Vừa qua, Diễn đàn Đối thoại biển lần thứ 8 với chủ đề “Kỷ niệm 40 năm UNCLOS: Thúc đẩy hợp tác biển ở Đông Nam Á” đã được tổ chức tại Hà Nội. Sự kiện do Học viện Ngoại giao, Đại sứ quán Australia tại Việt Nam và Quỹ Konrad Adenauer Stiftung đồng tổ chức.
Tham gia thảo luận tại Diễn đàn Đối thoại biển có hơn 250 đại biểu (trực tiếp và gián trực tuyến), trong đó có 15 chuyên gia uy tín từ 14 quốc gia và vùng lãnh thổ, đại diện từ Liên Hợp Quốc, đại diện của trên 20 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam.
Dấu mốc trong pháp lý biển quốc tế
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Hiệu nhấn mạnh rằng việc UNCLOS – Công ước Liên Hợp Quốc (LHQ) về Luật Biển – được thông qua cách đây 40 năm là một dấu mốc lịch sử trong quá trình phát triển của luật biển quốc tế.
Lần đầu tiên một khung pháp lý toàn diện, một bản “hiến pháp” của các đại dương được thiết lập. Kể từ đó, UNCLOS đã chứng minh được giá trị phổ quát và được kết tinh thành luật tập quán quốc tế. Cho đến nay, UNCLOS tiếp tục đóng vai trò nền tảng trong sự phát triển luật biển quốc tế, trong thúc đẩy hòa bình, an ninh, hợp tác giữa các quốc gia và sự phát triển bền vững của các đại dương và biển cả.
Diễn đàn Đối thoại biển lần thứ tám tập trung thảo luận luật biển quốc tế và khả năng hợp tác tại khu vực Đông Nam Á, cụ thể có bốn phiên. Tại Phiên 1 “UNCLOS và khu vực Đông Nam Á: Các chủ đề chưa được nghiên cứu đầy đủ”, các đại biểu đã thảo luận nhiều nội dung liên quan đến việc không là thành viên của UNCLOS có thể ảnh hưởng như thế nào đến quyền và nghĩa vụ của các quốc gia ven biển về phân định biển và hợp tác biển; góc nhìn toàn diện về cách các quốc gia Đông Nam Á đang thực hiện Hiệp định các biện pháp của quốc gia có cảng…
Tại Phiên 2 “Giảm thiểu phát thải từ các hoạt động vận tải”, các đại biểu đưa ra cái nhìn tổng quan về các cuộc đàm phán tại Tổ chức Hàng hải quốc tế về việc giảm phát thải từ hoạt động vận tải quốc tế và sáng kiến vận tải không làm tăng tổng lượng khí nhà kính thải vào khí quyển. Từ đó đưa ra những khuyến nghị chính sách cho các nước trong khu vực theo hướng phù hợp hơn với Thỏa thuận Paris 2015. Tại phiên 3 “Nghĩa vụ hợp tác giữa các quốc gia giáp biển nửa kín”, các đại biểu phân tích pháp lý, thực tiễn của các quốc gia và tương lai phía trước. Nội dung bàn tại phiên 4 là về công tác bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển trong các khu vực ngoài quyền tài phán quốc gia.
Có thể thấy một thực tế, rằng ngày càng có nhiều thách thức trên biển, cộng đồng quốc tế cần duy trì thượng tôn pháp luật và tuân thủ một cách thiện chí các nghĩa vụ pháp lý theo UNCLOS, đặc biệt là trong việc đưa ra các yêu sách và tiến hành các hoạt động trên biển.
UNCLOS cần được áp dụng một cách toàn diện
Phát biểu tại diễn đàn, cựu thẩm phán Tòa án Luật biển quốc tế Rüdiger Wolfrum (người Đức) nhấn mạnh vai trò cơ bản của UNCLOS đối với sự phát triển của luật biển quốc tế và thúc đẩy hòa bình, an ninh, hợp tác giữa các quốc gia và sự phát triển bền vững của biển và đại dương. Theo ông, sau 40 năm, UNCLOS hiện là một cơ chế tiên tiến so với các cơ chế truyền thống, song sẽ tiếp tục được cải thiện để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới trong thời gian tới, như vấn đề mực nước biển dâng, đánh bắt quá mức…
Cựu thẩm phán Wolfrum phân tích đóng góp của các cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế được thiết lập theo UNCLOS trong việc tạo ra những cơ chế bình đẳng, khách quan, giúp các quốc gia lớn và nhỏ trên thế giới giải quyết các bất đồng, tranh chấp bằng biện pháp hòa bình.
