Giới chuyên gia cho rằng Nga đã đầu tư rất nhiều vào hạm đội tàu ngầm, trong khi NATO gần như phớt lờ lĩnh vực này.
Tuy Hải quân Nga đã chịu một số tổn thất trong cuộc xung đột với Ukraine, trong đó có kỳ hạm Moskva thuộc Hạm đội Biển Đen bị chìm, mối đe dọa thật sự mà Nga đang đặt ra cho NATO lại đang lẩn khuất trong lòng biển, theo báo Newsweek ngày 13.5.
Phần lớn đầu tư vào lĩnh vực biển của Nga đã được chuyển vào hạm đội tàu ngầm công nghệ cao. “Nga đã đầu tư ồ ạt vào khả năng ngầm dưới nước của mình kể từ năm 2014, trước hết là tàu ngầm”, cựu Tham mưu trưởng Hải quân Ukraine Ihor Kabanenko nói với Newsweek, chỉ ra một loạt vũ khí hạt nhân mới của Nga.
Dù vẫn còn nhiều câu hỏi về năng lực của Nga trong việc duy trì hạm đội dưới nước chưa từng được “thử lửa” của mình, nhưng giới quân sự đều nhất trí rằng phương Tây đang cảnh giác rõ rệt về tàu ngầm Nga, nhất là 11 tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa đạn đạo lớp Borei-A, cũng như các tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa hành trình như lớp Yasen.
Trong khi đó, khả năng chống tàu ngầm của NATO đã giảm sút sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và sự chú ý đã đi lệch theo hướng khác, theo chuyên gia Nick Childs, thành viên cấp cao về lực lượng hải quân và an ninh hàng hải tại Viện Nghiên cứu Chiến lược quốc tế (IISS, Anh), nhận định với Newsweek.
Việc Phần Lan gia nhập NATO, cùng với Thụy Điển sắp trở thành thành viên của khối, đã khiến vấn đề tàu ngầm Nga trở thành tâm điểm của sự chú ý nhiều hơn. Việc hai quốc gia Bắc Âu gia nhập NATO không chỉ mở rộng biên giới của liên minh này với Nga lên hơn gấp đôi, mà còn đe dọa an ninh của các căn cứ hàng hải quan trọng của Nga.
NATO đang thay đổi và mối đe dọa mới
Bán đảo Kola, nơi Nga đặt căn cứ Hạm đội Phương Bắc chủ chốt và phần lớn lực lượng răn đe hạt nhân của nước này, luôn là “khu vực quân sự quan trọng nhất đối với Liên Xô cũ, Liên bang Nga ngày nay”, theo ông Mark Grove, giảng viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Hàng hải thuộc Đại học Lincoln (Anh).
Khu vực Bắc Cực này có thể lại trở thành tâm điểm căng thẳng khi quan hệ giữa Moscow và NATO mang tính đối đầu hơn. “Việc NATO mở rộng, trong suy nghĩ của người Nga, chắc chắn làm tăng mối lo ngại về khả năng tồn tại và an ninh của các cơ sở đó, và thực sự là của chính Hạm đội Phương Bắc”, ông Grove nhận định với Newsweek.
Việc NATO bao gồm Phần Lan và sắp tới là Thụy Điển sẽ kéo liên minh này xích lại gần bán đảo Kola hơn. Tình trạng này có thể có nghĩa là các căn cứ tàu ngầm của Nga rơi vào tầm ngắm của “pháo binh tầm xa tiềm năng”, theo chuyên gia Graeme P. Herd, thuộc Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Âu George C.Marshall.
Nguyên tắc tương tự cũng được áp dụng cho Hạm đội Baltic của Nga, đóng ở khu vực Kaliningrad của Nga nằm giữa Lithuania và Ba Lan. Ông Grove nhận định việc mở rộng của NATO ở Bắc Âu đã có “tác động lớn” ở đó, biến vùng Baltic thành tình trạng mà ông gọi là “hồ của NATO”.
Cuộc xung đột Nga-Ukraine làm thay đổi tình hình hàng hải không chỉ ở biển Đen, mà còn ở biển Barents xung quanh bán đảo Kola, Bắc Đại Tây Dương và biển Baltic. Đây đều là những thay đổi lâu dài và có tác động đáng kể, theo cựu Tham mưu trưởng Kabanenko.
