Ngay trong thời kỳ chiến tranh lạnh Mỹ đã tìm mọi cách lôi kéo Trung Quốc để tạo lên sự bất hòa trong phe xã hội chủ nghĩa và làm suy yếu vai trò của Liên Xô. Để làm việc này Mỹ sẵn sàng hy sinh đồng minh của mình là Đài Loan.
Sau chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Mỹ Nixon quan hệ Mỹ – Trung xích lại gần nhau Mỹ đã vận động tước bỏ thành viên Liên hợp quốc của Đài Loan để thay thế bằng Trung Quốc. Không những thế Mỹ còn giúp Trung Quốc trở thành ủy viên thường trực của Hội đồng Bảo an. Mỹ cam kết tôn trọng một Trung Quốc, không coi Đài Loan là một quốc gia.
Nhưng khi Trung Quốc vươn lên thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới cộng với việc gia tăng đầu tư cho quốc phòng đã đe dọa vị trí số một thế giới của Mỹ thì Mỹ đã thay đổi chính sách với Trung Quốc và Đài Loan.
Mặc dù không thể nuốt cam kết về quan điểm một Trung Quốc, song Mỹ bắt đầu dùng vấn đề Đài Loan để mặc cả với Trung Quốc. Mỹ ủng hộ Đài Loan bằng việc gia tăng việc bán vũ khí cho Đài Loan. Bất chấp sự phản đối của Trung Quốc, Chủ tịch Hạ viện Mỹ đã đến thăm Đài Loan với cam kết tôn trọng sự độc lập của Đài Loan, phản đối Trung Quốc dùng vũ lực để thống nhất Trung Quốc.
Tháng 4 vừa qua, sau khi lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn gặp gỡ Chủ tịch Hạ viện Mỹ Kevin McCarthy và nhóm nghị sỹ Mỹ tại California, Bộ Ngoại giao Trung Quốc yêu cầu Mỹ phải ngừng toàn bộ liên hệ với Đài Loan ngay lập tức. Trung Quốc luôn coi Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẵn sàng thống nhất bằng mọi giá, kể cả biện pháp quân sự. Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố vấn đề Đài Loan là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc và là lằn ranh đỏ đầu tiên trong quan hệ Trung – Mỹ và Washington không được phép vượt qua.
Tuy căng thẳng với Mỹ, nhưng Trung Quốc cũng hết sức rõ ràng sức mạnh của Mỹ và các đồng minh của Mỹ trong khu vực là Nhật Bản, Hàn Quốc luôn hợp tác với Mỹ trong quan hệ với Trung Quốc nên Trung Quốc cũng tìm mọi cách hạ nhiệt với mong muốn Mỹ bớt đi sự ủng hộ Đài Loan.
Trong cuộc gặp với Đại sứ Mỹ tại Trung Quốc Nicholas Burn hôm 9/5, Ngoại trưởng Trung Quốc Tần Cương đã đề nghị Washington phải điều chỉnh cách xử lý vấn đề Đài Loan và tôn trọng nguyên tắc một Trung Quốc.
Ông Tần cũng bày tỏ Trung Quốc hy vọng phía Mỹ sẽ đi cùng một hướng để đưa quan hệ Mỹ – Trung thoát khỏi tình trạng bế tắc và trở lại đúng quỹ đạo.
H.L