Sáng kiến Vành đai – con đường (BRI) được chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra vào đầu nhiệm kỳ đầu tiên khi ông giữ cương vị đứng đầu Trung Quốc, tháng 9 năm 2013.
Sáng kiến này được giới lãnh đạo Trung Quốc nhiệt tình ủng hộ và ca ngợi vì nó giúp cho Trung Quốc kết nối với nhiều quốc gia trên tuyến đường từ châu Á sang châu Âu, cả trên bộ và trên biển.
Gần một thập kỷ trong hai nhiệm kỳ lãnh đạo Trung Quốc, Tập Cận Bình đã dồn sức thúc đẩy BRI nhằm mở rộng tầm ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các quốc gia láng giềng và khu vực. Thông qua các dự án cho vay xây dựng hạ tầng như đường bộ, sân bay, cảng biển và các hạ tầng khác.
Ngay từ đầu, sáng kiến này đã được nhiều nước đón nhận với hy vọng được đầu tư để cải tạo hạ tầng, nhất là các nước chậm phát triển và đang phát triển.
Ở khu vực Đông Nam Á sau khi chiếm các đảo thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam và bồi đắp thành căn cứ hậu cần, quân sự Trung Quốc đã đầu tư vào cảng quân sự ở Campuchia. Con đường hàng hải trên Biển Đông nối Thái Bình Dương với Ấn Độ Dương đã được Trung Quốc chắp nối và khống chế. Ở trên bộ, Trung Quốc đã đầu tư vào đường sắt ở Lào và đang cố gắng nối dài đến Campuchia, Thái Lan, Malaysia giúp cho việc vận chuyển hàng hóa ở Tây Nam Trung Quốc ra thế giới.
Ngày 18 tháng 8 năm 2022 tờ South China Morning Post cho biết, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã công bố: Chính phủ Trung Quốc đã ký thỏa thuận hợp tác theo Sáng kiến “Vàng đai, con đường” với 149 quốc gia, 32 tổ chức quốc tế tính đến ngày 4/7 với tổng cộng 3.000 dự án, tổng số vốn đầu tư gần 1000 tỷ USD.
Trung tâm Phát triển và Tài chính Xanh thuộc Đại học Phúc Đán, Thượng Hải cũng cho biết Trung Quốc đã rót 932 tỷ USD cho BRI, trong đó có 561 tỷ USD dành cho các hợp đồng xây dựng, còn lại là vốn đầu tư khác.
Tuy nhiên, gần đây ngày càng có nhiều nước đã phải ngừng hoặc hủy dự án BRI vì lo ngại đội giá, tham nhũng và nợ nần kéo dài. Điển hình là Malaysia đã phải hủy các dự án giá trị 11,58 tỷ USD từ năm 2013 – 2021, Kazakhstan hủy dự án 1,5 tỷ USD và Bolivia hủy dự án 1 tỷ USD. Còn Philippines thì than phiền rằng Trung Quốc hứa nhiều nhưng rót vốn không được bao nhiêu.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken thì gọi Sáng kiến “Vành đai, Con đường” là “Ngoại giao bẫy nợ của Bắc Kinh. Đại học William và Mary (Mỹ) sau 4 năm nghiên cứu đã công bố là BRI của Trung Quốc đã khiến hơn 100 quốc gia có thu nhập từ thấp đến trung bình mắc nợ lên đến 385 tỷ USD. Cũng chính vì cho Trung Quốc đầu tư vào hạ tầng mà lâm vào gánh nặng nợ nần đã buộc Chính phủ Sri Lanka đã phải bàn giao quyền sử dụng cảng biển chiến lược Hambaritota cho Trung Quốc với thời hạn 99 năm tính từ năm 2017.
Dù gặp nhiều trắc trở nhưng BRI cũng đã đạt được nhiều kết quả và Tập Cận Bình đang thúc đẩy đầu tư thêm nguồn vốn để định sáng kiến của mình, chuẩn bị cho nhiệm kỳ lãnh đạo thứ ba.
H.B