Trước nắm 2016 quan hệ giữa Philippines và Trung Quốc rất căng thẳng vì Trung Quốc tuyên bố chủ quyền tới hơn 80% diện tích Biển Đông, xâm hại trực tiếp đến chủ quyền trên biển của Philippines. Trung Quốc còn gây nhiều cản trở trong quan hệ thương mại, đặc biệt là ngừng nhập khẩu nhiều loại nông sản từ Philippines. Cực chẳng đã, Philippines buộc phải kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài quốc tế. Tòa trọng tài đã phủ nhận toàn bộ đòi hỏi phi lý về chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông.
Lúc đó, Trung Quốc bị áp lực ghê gớm từ phán quyết của Tòa trọng tài và dư luận quốc tế chỉ trích hành động phi pháp trên Biển Đông.
Nhưng rồi, cuối tháng 6-2016, ông Rodrigo Duterte nhận chức Tổng thống Philippines ở tuổi 71, Trung Quốc ngay lập tức tận dụng thời cơ này để xoay chuyển tình hình. Việc đầu tiên là Bắc Kinh ra sức ve vãn ông Duterte, hứa hẹn nhiều điều nếu ông này thay đổi thái độ với Trung Quốc. Trước những cám dỗ từ Trung Quốc, ông Duterte chủ trương cầu thân. Nếu như trước đó Phán quyết bác bỏ yêu sách “đường lưỡi bò” phi pháp của Bắc Kinh được xem là chiến thắng của Manila thì ông Duterte tuyên bố rõ ý định gạt tuyên bố của Tòa trọng tài sang một bên. Ông Duterte hy vọng chính sách xoay trục về Trung Quốc sẽ mang lại nhiều lợi ích cho Philippines.
Trung Quốc đã đón ông Duterte như là cứu tinh cho chính sách của Trung Quốc ở Biển Đông, nhiều chính sách đầu tư khổng lồ được Bắc Kinh hứa hẹn. Philippines được Trung Quốc cam kết cung cấp 24 tỉ USD vốn vay và đầu tư cho chương trình phát triển cơ sở hạ tầng quy mô lớn mà ông Duterte đã hứa khi tranh cử.
Trong 5 năm cầm quyền, ông Duterte đã chọn chính sách tạm gác bất đồng để ưu tiên thúc đẩy quan hệ song phương, đặc biệt kinh tế với Trung Quốc. Nhưng sau 5 năm ông Duterte đã làm cho người dân Philippines vỡ mộng. Nếu như chính quyền tiền nhiệm đã có chương trình vay vốn của Nhật Bản để xây dựng hạ tầng với lãi suất 0,01% thì ông Duterte lại sẵn sàng chấp nhận vay của Trung Quốc với lãi suất 3%.
Sau 5 năm mới chỉ có cây cầu Binondo – Intramuros gần thủ đô Manila được Trung Quốc cấp vốn 69 triệu USD có thể hoàn thành trong số 14 dự án cơ sở hạ tầng được Trung Quốc hứa cấp vốn. Ba dự án đường sắt mà Trung Quốc hứa cho vay vốn và dự kiến sẽ trở thành di sản của cựu Tổng thống Duterte thì ngày 17-6-2022 tờ Philippines Daily Inquirer cho biết là xem như đã bị hủy.
Chính quyền mới của tân Tổng thống Ferdinand Marcos Jr vẫn chưa nhận ra những lời hứa hão huyền của Bắc Kinh lại đang tìm cách đàm phán lại với Bắc Kinh với hy vọng sẽ có được các khoản vay viện trợ của Trung Quốc.
Trung Quốc cho đến nay vẫn chưa có động thái gì trước những đề xuất của Philippines. Liệu Manila có chịu được những điều kiện có tính áp đặt của Bắc Kinh không hay lại tiếp tục vỡ mộng.
H.B