Mặc dù, Trung Quốc thừa nhận đã chính thức ký thỏa thuận an ninh với quần đảo Solomon, nhưng phủ nhận việc sẽ xây dựng căn cứ quân sự tại quốc đảo Nam Thái Bình Dương, nhấn mạnh rằng tuyên bố xây dựng căn cứ quân sự là ‘tin tức hoàn toàn sự thật”.
Trong những năm gần đây, có nhiều báo cáo cho rằng Trung Quốc có thể xây dựng căn cứ quân sự tại một số vị trí hàng hải trọng yếu trên thế giới, nhưng cho đến nay, Trung Quốc chưa bao giờ công khai thừa nhận có bất kỳ căn cứ quân sự nào ở nước ngoài. Ngay cả đối với căn cứ quân sự ở nước ngoài đầu tiên của Trung Quốc – căn cứ ở Djibouti, Đông Phi, vốn được thế giới công nhận rộng rãi, thì đôi khi cũng bị giới truyền thông trong nước Trung Quốc và các học giả phủ nhận căn cứ ở Djibouti, có tên gọi chính thức là “Căn cứ hỗ trợ Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc tại Djibouti”.
Trung Quốc từ lâu đã thận trọng trong việc thiết lập các căn cứ quân sự theo nghĩa truyền thống ở nước ngoài do một số yếu tố quốc tế và trong nước phức tạp. Trong các dịp ngoại giao, Trung Quốc thường tự khoe khoang rằng họ “không đóng quân ở nước ngoài” và “Trung Quốc không tham gia vào việc mở rộng quân sự, cũng không đóng quân hoặc thiết lập căn cứ quân sự ở nước ngoài”. Trong khi sách trắng quốc phòng của Trung Quốc nhấn mạnh đến việc bảo vệ các lợi ích ở nước ngoài, nước này cũng tuyên bố rằng họ không tìm cách thiết lập các căn cứ quân sự ở nước ngoài. Tờ “Quốc phòng Trung Quốc năm 2000” của Trung Quốc viết rằng “Trung Quốc không tham gia vào việc mở rộng quân sự, cũng không đóng quân hoặc xây dựng căn cứ quân sự ở nước ngoài”. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng trong khi Trung Quốc thiếu các căn cứ quân sự truyền thống ở nước ngoài, hải quân nước này có thể củng cố và mở rộng khả năng dự phòng của mình bằng cách sử dụng một mạng lưới các căn cứ trong một mạng lưới cảng toàn cầu.
Lấy cảng làm điểm tựa chiến lược
Kể từ khi Trung Quốc lần đầu tiên đề xuất khái niệm chiến lược về xây dựng “Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21” vào năm 2013, đến nay gần 100 cảng đã được đầu tư, xây dựng và quản lý tại các tuyến đường biển trọng yếu trên thế giới, trong đó có nhiều cảng được coi là có tính chất quân sự và dân sự rõ rệt, và có thể nhanh chóng được nâng cấp để thực hiện các nhiệm vụ quân sự.
Mặc dù, Trung Quốc tránh nói về các căn cứ quân sự trong các văn kiện chính thức, nhưng họ không phủ nhận thuật ngữ “điểm tựa chiến lược”. Đề cương của Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 về phát triển kinh tế và xã hội nêu rõ rằng sẽ “tích cực thúc đẩy việc xây dựng điểm tựa chiến lược của “Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21 “và tham gia vào việc xây dựng và vận hành các cảng quan trọng dọc theo tuyến đường”.
Giới quan sát chỉ ra rằng cái gọi là điểm tựa chiến lược của Trung Quốc rõ ràng không giống với các căn cứ quân sự của Mỹ ở nước ngoài. Tuy nhiên, chúng mang lại cho Trung Quốc những lợi ích quân sự đáng kể, củng cố và mở rộng khả năng phát huy sức mạnh của nước này.
Tập đoàn vận tải biển lớn nhất thế giới China COSCO Shipping Group có các tuyến đường bao phủ 548 cảng tại 139 quốc gia và khu vực trên thế giới, thông tin trang web chính thức của tập đoàn cũng cho thấy rằng tập đoàn đã đầu tư vào 58 bến tàu trên khắp thế giới. Một bài báo trên tờ Nikkei hôm thứ Sáu tuần trước cho biết, “Hải quân Trung Quốc có thể chỉ có một căn cứ ở nước ngoài – tại Djibouti thuộc vùng Sừng châu Phi – nhưng về lý thuyết, nguồn cung cấp và hỗ trợ hậu cần khác đều có thể được cung cấp ở bất cứ nơi nào COSCO hoạt động”.
