Các động thái quân sự, dân sự mới của Trung Quốc trên bán đảo Đông Dương và Biển Đông cho thấy Bắc Kinh ngày một hung hăng hơn khi đang tăng cường vũ lực và uy hiếp các nước láng giềng trong khu vực này. Chiến tranh pháp lý mà Trung Quốc đang dựa vào là chưa từng có tiền lệ.
Đầu năm nay, Campuchia đã công bố kế hoạch xây dựng một trạm phòng không và mở rộng hệ thống radar tại Công viên Quốc gia Ream. Địa điểm được đề xuất nằm gần một cơ sở hải quân do Trung Quốc tài trợ ở tỉnh Sihanoukville. Chính phủ Hoa Kỳ đã cảnh báo rằng căn cứ hải quân Ream đang được lén lút biến thành căn cứ quân sự ở nước ngoài thứ hai của Trung Quốc.
Hồi tháng 3/2023, Trung Quốc và Campuchia lần đầu tiên tổ chức tập trận chung. Từ ngày 9 đến ngày 28/5/2023, Trung Quốc lần đầu tiên tổ chức tập trận chung với Lào, đồng thời cho tàu khảo sát Xiang Yang Hong-10 xâm nhập sâu vào vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam từ hôm 7/5/2023, và hoạt động liên tục nhiều đợt từ đó đến nay. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng thực thi lệnh cấm đánh cá trên Biển Đông đến hết mùa hè năm nay.Nhà nghiên cứu Raymond Powell ở Đại học Stanford cho biết: “Tại Campuchia, việc Trung Quốc phát triển Căn cứ Hải quân Ream, cũng như Sân bay Quốc tế Dara Sakor gần đó, cả hai căn cứ này đều là những điểm triển khai tác chiến tiềm năng cho lực lượng hải quân và không quân Trung Quốc. Tôi chắc chắn muốn nói rằng Việt Nam nên hết sức quan tâm và nên cảnh giác với những dấu hiệu cho thấy Campuchia có ý định mở rộng quyền tiếp cận cho các hoạt động quân sự của Trung Quốc đối với các căn cứ này”.Xét về vị trí địa lý, căn cứ Hải quân Ream và Không quân Dara Sakor của Trung Quốc ở Campuchia thực sự có ý nghĩa chiến lược, vì chúng cách đảo Phú Quốc chỉ khoảng 30km. Những căn cứ này cũng giúp Trung Quốc dễ dàng kiểm soát Vịnh Thái Lan và vươn tầm ảnh hưởng tới eo biển Malacca.Tuy vậy, các nhà quan sát đều cho rằng Trung Quốc không muốn có xung đột quân sự lớn với Việt Nam vào thời điểm này. Bởi vì như thế sẽ tạo ra cớ cho các nước đối thủ can thiệp quân sự vào. Trong khi đó, với chiến thuật vùng xám, tiến dần dần theo cách “tằm ăn lá”, họ có thể từng bước gây áp lực lên các nước trong khu vực”.Chiến thuật của Trung Quốc đối với Việt Nam được đánh giá là tương tự với chiến thuật họ dùng với Philippines. Đó là tăng cường các lực lượng quân sự áp sát biên giới trên biển hoặc trên bộ nhưng là để gây sức ép trên bàn đàm phán.Nhà nghiên cứu Phan Văn Song, một cộng tác viên của Qũy Nghiên cứu Biển Đông, cho rằng lệnh cấm bắt cá “ngoài lý do về môi trường như Trung Quốc nói, chắc chắn đó cũng là một hành động thể hiện sự kiểm soát thực tế các khu vực biển này, một yếu tố rất quan trọng để chứng minh chủ quyền trước toà trong khu vực có tranh chấp. Đây là chiến thuật cài bẫy bằng sự mập mờ. Nếu các nước liên quan không phản đối, Trung Quốc sẽ nói là đã ngầm thừa nhận chủ quyền của Trung Quốc. Nếu các nước này phản đối, họ sẽ bị rêu rao là không hợp tác trong vấn đề bảo vệ môi trường. Ngoài ra, lệnh cấm đánh cá của Trung Quốc cũng đặt ngư dân Việt Nam và các nước xung quanh Biển Đông vào tình thế có nguy cơ bị lực lượng chấp pháp của Trung Quốc xâm hại, tấn công. Nguy cơ lực lượng chấp pháp của các nước xung quanh Biển Đông phải va chạm với Trung Quốc cũng ngày càng tăng”.Việt Nam hiện đã chọn cách phản đối và không tuân theo lệnh cấm đó. Ngư dân Việt Nam không chỉ tiếp tục đánh cá trên Biển Đông vì mưu sinh mà còn vì để bảo vệ chủ quyền quốc gia.Trung Quốc từ những năm 2000 đã đặt ra chiến lược “tam chủng chiến pháp”, gồm chiến tranh pháp lý, chiến tranh dư luận và chiến tranh tâm lý. Nhà nghiên cứu Raymond Powell phân tích lệnh cấm đánh cá của Trung Quốc như một kiểu chiến tranh pháp lý.“Họ đơn phương đặt ra luật, về cơ bản là luật nội địa. Và rồi bằng cách áp dụng luật nội địa của mình cho các phần của Biển Đông [vốn là khu vực tự do hàng hải quốc tế], họ mặc nhiên tuyên bố rằng luật nội địa của Trung Quốc áp dụng cho không gian biển đó, ngay cả khi nó nằm trong toàn bộ yêu sách đường đứt đoạn 9 đoạn mà Trung Quốc ứng xử với nó như là vùng nội thủy. Họ muốn gửi một thông điệp rằng luật nội địa của họ là cái cần phải được xem xét, thực thi.Đối với người Trung Quốc thì Công ước của Liên Hiệp quốc về luật biển không áp dụng cho đường chín đoạn trên Biển Đông vì đây là lãnh thổ Trung Quốc. Họ muốn nói rằng họ không thể cho phép Luật biển Quốc tế quyết định những gì xảy ra ở Biển Đông”.Giới quan sát cho rằng mặc dù Trung Quốc đang dần dần tạo sức ép lên Việt Nam từ cả phía đông và phía tây, nhưng ở phía tây, thì nguy cơ đối với Việt Nam ở thời điểm hiện tại là không cao. Vì mặc dù Campuchia đã nghiêng hẳn sang phía Trung Quốc. Lào đang tập trận với Trung Quốc nhưng Lào trong lịch sử chưa có hiềm khích gì lớn với Việt Nam. Tuy vậy, để bảo đảm an ninh ở phía tây, Việt Nam không chỉ chuẩn bị về quân sự mà còn có các biện pháp kinh tế, ngoại giao, và cả gây ảnh hưởng.Mr. Nguyen The Phuong, nghiên cứu sinh chuyên ngành an ninh hàng hải của Đại học UNSW Canberra University, Australia nói, “Việt Nam cần tập trung vào hướng biển. Vì khả năng xảy ra một cuộc tấn công từ phía đất liền thì hoàn toàn không cao. Ở hướng tây, Việt Nam có thể xử lý bằng các mặt trận chính trị, đối ngoại, kinh tế chứ không chỉ bằng bằng quân sự. Nhưng phía biển Đông thì Việt Nam còn lúng túng với các biện pháp kinh tế, chính trị, đối ngoại của mình”.
T.P