Nhìn lại năm 2022, nền kinh tế Trung Quốc ngày càng chật vật dưới nhiều chính sách khác nhau của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Bất chấp những nỗ lực cứu vãn của Bắc Kinh, các trụ cột hỗ trợ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đều bị tác động nặng nề. Triển vọng kinh tế của đất nước này được dự đoán sẽ còn nhiều thách thức.
Từ chính sách cực đoan “zero-Covid” đến các quy định trong lĩnh vực bất động sản, từ làn sóng vỡ nợ đối với các tòa nhà chưa hoàn thiện đến tình trạng xuất khẩu sa sút, nền kinh tế Trung Quốc đã bị giáng một đòn nặng nề, và nhiều chính sách của ĐCSTQ đã trải qua những thay đổi đáng kể.
Chúng ta sẽ cùng xem xét 5 diễn biến chính tác động sâu sắc đến kinh tế Trung Quốc trong năm 2022.
Xuất khẩu gặp khó
Xuất khẩu là một trong ba trụ cột của nền kinh tế Trung Quốc, tăng 4% vào năm 2020 và 21,2% vào năm 2021. Tuy nhiên, vào năm 2022, mọi thứ đã thay đổi, với xuất khẩu tăng 13,2% trong hai quý đầu tiên, tương đương 2% theo giá trị thực, sau khi điều chỉnh lạm phát.
Xuất nhập khẩu của Trung Quốc bắt đầu giảm từ tháng 10 trở đi. Trong tháng 10, tổng giá trị xuất nhập khẩu giảm 0,4%, trong đó xuất khẩu giảm 0,3% và nhập khẩu giảm 0,7%.
Sang tháng 11, tốc độ sụt giảm tăng chóng mặt. Tổng kim ngạch xuất khẩu 295,5 tỷ USD đã giảm 8,9% so với cùng thời kỳ năm ngoái, giảm 8,7% so với tháng trước. Tổng giá trị nhập khẩu 226,2 tỷ USD giảm 10,6% so với cùng thời kỳ năm trước, giảm 9,9% so với tháng trước. Trong tháng đó, thương mại của Trung Quốc với các nhà nhập khẩu lớn giảm mạnh so với cùng kỳ năm ngoái. Xuất khẩu sang Mỹ giảm 25% so với cùng kỳ năm ngoái, đây là tháng giảm thứ tư liên tiếp và lớn hơn nhiều so với mức giảm 13% trong tháng 10. Xuất khẩu sang EU giảm 10,6% so với cùng thời kỳ năm ngoái, trong khi xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan giảm lần lượt 5,6%, 12% và 20%.
Khi Mỹ giảm nhập khẩu từ Trung Quốc, Đông Nam Á và Ấn Độ đang nổi lên như những đối tác thương mại mới của Mỹ, đặc biệt là Ấn Độ, quốc gia sẽ tăng tổng kim ngạch thương mại với Mỹ lên 48% vào năm 2023. Mỹ cũng đang chuyển các đơn đặt hàng sang các nước khác để tiếp tục giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc.
Gần đây, Tianfeng Securities đã công bố một báo cáo nghiên cứu cho biết xuất khẩu dự kiến sẽ đạt 298,46 tỷ USD trong tháng 12, giảm 12,27% so với cùng thời kỳ năm ngoái. Nhập khẩu đạt 228,50 tỷ USD, giảm 7,29% so với cùng thời kỳ năm ngoái. Báo cáo cho biết sự suy giảm nhu cầu nước ngoài có thể sẽ tiếp tục và vào tháng 01/2023, xuất khẩu dự kiến sẽ giảm lần lượt 20,48% và 16,16% so với cùng kỳ vào tháng 1 và tháng 2. Nhập khẩu dự kiến sẽ giảm 20,52% và 17,91% so với cùng kỳ năm ngoái.
Lĩnh vực bất động sản lao đao ngập trong nợ nần
Theo sau cuộc khủng hoảng nợ của Evergrande, hơn 10 công ty bất động sản hàng đầu Trung Quốc đã gặp khó khăn về thanh khoản trong năm 2022. Theo thống kê chưa đầy đủ, khoảng 70 doanh nghiệp bất động sản đã nộp đơn lên S&P, Moody’s và Fitch để rút xếp hạng. Trong đó có một số doanh nghiệp đã hủy hợp tác với cả 3 tổ chức xếp hạng tín nhiệm.
