Điện thoại thông minh đang biến xung đột ở Ukraine trở thành tài liệu được ghi lại nhiều nhất trong lịch sử, thay đổi cách hiểu, nhìn nhận của thế giới về nó.
Hàng triệu microphone, camera điện thoại ở Ukraine và các nước xung quanh có thể ghi hình ảnh và âm thanh phản ánh thực tế chiến sự, cũng như biến thành công cụ tuyên truyền cho các bên. Những hồ sơ này đang cho phép các nhà điều tra xây dựng kho lưu trữ trực quan rộng rãi về cuộc xung đột.
Smartphone như một phương tiện hiệu quả để dân thường cung cấp cho quân đội thông tin về mục tiêu, làm mờ ranh giới giữa người dân và chiến binh. Điện thoại còn được người dân Nga và Ukraine sử dụng để gây quỹ mua đồng phục, máy bay không người lái hoặc các thiết bị quân sự khác và được quân đội Ukraine sử dụng để dẫn đường cho máy bay không người lái và ném bom các mục tiêu.
“Chiến sự nằm ngay trong tay bạn. Một thiết bị di động có thể giúp bạn sản xuất hoặc thưởng thức nội dung trên mạng, cũng có thể trở thành cảm biến dẫn đường cho vũ khí tới mục tiêu”, Matthew Ford, giáo sư tại Đại học Quốc phòng Thụy Điển, nói.
Tài liệu kỹ thuật số được cung cấp bởi điện thoại thông minh đã rất lớn. Mnemonic, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Berlin cho biết họ đã thu thập được 2,8 triệu bản ghi kỹ thuật số trong vòng chưa đầy một năm so với khoảng 5 triệu tài liệu trong suốt 11 năm xung đột tại Syria.
Eliot Cohen, nhà sử học quân sự và chiến lược gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho biết: “Điện thoại thông minh là giấc mơ trở thành sự thật đối với những người làm tình báo và là cơn ác mộng đối với lực lượng phản gián. Bởi smartphone có thể giúp theo dõi chuyển động của kẻ thù, nhưng cũng có thể làm lộ hoạt động của đồng minh”.
Các chiến binh Chechnya trung thành với nhà độc tài Ramzan Kadyrov và được biết đến với việc sử dụng TikTok và Instagram để khoe chiến công, đã nhiều lần vô tình tự làm lộ tung tích của họ. Tình báo quân đội Hoa Kỳ đã có thể lần ra dấu vết của họ thông qua anh ta. Theo một bài đăng trên mạng xã hội của một quan chức Ukraine.
Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) hồi tháng 3/2022 cũng bắt giữ một người đăng video TikTok, trong đó nhiều xe quân sự đỗ ở trung tâm thương mại tại thủ đô Kiev. Quân đội Nga sau đó công bố hình ảnh từ máy bay không người lái UAV, cho thấy pháo phản lực Ukraine khai hỏa tại trận địa rồi di chuyển vào chỗ trú ẩn trong trung tâm thương mại, trước khi địa điểm này bị phá hủy hoàn toàn bởi một tên lửa đạn đạo Iskander.
Hiện tại các nền tảng như Facebook đã bị chặn ở Nga, tuy nhiên dịch vụ mà 2 bên đang sử dụng nhiều nhất là Telegram, một ứng dụng được mã hóa cho phép phân phối rộng rãi nội dung mà hầu như không bị quản lý.
Andrew Hoskins, giáo sư an ninh toàn cầu tại Đại học Glasgow, cho biết: “Trên Telegram, có một luồng thông tin thời gian thực về sự khủng khiếp của xung đột mà chúng ta chưa từng thấy trước đây…không bị kiểm duyệt”.
“Chúng ta đang thấy sự khốc liệt của cuộc xung đột theo thời gian thực, không có bất kỳ rào cản nào trên Telegram. Hình ảnh ở một số kênh còn vi phạm Công ước Geneva, trong đó cấm phát tán hình ảnh binh sĩ thiệt mạng và yêu cầu bảo đảm danh dự cho tù binh”, Andrew Hoskins, giáo sư chuyên về an ninh toàn cầu tại Đại học Glasgow ở Scotland chia sẻ.
Các nhà nghiên cứu cũng dùng video trên mạng xã hội trong các báo cáo, nghiên cứu của mình. “Mọi người đã bắt đầu theo dõi xung đột ở Ukraine từ khi người dân Nga ghi hình đoàn xe tăng thiết giáp di chuyển đến biên giới ngay trước khi xung đột bùng phát”, Eliot Higgins, người sáng lập trang web điều tra Bellingcat ở Anh, nhận xét.
Ông cho biết kể từ khi bắt đầu xung đột, Bellingcat đã bắt đầu tham khảo ý kiến của các công tố viên Ukraine và quốc tế về cách xử lý và lưu trữ nội dung trực tuyến để đáp ứng các tiêu chuẩn cần thiết để sử dụng tại tòa án.
Ông nói: “Chúng tôi đã phát triển một quy trình dành riêng cho trách nhiệm pháp lý bằng cách sử dụng bằng chứng nguồn mở. Đây là cuộc chiến mã nguồn mở đầu tiên”.
Được biết, mã nguồn mở cho phép bất cứ ai cũng có thể nghiên cứu, thay đổi, cải tiến và phân phối nội dung, phần mềm.
T.P