Sau chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới chia làm hai phe. Phe các nước tư bản, chủ yếu là Mỹ và các nước Tây Âu do Mỹ đứng đầu. Phe các nước xã hội chủ nghĩa gồm Liên Xô, các nước Đông Âu, Trung Quốc, Triều Tiên, Việt Nam và Cuba do Liên Xô đứng đầu.
Gần bốn thập kỷ đối đầu của hai phe, ngoại trừ chiến tranh Việt Nam còn lại gần như không có xung đột quân sự dù cả hai đều chạy đua vũ trang, vì vậy thường được cả hai bên gọi là thời kỳ chiến tranh lạnh.
Dù là chiến tranh lạnh nhưng mâu thuẫn giữa hai phe vẫn là mâu thuẫn đối kháng. Liên Xô về cơ bản chủ trương chung sống hoà bình, còn Mỹ âm thầm tìm cách phá vỡ phe xã hội chủ nghĩa bằng học thuyết “diễn biến hoà bình”.
Mỹ triệt để khai khác mâu thuẫn giữa Liên Xô và Trung Quốc. Liên Xô có tiềm lực kinh tế và quân sự to lớn là đối thủ trực tiếp của Mỹ nên Mỹ tìm cách né tránh. Còn Trung Quốc rất khó khăn về kinh tế và lạc hậu về công nghệ lại đang mâu thuẫn với Liên Xô, muốn tìm sự giúp đỡ từ Mỹ và Tây Âu. Năm 1972, Trung Quốc mời Tổng thống Mỹ thăm Trung Quốc và hai nước đạt được nhiều thoả thuận, mở đầu cho việc Trung Quốc tiến tới cải cach mở cửa với sự đầu tư của Mỹ và các nước tư bản phát triển vào Trung Quốc.
Trong hai thập kỷ quan hệ Mỹ – Trung nồng ấm, cái mà Mỹ đạt được là: Phá vỡ phe xã hội chủ nghĩa và làm tan rã Liên bang Xô Viết, nước Nga suy yếu về kinh tế. Mỹ không còn đối thủ, trở thành nước đứng đầu thế giới cả về kinh tế lẫn quân sự, thế giới trở thành đơn cực. Mỹ thay thế Liên Xô, can thiệp quân sự vào Afghanistan, phát động chiến tranh ở Irak. Hơn một thập kỷ với vai trò là cường quốc số 1 thế giới Mỹ tha hồ làm mưa làm gió.
Còn Trung Quốc với chủ trương âm mưu chờ thời, lặng lẽ phát triển kinh tế và quân sự trước sự chủ quan của Mỹ và Tây Âu. Đến đầu thế kỷ 21 Trung Quốc bỗng nổi lên thành nền kinh tế thứ hai thế giới và tuyên bố sẽ trở thành nền kinh tế lớn nhất thay vị trí của Mỹ. Mỹ giật mình, bắt đầu tìm cách hạn chế sự phát triển của Trung Quốc.
Nước Nga, cũng dần dần hồi phục, tuy kinh tế còn khó khăn, nhưng về quân sự đã quay lại đủ sức đối đầu với Mỹ và bắt đầu thân thiện với Trung Quốc để đối phó với việc Mỹ và Tây Âu mở rộng NATO sang hướng Đông.
Cuộc chiến ở Ukraine bùng nổ, Mỹ và phương Tây tìm cách trừng phạt nước Nga đã buộc Ba phải thân thiện hơn với Trung Quốc. Trung Quốc cũng phớt lờ Mỹ tìm cách giúp đỡ Nga, giảm nhẹ cho Nga đòn trừng phạt của Mỹ và Tây Âu. Nga trở thành đồng minh tự nhiên đối đầu với Mỹ.
Châu Âu sau nhiều thập kỷ bình yên thời chiến tranh lạnh nay bỗng trở thành nơi bùng phát chiến tranh nóng. Thế giới đang lo ngại Châu Âu đã từng bùng phát chiến tranh thế giới thứ nhất, thứ hai nay có thể lại là nơi bùng phát chiến tranh thế giới thứ ba và chính Mỹ là nguyên nhân gây ra cuộc đối đầu này.
H.B