Để bán bất động sản, chính phủ Trung Quốc và các nhà phát triển bất động sản đã tung ra nhiều loại phương thức quảng cáo đặc biệt. Thành phố Ngọc Lâm ở Quảng Tây đã đưa ra sáng kiến “mua căn hộ và kiếm việc làm”, trong đó thành phố sẽ ưu tiên việc làm cho những công dân mới đã mua bất động sản trong thành phố và không có việc làm. Chính phủ và các nhà phát triển trên toàn quốc đã đưa ra các sáng kiến tương tự.
Hôm 30/06/2022, chủ sở hữu bất động sản của Evergrande Century ở Cảnh Đức Trấn, tỉnh Giang Tây, là những người đầu tiên thông báo rằng họ sẽ ngừng thanh toán thế chấp. Họ từ chối trả tiền thế chấp cho một tòa nhà chưa hoàn thành như một cách biểu tình phản đối. Ngay sau đó, chủ sở hữu của nhiều dự án trong nước đang xây dựng dở dang và chậm hoàn thiện đã đồng loạt tuyên bố ngừng trả nợ thế chấp. Xu hướng này lan rộng khắp Trung Quốc, với ít nhất 344 dự án liên quan đến khoản thế chấp của 132 nhà phát triển không được thanh toán vào cuối năm nay. Chính phủ ĐCSTQ buộc phải tung ra nhiều chính sách cứu trợ để bảo vệ thị trường bất động sản, thậm chí còn cho phép và khuyến khích các công ty bất động sản đảo nợ trong trường hợp cứu trợ thất bại.
Theo một báo cáo do Kruger Property Research công bố, 100 công ty bất động sản lớn nhất Trung Quốc đã báo cáo doanh số bán bất động sản mới là 677,51 tỷ CNY (nhân dân tệ) (tương đương 98,2 tỷ USD) vào tháng 12/2022, giảm 30,8% so với cùng kỳ năm ngoái, so với mức giảm 25,5% vào tháng 11. Xét về kết quả tích lũy, 100 công ty bất động sản hàng đầu đạt doanh thu 6.462,22 tỷ CNY (tương đương 936,56 tỷ USD) từ tháng 1 đến tháng 12, giảm 41,6% so với cùng kỳ năm ngoái.
Ngoài ra, các công ty bất động sản của Trung Quốc sẽ bước vào thời kỳ trả nợ gay gắt nhất từ năm 2022 đến năm 2025, với ít nhất 292 tỷ USD nợ sẽ đáo hạn trong ngành bất động sản của Trung Quốc vào cuối năm 2023, dẫn đến áp lực thanh toán nợ tăng lên đối với các công ty bất động sản.
Khủng hoảng tín dụng trong ngành ngân hàng Trung Quốc
Hôm 01/01/2022, quy định mới về quản lý tài sản chính thức được triển khai. Các quy định được thiết kế để phá vỡ quy tắc “thanh toán cứng nhắc.” Theo quy tắc thanh toán cứng nhắc, các tổ chức tài chính, chẳng hạn như tổ chức phát hành trái phiếu, sẽ trả cho nhà đầu tư khoản đầu tư ban đầu và một số tiền lãi nhất định mà họ đã hứa trước đó một cách rõ ràng hoặc ngầm định, bất kể kết quả hoạt động thực tế của sản phẩm tài chính cụ thể. “Rủi ro bằng không” được hứa hẹn bởi các sản phẩm quản lý tài sản của ngân hàng đã trở thành dĩ vãng. Lợi nhuận từ việc quản lý tài sản phụ thuộc hoàn toàn vào kết quả đầu tư thực tế và tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng ban đầu không còn tồn tại.
Vào tháng 3, 3.600 sản phẩm quản lý tài sản của ngân hàng có lợi nhuận âm, chiếm hơn 13%. Năm nay đã trở thành năm đầu tiên xuất hiện lợi nhuận âm đối với quản lý tài chính ngân hàng. Nhiều yếu tố đã dẫn đến hai đợt sản phẩm tài chính ngân hàng có lợi nhuận âm. Cam kết bảo toàn vốn trong các sản phẩm tài chính ngân hàng đã trở thành dĩ vãng ở Trung Quốc. Cái gọi là “đầu tư ổn định” không còn “ổn định”.
Hôm 18/04, một số ngân hàng làng ở tỉnh Hà Nam đã trải qua một cuộc khủng hoảng tiền mặt, khách hàng không thể rút tiền và các ngân hàng đã đóng chức năng rút tiền và chuyển khoản trực tuyến của họ mà không có cảnh báo. Hơn 400.000 khách hàng bị tổn thất tài chính nghiêm trọng, số tiền liên quan lên tới 40 tỷ CNY (khoảng 5,94 tỷ USD).