Một báo cáo của Viện Chính sách Xã hội Châu Á, một tổ chức nghiên cứu chính sách của Mỹ, được trích dẫn như một ví dụ rằng các điểm tựa chiến lược ở cả hai bờ eo biển Malacca – cảng Kyaukpyu ở Myanmar và cảng Koh Kong ở Campuchia sẽ cung cấp cho quân đội Trung Quốc khả năng lớn hơn để giải quyết tình thế tiến thoái lưỡng nan ở Malacca và có lợi hơn cho Bắc Kinh khi thách thức các tàu chiến quá cảnh.
Báo cáo được viết bởi ông Daniel Russell, cựu Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ về các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương và ông Blake Berger thành viên cấp cao của Hiệp hội Châu Á, cho biết Trung Quốc đang có được các căn cứ neo đậu ở nước ngoài cho tàu chiến thông qua tài trợ và các phương tiện khác, chủ yếu bao gồm các cảng hoặc sân bay có liên quan ở các nước như Pakistan, Bangladesh, Myanmar, Campuchia và Thái Lan.
Hai chuyên gia cho rằng mặc dù Trung Quốc hiện không có các căn cứ quân sự ở nước ngoài có thể cung cấp khả năng phòng thủ trong thời chiến và cung cấp cho quân đội Trung Quốc một nền tảng chiến đấu, nhưng họ nghi ngờ rằng điều này sẽ đạt được thông qua cách tiếp cận đầu tiên dân sự và sau đó là quân sự. Ngoài ra, các cảng này hỗ trợ trực tiếp thông qua các tàu dân sự bổ sung cho tàu chiến của hải quân Trung Quốc trong vùng biển mở. Trong các trường hợp khác, tàu chiến có thể được neo đậu tại các cơ sở thương mại trong cảng để tiếp tế.
Ông Trịnh Kế Văn (Zheng Jiwen), tổng biên tập tạp chí “Quốc phòng Châu Á – Thái Bình Dương” của Đài Loan, nói với VOA: “Phương thức hoạt động của Trung Quốc rõ ràng là khác với các cường quốc truyền thống như Hoa Kỳ và châu Âu. Những gì họ cần là một cảng, hoặc một hoạt động tích hợp hơn với mục đích an ninh quân sự và thương mại. Vì vậy, tôi nghĩ rằng các phương pháp và chiến lược mà nó đã thể hiện là khá khác biệt so với các căn cứ quân sự toàn cầu mà Hoa Kỳ đã thể hiện trong quá khứ.
“Báo cáo phát triển tư thế quân sự và an ninh Trung Quốc” do Bộ Quốc phòng Mỹ công bố vào tháng 11 năm ngoái cho biết chiến lược căn cứ ở nước ngoài của Trung Quốc đã được đa dạng hóa, và nước này đang cố gắng thiết lập mạng lưới hậu cần hàng hải toàn cầu với các quốc gia có thể đã được xem xét bao gồm Campuchia, Myanmar, Thái Lan, Singapore, Indonesia, Pakistan, Sri Lanka, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kenya, Seychelles, Tanzania, Angola và Tajikistan, trong đó trọng tâm được biết đến là dọc theo các tuyến đường biển quan trọng từ Trung Quốc đến Hormuz, Châu Phi và quần đảo Thái Bình Dương.
Trước những thông tin cho rằng Trung Quốc đang bí mật xây dựng một cơ sở quân sự bị nghi ngờ tại một cảng ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, một báo cáo của Viện Nghiên cứu An ninh Quốc phòng Quốc gia Đài Loan vào cuối năm ngoái cho rằng việc xây dựng một cơ sở quân sự tại Cảng Khalifa “chỉ là phần nổi của tảng băng chìm trong kế hoạch phát triển các căn cứ quân sự ở nước ngoài của Bắc Kinh”. Ông Trần Lương Trí (Chen Liangzhi), một nhà nghiên cứu tại viện, cho biết trong một báo cáo có tiêu đề “Từ Thương cảng đến Quân cảng: Điểm tựa chiến lược và dự báo sức mạnh quân sự của Trung Quốc” rằng chiến lược cảng của Trung Quốc một mặt trải dọc theo Con đường tơ lụa trên biển, mặt khác nó nằm ở trung tâm chính và có vị thế của cái gọi là “điểm chiến lược”. Ngoài căn cứ hỗ trợ Djibouti, những căn cứ đáng chú ý nhất là Cảng Gwadar ở Pakistan, Cảng Hambantota ở Sri Lanka, Cảng Kyaukpyu ở Myanmar, và Căn cứ Hải quân Unlam ở Cảng Koh Kong ở Campuchia (Căn cứ Hải quân Ream).
