Năm 1951, Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ – Philippines được ký kết: Philippines đã cho Mỹ đặt căn cứ quân sự, tạo điều kiện cho Mỹ khống chế một vùng rộng lớn ở Nam Thái Bình Dương đặc biệt là khu vực Biển Đông.
Căn cứ quân sự của Mỹ ở Philippines suốt nửa cuối của thế kỷ 20 đã giúp nhiều cho Mỹ trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam, ngăn chặn Trung Quốc gây hấn ở Đài Loan và chống Trung Quốc đánh chiếm các đảo mà Philippines đang đóng giữ ở Biển Đông.
Điều bất ngờ là khi ông Duterte trở thành Tổng thống Philippines đã chủ trương thân thiện với Trung Quốc và có nhiều tuyên bố xa rời Mỹ, thậm chí đe dọa không cho Mỹ tiếp tục duy trì căn cứ quân sự ở Philippines.
Đến thời Tổng thống Marcos Jr, quan hệ Mỹ – Philippines bắt đầu nồng ấm trở lại. Ngày 30/4 Tổng thống Marcos bắt đầu chuyến thăm Mỹ kéo dài 4 ngày và ngày 1/5 Hội nghị thượng đỉnh giữa hai nước được tổ chức.
Washington và Manila đặt mục tiêu “nỗ lực thống nhất trên tất cả các lĩnh vực hợp tác quốc phòng và an ninh song phương để duy trì sự tập trung vào các mối an ninh chính của khu vực”, “thúc đẩy sự hiểu biết chung về vai trò, nhiệm vụ và khả năng trong khuôn khổ của liên minh đối mặt với những thách thức an ninh khu vực và toàn cầu”.
Mặc dù, trước khi gặp Tổng thống Mỹ Biden tại nhà trắng, Tổng thống Marcos Jr đã nói với các phóng viên đi cùng là sẽ thảo luận với Trung Quốc về quyền đánh cá ở Biển Đông và không cho phép Philippines trở thành nơi dành cho hoạt động quân sự, nhưng trong chuyến thăm này nhiều nội dung quân sự Mỹ – Philippines đã được ký kết.
Trong tuyên bố chung, Tổng thống Biden đã nhấn mạnh sẽ kích hoạt cam kết phòng thủ chung Mỹ – Philippines theo hiệp ước được ký kết năm 1951.
Cũng trong chuyến thăm này, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã tiếp Tổng thống Marcos Jr tại Lầu Năm Góc hôm 3/5 và khẳng định sự cần thiết và quyết tâm của cả hai bên trong việc tăng cường hợp tác quốc phòng.
Thư ký báo chí Lầu Năm Góc Patrick Ryder đã tuyên bố là hai nước đang “đứng trước một thời điểm chuyển đổi”, ông Marcos Jr và Bộ trưởng Austin đã thảo luận về “một loạt chủ đề an ninh” bao gồm cả việc mở rộng tác chiến ở Biển Đông.
Đại sứ Philippines tại Mỹ Jose Manuel Romualdez cũng cho biết những cuộc tuần tra chung của hai nước ở Biển Đông cùng một số nước khác sẽ có thể bắt đầu rất sớm sau hội nghị thượng đỉnh.
H.L