Hôm 02/09/2022, Ngân hàng Nam Kinh lại gặp rắc rối vì làm đại lý thanh toán cho sáu ngân hàng làng ở Hà Nam và An Huy. Một nhóm khách hàng tụ tập bên ngoài chi nhánh Hàng Châu của Ngân hàng Nam Kinh để biểu tình đòi quyền lợi, làm dấy lên tin đồn Ngân hàng Nam Kinh cũng đang gặp khủng hoảng như các ngân hàng cấp làng.
Sau đó, một số tỉnh như Bắc Kinh, Quảng Đông, Sơn Đông và Hải Nam đã ghi nhận việc thẻ ngân hàng chỉ có thể được sử dụng để gửi tiền chứ không thể rút tiền. Một số khách hàng thậm chí còn bị đóng băng thẻ. Một số nhà phân tích tin rằng nhiều ngân hàng đang đối mặt với khủng hoảng tiền mặt và đang sử dụng “sự cố thẻ” như một biện pháp hạn chế rút tiền để giải quyết vấn đề thiếu dòng tiền.
Ngoài ra, quy mô tài sản xấu trong ngành ngân hàng tăng lên đáng kể, việc sáp nhập và tái cơ cấu các ngân hàng vừa và nhỏ trở thành hiện tượng phổ biến trong ngành ngân hàng. Trong nửa đầu năm 2022, các ngân hàng vừa và nhỏ ở Trung Quốc đã xử lý tổng cộng 670 tỷ CNY (98,97 tỷ USD) tài sản xấu, đồng thời 34 ngân hàng vừa và nhỏ đã sáp nhập và tái cơ cấu.
Theo “Báo cáo triển vọng kinh tế và tài chính ngân hàng Trung Quốc (2023)”, vào cuối quý III năm 2022, số dư nợ xấu của các ngân hàng thương mại là 3 ngàn tỷ CNY, tăng 5,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, tốc độ tăng dư nợ xấu của nhóm ngân hàng thương mại lớn và ngân hàng thương mại cổ phần lần lượt là 4,37% và 3,16%. Tốc độ tăng dư nợ xấu của các ngân hàng thương mại thành phố và ngân hàng tư nhân lần lượt là 16,26% và 40,46%.
Giấc mơ chip của ĐCSTQ tan thành mây khói
Vào tháng 08/2022, Tổng thống Joe Biden đã chính thức ký Đạo luật CHIPS và Khoa học 2022, cấm tất cả các công ty chip được trợ cấp mở rộng năng lực sản xuất của họ ở Trung Quốc; Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) của Bộ Thương mại Mỹ thông báo rằng bốn công nghệ mới, bao gồm phần mềm thiết kế chip và vật liệu bán dẫn thế hệ thứ tư, đã được đưa vào danh sách hạn chế xuất khẩu.
Trong cùng thời gian, chính phủ ông Tập Cận Bình bất ngờ bắt đầu “cơn bão chống tham nhũng ngành chip”. Các nhân vật như Ding Wenwu, Lu Jun, Gao Songtao và Yang Zhengfan, những người quản lý Quỹ Chip quốc gia của ĐCSTQ, lần lượt bị bắt. Ông Diao Shijing, cựu giám đốc Cục Điện tử của Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin của ĐCSTQ và là cựu chủ tịch của Ziguang Group, đã bị bắt trong cuộc điều tra.
Vào tháng 10/2022, Mỹ đã ban hành lệnh kiểm soát xuất khẩu thiết bị và chất bán dẫn đối với ĐCSTQ, hạn chế khả năng nước này có được một số sản phẩm và công nghệ bán dẫn của Mỹ. Đây là lệnh cấm kiểm soát xuất khẩu chip lớn nhất cho đến nay đối với ĐCSTQ, theo đó cấm xuất khẩu chip tiên tiến và thiết bị xử lý dưới 14 nanomet, chip AI và siêu máy tính cũng như bộ nhớ NAND Flash trên 128 lớp sang Trung Quốc trừ khi được chính phủ Mỹ cho phép .
Ngoài ra, lệnh cũng cấm các nhân viên kỹ thuật của Mỹ phát triển và sản xuất chip tiên tiến tại Trung Quốc. Các giám đốc điều hành hàng đầu của các công ty Trung Quốc, chẳng hạn như SMIC và Yangtze Memory Technologies Co., đã rời bỏ công việc của họ. Sau lệnh cấm, các công ty Trung Quốc đã nhập khẩu 2,3 tỷ USD máy móc sản xuất chất bán dẫn vào tháng 11, giảm hơn 40% so với một năm trước đó xuống mức thấp nhất kể từ tháng 05/2020.