Tất cả bốn thành trì chiến lược tiềm năng này “bao gồm các chức năng quân sự thực tế hoặc tiềm năng”, ông Russell và Berger cho biết trong báo cáo.
Thiếu cơ sở hạn chế lực lượng quân đội
Với nhu cầu bảo vệ các lợi ích ở nước ngoài của Trung Quốc, Trung Quốc lần đầu tiên đề xuất trong sách trắng quốc phòng năm 2013 có tiêu đề “Việc sử dụng đa dạng các lực lượng vũ trang của Trung Quốc” rằng sứ mệnh của quân đội bao gồm bảo vệ các lợi ích ở nước ngoài của Trung Quốc. Kể từ đó, nhiều tuyên bố về chính sách quốc phòng trong những năm qua tiếp tục nhấn mạnh sứ mệnh quan trọng này của quân đội Trung Quốc. Quân đội Trung Quốc nên “tập trung vào việc thu hẹp khoảng cách trong các hoạt động ở nước ngoài và khả năng hỗ trợ, phát triển lực lượng vượt biển, xây dựng các điểm tiếp tế ở nước ngoài và tăng cường khả năng thực hiện các nhiệm vụ quân sự đa dạng”.
Xét về số lượng tàu, hải quân Trung Quốc đã là hải quân lớn nhất thế giới. Báo cáo của Ngũ Giác Đài về sức mạnh quân sự của Trung Quốc hồi tháng 11 năm ngoái cho biết tổng sức mạnh tác chiến của hải quân Trung Quốc là khoảng 355 tàu chiến và tàu ngầm, trong đó có khoảng hơn 145 tàu chiến mặt nước chủ lực. Nếu chỉ để giải quyết vấn đề Đài Loan và Biển Đông, rõ ràng Trung Quốc không cần nhiều tàu như vậy.
Mặc dù, Trung Quốc có các cảng trên khắp thế giới, ông Felix K. Chang, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại ở Hoa Kỳ, cho rằng để theo kịp sự bùng nổ về số lượng tàu chiến hải quân, Trung Quốc rõ ràng là thiếu các căn cứ quân sự ở nước ngoài theo nghĩa truyền thống. Và “việc thiếu các căn cứ ở nước ngoài đã ảnh hưởng đến sự phát triển sức mạnh quân sự của Trung Quốc”.
Ông Trịnh Kế Văn nói rằng so với các căn cứ quân sự truyền thống, sự hỗ trợ từ các cơ sở ở nước ngoài của Trung Quốc vẫn còn hạn chế. Ông nói: “Các cảng như Sri Lanka hay Pakistan vẫn có nhiều hoạt động thương mại hơn và tàu của họ có thể nhận được nguồn cung cấp và một số vật liệu ở đây, nhưng các căn cứ quân sự như Hoa Kỳ cũng có nguồn cung cấp đạn dược nhất định hoặc một số bảo trì đơn giản, v.v. Trên thực tế, bản chất của nó khá khác biệt, đó là lý do tại sao phương thức hợp tác và tình trạng hoạt động của nó vẫn rất khác so với thông lệ truyền thống ở Hoa Kỳ”.
Ông Felix Zhang nói với VOA rằng hậu cần của hải quân tất nhiên là một yếu tố quan trọng, nhưng căn cứ còn có nhiều chức năng quan trọng khác, “chẳng hạn như việc nạp đạn tên lửa vào hệ thống phóng thẳng đứng trên tàu chiến là một nhiệm vụ phức tạp được thực hiện tốt nhất tại bến tàu”. Ông Felix Zhang chỉ ra:” Điều quan trọng nhất là nếu kẻ thù đang nhắm mục tiêu vào căn cứ, thì nền tảng chiến đấu này (tức là căn cứ) không thể bị phá hủy vĩnh viễn (tức là bị đánh chìm). Đó là lý do tại sao Quân đội Hoa Kỳ đang xem xét khai triển hệ thống tên lửa và pháo tầm xa tại các căn cứ như Okinawa”.