Trong bối cảnh này, các tàu ngầm của Nga đã di chuyển theo “những tuyến đường lạ”, theo lưu ý của Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace trong chuyến công du Washington, D.C (Mỹ) vào giữa tháng 4. Ông cho hay Anh đã theo dõi đường đi “bất thường” của các tàu ngầm Nga ở Bắc Đại Tây Dương, biển Ireland và biển Bắc.
Trước đó, ông Michael Petersen, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hàng hải Nga tại Đại học Chiến tranh Hải quân Mỹ, đã nhận định với Newsweek rằng các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Nga cũng đã bị phát hiện “ở ngoài khơi bờ biển Mỹ, vào Địa Trung Hải và những nơi khác dọc theo ngoại biên châu Âu”.
Chiến tranh bất đối xứng
Tuy nhiên, các tàu ngầm Nga không chỉ là một công cụ răn đe hạt nhân chiến lược. Các chuyên gia cho rằng một cuộc chiến tranh tàu ngầm mới đang nổi lên, kéo theo những lo ngại về “cuộc chiến đáy biển”.
Trong đầu năm nay, Tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Anh Tony Radakin đã nói rằng Moscow có thể “gây rủi ro và có khả năng khai thác hệ thống thông tin thực sự của thế giới, đó là các dây cáp ngầm đi khắp thế giới”. Phát biểu với báo The Times (Anh) vào tháng 1, ông Radakin nhận định đã có “sự gia tăng bất thường trong hoạt động dưới nước và tàu ngầm của Nga” và Moscow đã “phát triển khả năng đe dọa các dây cáp ngầm dưới biển và có khả năng khai thác những đường cáp ngầm đó”.
Tương tự, ông Bob Seely, chính trị gia người Anh và là chuyên gia chiến lược quân sự Nga, cho rằng Nga đã hướng tới chiến tranh bất đối xứng và nuôi dưỡng các năng lực mới mà nhờ đó Moscow có thể làm giảm ưu thế quân sự của phương Tây. Một khả năng là đặt các tuyến cáp ngầm và đường ống ngầm dưới biển vào tầm ngắm.
Các khu vực ở biển Bắc dường như ngày càng bị tàu ngầm Nga giám sát chặt chẽ hơn, theo Newsweek dẫn lời ông Paul van Hooft, nhà phân tích chiến lược cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược (HCSS, Hà Lan).
Kiểu chiến tranh đáy biển này là lĩnh vực mà Nga đã “đầu tư đáng kể”, tập trung vào những công nghệ như tàu ngầm đặc nhiệm, theo giảng viên Childs. Ông còn nhận định rằng đây cũng là một lĩnh vực mà “chính phủ các nước NATO đang nhận ra rằng họ cần đầu tư nhiều hơn vào việc chống lại các mối đe dọa như thế”.
“Rõ ràng loại hoạt động bất đối xứng dưới nước này của Nga đang đóng một vai trò ngày càng nổi bật trong tầm nhìn chiến lược trên biển”, ông Kabanenko nhận định.
Vào tháng 2, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg đã tuyên bố thành lập một Cơ quan điều phối cơ sở hạ tầng quan trọng dưới biển. Đây là quyết định được thúc đẩy bởi vụ nổ đường ống Nord Stream vào tháng 9.2022 và “tình trạng dễ bị tổn thương của các đường ống năng lượng dưới biển và cáp thông tin liên lạc”. “Đáp lại, các đồng minh NATO đã tăng cường đáng kể sự hiện diện quân sự xung quanh cơ sở hạ tầng quan trọng, bao gồm cả tàu và máy bay tuần tra”, NATO cho hay trong một thông cáo báo chí, theo Newsweek.
Các chuyên gia cho rằng cuộc chiến dưới nước với các tàu ngầm, việc sử dụng ngày càng nhiều công nghệ không người lái dưới nước và chiến tranh bất đối xứng chắc chắn gây ra mối lo ngại cho NATO. Nhìn chung, lực lượng hải quân của NATO “mạnh hơn đáng kể so với lực lượng của Nga” nhưng cuộc chống tàu ngầm, dưới mọi hình thức, là một “công việc đầy thách thức”, theo ông Childs.
T.P