Vào tháng 11, Mỹ đã thuyết phục thành công Nhật Bản và Hà Lan thiết lập các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới để cấm xuất khẩu thiết bị sản xuất chip tiên tiến cho ĐCSTQ.
ĐCSTQ đã chi 9,5 ngàn tỷ CNY (khoảng 1,4 ngàn tỷ USD) để hỗ trợ ngành công nghiệp bán dẫn của mình. Tuy nhiên, ngành công nghiệp chip ở Trung Quốc đang gặp khó khăn do thiếu công nghệ và kinh nghiệm. Do đó, nhiều nhà máy sản xuất chip hiện đang bị bỏ hoang.
Những thay đổi cực đoan về chính sách COVID-19
Các chính sách đại dịch của ĐCSTQ là cực đoan và không thể đoán trước. Hôm 01/04/2022, chính phủ ĐCSTQ đã tuyên bố phong tỏa hoàn toàn Thượng Hải, thành phố lớn nhất Trung Quốc, với hơn 40 triệu người sinh sống trong khu vực đô thị.
Năm 2021, Thượng Hải đóng góp 3,8% GDP của Trung Quốc, đứng đầu trong số tất cả các thành phố. Sau hơn hai tháng bị phong tỏa, GDP của Thượng Hải đã giảm 13,7% so với cùng thời kỳ năm ngoái trong quý II.
Cuối tháng 10, số nhân viên nhiễm COVID-19 tăng đột biến tại nhà máy Foxconn ở Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam, do môi trường sản xuất khép kín. Vào cuối tháng 11/2022, việc nhà máy không tôn trọng hợp đồng và buộc nhân viên phải sống chung với những công nhân bị nhiễm Covid đã dẫn đến một cuộc biểu tình lớn của những nhân viên mới được tuyển dụng. Những người biểu tình đã đụng độ với cảnh sát chống bạo động.
Nhà máy Foxconn ở Trịnh Châu đảm nhận việc sản xuất 50% sản lượng iPhone toàn cầu và là cơ sở sản xuất iPhone lớn nhất toàn cầu, mang lại việc làm và doanh thu thuế khổng lồ cho Trịnh Châu và chiếm 60% xuất khẩu từ tỉnh Hà Nam.
Lệnh phong tỏa Thượng Hải và cuộc khủng hoảng Foxconn đã thúc đẩy ba công ty trong chuỗi cung ứng của Apple là Hon Hai Precision, Pegatron và Compal Electronics đẩy nhanh việc di dời sang Ấn Độ và Việt Nam, đồng thời đẩy nhanh việc triển khai dây chuyền sản xuất iPhone của Apple ở nước ngoài.
Hôm 07/12, ĐCSTQ bất ngờ ban hành “Mười quy tắc mới” trong phòng chống đại dịch Covid, đột ngột từ bỏ chính sách zero-Covid mà không có cảnh báo, chuẩn bị hay lập kế hoạch. Số người nhiễm Covid trên cả nước bùng nổ, tiếp tục tác động xấu tới chuỗi cung ứng toàn cầu.
Một số nhà sản xuất ô tô cũng đang đẩy nhanh quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng của họ. Mazda đang di chuyển hoạt động sản xuất một số bộ phận sản xuất tại Trung Quốc sang thị trường nội địa Nhật Bản; Ford và GM đang chuyển hoạt động sản xuất phụ tùng sang các nhà máy ở Mỹ; và Mercedes đang xem xét chuyển việc mua sắm phụ tùng của mình sang các nhà cung cấp ở châu Âu, Mỹ hoặc Mexico.
Bà Kristalina Georgieva, giám đốc điều hành của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cho biết trong một cuộc phỏng vấn với CBS hôm 01/01/2023, rằng quá trình nới lỏng các quy định về COVID-19 của chính phủ Trung Quốc là hỗn loạn và đại dịch có thể tác động nhiều hơn đến nền kinh tế Trung Quốc trong năm nay và kéo lùi tăng trưởng khu vực và toàn cầu.
Bất chấp những động thái của ĐCSTQ nhằm cứu trợ thị trường bất động sản và khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân vào cuối năm 2022 trong nỗ lực cứu vãn suy thoái kinh tế của Trung Quốc, ba trụ cột hỗ trợ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đều bị ảnh hưởng nặng nề. Môi trường kinh tế quốc tế đã trải qua nhiều biến động đáng kể, khiến tình hình kinh tế Trung Quốc năm 2023 càng thêm thách thức.
T.P