Chuyên gia về chính sách đối ngoại chỉ ra rằng do thiếu căn cứ ở nước ngoài nên Trung Quốc phải đóng nhiều tàu tiếp tế, và một yếu tố quan trọng hạn chế việc Trung Quốc lập căn cứ quân sự ở nước ngoài là phản ứng mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế. Ông nói rằng mặc dù Trung Quốc có khả năng thiết lập căn cứ quân sự ở các nước như Pakistan, Bangladesh, Myanmar, v.v., nhưng trước khi công khai thiết lập căn cứ ở những nơi này, Trung Quốc phải xem xét làm thế nào để hỗ trợ những nơi này và những hậu quả quốc tế mà họ có thể gặp phải. Ông nói: “Ví dụ, một căn cứ của Trung Quốc ở Bangladesh gần như chắc chắn sẽ gây ra phản ứng nào đó từ Ấn Độ”.
Các nhà phân tích chỉ ra rằng mặc dù Trung Quốc từ lâu đã lo sợ rằng việc thiết lập các căn cứ ở nước ngoài sẽ làm tổn hại đến hình ảnh một cường quốc đang trỗi dậy một cách hòa bình, và đã nói rằng họ sẽ không xây dựng các căn cứ quân sự ở nước ngoài, điều đó không có nghĩa là họ đã hoàn toàn từ bỏ ý định này.
Truyền thông nhà nước Trung Quốc thậm chí dường như cũng cho phép một số tiếng nói bất đồng nhất định về vấn đề này. Ông Thẩm Đinh Lập (Shen Dingli), một chuyên gia về các vấn đề quốc tế của Trung Quốc, từng đăng một bài báo có tiêu đề “Đừng né tránh ý tưởng xây dựng các căn cứ quân sự ở nước ngoài”, nói rằng việc thiết lập các căn cứ quân sự ở nước ngoài là quyền của chúng tôi. Giám đốc có ảnh hưởng của chương trình nghiên cứu về kiểm soát vũ khí và an ninh khu vực tại Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán cho biết vào những năm 1950, ngọn lửa của Chiến tranh Triều Tiên đã lan tới biên giới Trung Quốc. Trung Quốc không có lựa chọn nào khác ngoài việc tuyển mộ những người tình nguyện chiến đấu ở Triều Tiên. Sau Chiến tranh Triều Tiên, nhiều tình nguyện viên đã ở lại Triều Tiên trong nhiều năm để duy trì hòa bình giữa hai nước.
Các báo cáo chính thức của Trung Quốc trong những năm gần đây đều không phủ nhận việc Trung Quốc có quân đóng tại các căn cứ Djibouti. Khi bắt đầu ra mắt căn cứ vào năm 2017, truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin rằng, tại lễ khai trương căn cứ, có “các sĩ quan và binh sĩ thường đảm nhận nhiệm vụ an ninh, cũng như các sĩ quan và binh sĩ Thủy quân lục chiến đang canh gác và bảo đảm an toàn cho căn cứ”.
Ông Russell và ông Berger đã chỉ ra rằng ngay từ năm 2009, một sĩ quan của quân đội Trung Quốc đã viết trong một chuyên mục trên Thời báo Hoàn cầu rằng “nếu chúng ta duy trì sự hiểu biết cứng nhắc về các nguyên tắc không liên kết và không hiện diện quân sự ở nước ngoài… chúng ta sẽ chỉ tạo ra vấn đề cho chính mình và áp đặt rất nhiều ràng buộc cho chúng ta”.
Toà Bạch Ốc vào cuối năm ngoái cho biết việc Trung Quốc thiết lập các căn cứ quân sự ở nước ngoài có thể là xu hướng chung, bên cạnh căn cứ ở Djibouti, Trung Quốc có thể đã xem xét và lên kế hoạch bổ sung các căn cứ quân sự và cơ sở hậu cần để hỗ trợ việc khai triển các lực lượng hải quân, không quân và mặt đất”. Báo cáo của Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết Bắc Kinh có thể đánh giá mô hình quân sự và dân sự này, bao gồm các cơ sở hậu cần độc quyền của quân đội Trung Quốc đặt chung với cơ sở hạ tầng thương mại.
Ông Clive Williams, chuyên gia quân sự Úc, cho biết Trung Quốc hiện chỉ có một căn cứ hải quân ở nước ngoài, nhưng có thể sẽ xây dựng thêm trong tương lai để hỗ trợ lợi ích kinh tế và an ninh của họ ở các nước khác.
Về quần đảo Solomon, cựu quan chức tình báo Úc nói với VOA: “Rất có thể Trung Quốc sẽ thiết lập một căn cứ tuần duyên ở quần đảo Solomon mà tàu của quân đội Trung Quốc có thể sử dụng – nhưng Trung Quốc sẽ phủ nhận đây là căn cứ quân sự”.