Ông khẳng định, UNCLOS cần được áp dụng một cách toàn diện, không tách rời, cần gắn liền giữa cơ chế giải quyết tranh chấp với tất cả quy định pháp lý của công ước và luật pháp quốc tế. Ông cũng nói thêm rằng phán quyết của các tòa án quốc tế không chỉ thuần túy ràng buộc với các bên tham gia tranh chấp mà còn là cơ sở cho sự hợp tác chung, có tác động tới khu vực và cộng đồng quốc tế.
Tại Diễn đàn Đối thoại biển lần thứ tám, trả lời câu hỏi về khả năng TQ có thể rút khỏi UNCLOS, GS Kentaro Nishimoto, người Nhật, nhận định hiện chưa có dấu hiệu nào cho thấy Bắc Kinh sẽ có động thái này.
GS Nishimoto khẳng định việc nói Trung Quốc sẽ rời khỏi UNCLOS là khá lý thuyết vì trên thực tế khả năng này không cao. Theo ông, “ngoài việc để thể hiện thái độ bất mãn của Bắc Kinh với vấn đề gì đó, việc rút khỏi UNCLOS sẽ không giúp củng cố vị trí hay vị thế pháp lý của TQ”.
Tuy nhiên, GS Nishimoto cũng cho rằng trong trường hợp Bắc Kinh rút khỏi UNCLOS thì “đó sẽ là một động thái gây bất ổn, ảnh hưởng đến hòa bình khu vực bởi vì đó là một bước đi thể hiện Trung Quốc sẵn sàng bước ra khỏi các khung pháp lý chung”.
Hợp tác dựa trên sự tôn trọng quyền và nghĩa vụ hợp pháp
Tại Diễn đàn Đối thoại biển, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Hiệu khẳng định rằng trong 40 năm qua trật tự pháp lý được thiết lập theo UNCLOS đã góp phần lớn trong duy trì hòa bình và ổn định quốc tế. Việc giải quyết hòa bình các tranh chấp trên biển phù hợp với luật pháp quốc tế, theo đó cũng được đẩy mạnh. Các quốc gia cần thúc đẩy hợp tác hơn nữa ở cấp độ quốc tế và khu vực để bảo tồn và sử dụng bền vững các biển và đại dương, đồng thời đảm bảo quyền tự do hàng hải và các hoạt động hàng hải hợp pháp.
Thứ trưởng Phạm Quang Hiệu kỳ vọng nhóm bạn bè của UNCLOS tại Liên Hợp Quốc (Việt Nam là một trong 12 nước sáng lập năm 2021) sẽ góp phần nâng cao nhận thức về công ước, chia sẻ các thông lệ tốt trong việc áp dụng công ước để phân định biển, giải quyết hòa bình các tranh chấp và quản lý đại dương, hỗ trợ việc thực hiện công ước và đáp ứng lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.
Với khu vực, Thứ trưởng Phạm Quang Hiệu nhấn mạnh cần áp dụng UNCLOS thúc đẩy hợp tác trên cơ sở tôn trọng các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của các quốc gia ven biển cũng như các quốc gia không có biển, thành viên cũng như chưa phải thành viên của UNCLO, nhằm duy trì hòa bình, ổn định, an toàn và tự do hàng hải và hàng không, thúc đẩy quản lý bền vững Biển Đông. Để đạt mục tiêu này, các quốc gia cần nỗ lực tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS trong việc xác định các yêu sách trên biển và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, nâng cao lòng tin, tự kiềm chế, không có các hoạt động có thể làm phức tạp thêm tình hình hoặc leo thang căng thẳng ở Biển Đông.
Trước đó, tại cuộc gặp bên lề diễn đàn Đối thoại Shangri-La 2022, Singapore, các bộ trưởng quốc phòng của Nhật Bản, Mỹ và Australia đã ra tuyên bố tầm nhìn chung 2022, trong đó phản đối các hành vi “đi ngược với luật pháp quốc tế” tại Biển Đông, nhất là các nội dung đã được phản ánh trong Công ước Liên Hiệp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Ba nước tái khẳng định phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài thường trực (PCA) có trụ sở tại La Haye (Hà Lan) về Biển Đông “là cuối cùng và có tính ràng buộc về mặt pháp lý đối với các bên tranh chấp”.
Tuyên bố cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của một giải pháp hòa bình tuân theo luật pháp quốc tế, nhất là các nội dung đã được phản ánh trong UNCLOS đối với các tranh chấp, trong đó có quyền tự do hàng hải và hàng không cùng các hoạt động hợp pháp khác trên vùng biển này.
T.P