Năm 1949 Hồng quân Trung Quốc do Đảng Cộng sản lãnh đạo đã đánh bại quân đội Trung Hoa dân quốc do Quốc dân đảng lãnh đạo. Lãnh đạo Trung Hoa dân quốc do Tưởng Giới Thạch đứng đầu đã phải chạy ra chiếm giữ Đài Loan.
Tưởng Giới Thạch vẫn tuyên bố là nhà nước Trung Hoa dân quốc với lãnh thổ hiện tại là Đài Loan. Đảng Cộng sản Trung Quốc thành lập nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Hai nhà nước cùng song song tồn tại. Đài Loan được Mỹ hậu thuẫn trở thành thành viên Liên Hợp Quốc. Nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa non trẻ chưa dám động đến Đài Loan. Mao Trạch Đông đã từng tuyên bố Đài Loan là vấn đề của trăm năm.
Năm 1972, quan hệ Mỹ – Trung bắt đầu nồng ấm. Trung Quốc muốn thông qua Mỹ để quan hệ với Tây Âu, Nhật Bản để phát triển đất nước, còn Mỹ muốn dùng Trung Quốc để khống chế cuộc chiến tranh ở Việt Nam và chia rẽ với Liên Xô. Mỹ đã tác động để Trung Quốc thay thế Đài Loan ở Liên Hợp Quốc. Từ đây Trung Quốc đã bắt đầu phát triển từ một nước khó khăn trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới. Cũng từ đây vấn đề Thống nhất Đài Loan luôn được Trung Quốc nhắc đến.
Với tiềm lực kinh tế, quân sự hiện thời Trung Quốc đã không còn e ngại việc Đài Loan được Mỹ hậu thuẫn mà liên tục tuyên bố sẽ thống nhất Đài Loan kể cả bằng biện pháp quân sự.
Bà Thái Anh Văn trong hai nhiệm kỳ đứng đầu Đài Loan luôn tỏ thái độ cứng rắn trước đe dọa của ông Tập Cận Bình. Đài Loan đã đầu tư nhiều cho quân đội để sẵn sàng đáp trả Trung Quốc nếu xảy ra chiến tranh.
Tình thế hiện nay đã đổi khác, Bà Thái Anh Văn đã qua hai nhiệm kỳ buộc phải từ chức vào tháng 5-2024 sau cuộc bỏ phiếu bầu lãnh đạo Đài Loan vào 13-1-2024. Mỹ thì đang vướng bận vào cuộc chiến ở Ukraine và dải Gaza.
Trong thông điệp mừng năm mới 2023 ông Tập Cận Bình chỉ nói “người dân hai bên eo biển Đài Loan là thành viên trong một gia đình. Trong thông điệp mừng năm mới năm nay 2024 vấn đề Đài Loan được Chủ tịch Tập Cận Bình mạnh mẽ hơn, ông nhấn mạnh việc Trung Quốc thống nhất Đài Loan là điều không thể tránh khỏi.
Còn Bà Thái Anh Văn trong phát biểu đầu năm, ngày 1-1-2024 tuy vẫn khẳng định vị thế của Đài Loan nhưng cho rằng nguyên tắc quan trọng nhất cần tuân theo và lộ trình trong quan hệ với Trung Quốc là dân chủ. Bà cũng khẳng định “việc ra quyết định phụ thuộc vào ý chí chung của người dân Đài Loan”.
Phát biểu của ông và bà đã thể hiện bên cương bên nhu.
Biển Đông là một phần trong tài sản chung toàn cầu cần phải bảo tồn và bảo vệ. Các nước trong khu vực, đặc biệt là Trung Quốc cần phải ý thức được điều đó.
H.L