lãnh thổ. Luật cho phép các nhà chức trách có quyền áp dụng các hình phạt đối với các công ty Trung Quốc tuân thủ các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ. Hình phạt có thể bao gồm phạt tiền, thậm chí tịch thu tài sản.
Nhiều học giả và chuyên gia pháp lý đồng ý rằng các luật do Trung Quốc đưa ra sẽ đặt các ngân hàng đa quốc gia vào tình trạng lấp lửng về mặt pháp lý – giữa việc vi phạm các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ và tuân thủ chúng – bởi vì bất kể họ làm gì, một bên sẽ buộc họ phải chịu trách nhiệm.
Ông Arnold nói rằng trong khi Trung Quốc vẫn chưa sử dụng luật chống trừng phạt mới chống lại Hoa Kỳ, điều này có khả năng xảy ra nếu Washington nhắm vào Trung Quốc bằng các biện pháp trừng phạt thứ cấp. Trong trường hợp này, các ngân hàng có thể buộc phải lựa chọn giữa tiền phạt của Washington do vi phạm lệnh trừng phạt và của Bắc Kinh đối với việc tuân thủ.
Arnold ước tính rằng động thái này có thể khiến hàng chục công ty đa quốc gia gặp rắc rối pháp lý, và thậm chí có thể buộc họ phải đứng về phía nào, cũng như thương mại song phương giữa Mỹ và Trung Quốc trị giá hơn 615 tỷ USD cũng sẽ gặp khó khăn. Trung Quốc chiếm gần 19% tổng hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ.
Ông nói rằng quan hệ kinh tế Mỹ-Trung ngày càng sâu sắc có thể làm giảm bớt đòn trừng phạt của Mỹ, nhưng nói một cách nghiêm túc, “chúng không hoàn toàn nằm ngoài phạm vi của các lệnh trừng phạt thứ cấp của Mỹ”.
T.P