Việt Nam là một trong số các quốc gia có tốc độ tăng ngân sách quốc phòng lớn nhất khu vực Đông Nam Á kể từ giữa thập niên 2000, tạo cơ sở thuận lợi cho những nỗ lực nhằm thay đổi về chất, sức mạnh quân sự của QĐND Việt Nam. Ngân sách quốc phòng đã tăng gấp 4 lần từ 1,3 tỷ đô năm 2006, lên 4,6 tỷ đô năm 2015. Quyết tâm hiện đại hóa quân đội của Việt Nam còn xuất phát từ mối đe dọa xâm phạm chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông. Điều này khiến cho Việt Nam phải tăng cường phòng thủ và khả năng tăng sức mạnh để bảo vệ lợi ích trên biển.
Số liệu thống kê của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) cho thấy chi tiêu quốc phòng của Việt Nam trong năm 2018 là 5,5 tỷ USD, lớn thứ tư ở Đông Nam Á, chỉ sau Cộng hòa Singapore, Indonesia và Thái Lan. Sách trắng Quốc phòng gần đây nhất của Việt Nam năm 2009 đã xác định QĐND Việt Nam từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà phục vụ, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh quốc gia.
Thời gian vừa qua, Việt Nam đã tiếp nhận đầy đủ 64 xe tăng chiến đấu chủ lực T-90S/T-90SK từ Công ty Uralvagonzavod của Nga. Xe tăng T-90S có khối lượng 46,5 tấn, là phiên bản xuất khẩu của dòng xe tăng T-90. T-90S có kíp lái ba người, sử dụng động cơ diesel V-92S2 với hộp số tự động APP-172, cho phép cải thiện quá trình tăng tốc cũng như tiết kiệm nhiên liệu tốt hơn tới 15% so với các biến thể trang bị hộp số cơ trước đó, tháp pháo và thân xe tăng T-90S được chế tạo từ thép cuộn đồng nhất, riêng tháp pháo được bổ sung thêm giáp phản ứng nổ Kontakt-5. Các xe tăng T-90S của Quân đội Việt Nam được trang bị hệ thống phòng thủ chủ động Shtora-1 nhằm nâng cao khả năng sống còn. Xe tăng T-90 cũng được trang bị pháo nòng trơn 125mm 2A46M, súng máy đồng trục 7,62mm và súng máy hạng nặng 12,7mm NSVT. Trong hợp đồng mua 64 xe tăng T-90 của Nga, bên cạnh phiên bản T-90S, Việt Nam cũng mua một số lượng không được tiết lộ các xe tăng chỉ huy và kiểm soát T-90SK. Phiên bản này có thể được phân biệt bằng một ăng-ten bổ sung nằm ở phía sau tháp pháo và được trang bị hệ thống thông tin tiên tiến, phát triển từ hệ thống vô tuyến tần số cao R-168-100KBE, có khả năng hỗ trợ liên lạc mã hóa ở phạm vi đến tới 70 km khi xe tĩnh tại.
Quân đội Việt Nam, cũng đang nâng cấp một số xe tăng T-54/T-55 huyền thoại để đạt được phiên bản tiêu chuẩn T-54M3. Tuy phiên bản nâng cấp vẫn giữ lại pháo 100mm D-10TS, nhưng hỏa lực của xe đã được tăng cường với súng cối 60mm được lắp ở bên trái tháp pháo. Bên cạnh đó, xe tăng T-54M3cũng được trang bị một hệ thống điện tử mới do Công ty Rafael Advanced Defense Systems của Israel cung cấp và một bộ kính ngắm cải tiến có kênh hồng ngoại cho tác chiến ban đêm.
Ngoài ra, Việt Nam cũng đang thay thế số lượng lớn súng trường tiến công AK47 cỡ nòng 7,62 ly cổ điển của Liên Xô bằng súng trường tiến công hiện đại Galil ACE 31-32 do Israel phát triển. Galil ACE 31-32 sử dụng đạn cỡ 7,62 x 39 mm. Năm 2014, Việt Nam đã ký hợp đồng với IWI, một hợp đồng trị giá khoảng 100 triệu đô để xây dựng dây chuyền sản xuất súng trường trong nước sau cuộc đấu thầu cạnh tranh với sự tham gia của các nhà sản xuất từ Trung Quốc và Nga. Hiện nay, Galil ACE 31-32 đang được sản xuất tại nhà máy Z111, Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng, sau khi được Israel chuyển giao công nghệ.
Galil ACE 32 sản xuất tại nhà máy Z111 sử dụng cả hộp tiếp đạn của súng tiểu liên AK47 và có báng gấp kim loại, đang được trang bị cho lực lượng bộ binh bên cạnh súng tiểu liên AK 47 và AKM. Theo dự báo, với quân số lục quân khoảng trên 250.000 người, phải mất vài năm trang bị thử nghiệm thì Galil ACE 31-32 mới thay thế hoàn toàn cho các loại súng trường cũ hơn.
Nhà máy Z111 cũng đã bắt đầu sản xuất súng trường bắn tỉa hạng nặng OSV-96 12,7 mm do Cục Thiết kế Công cụ KPP của Nga chế tạo. Vũ khí có thể tấn công và tiêu diệt các xe bọc thép hạng nhẹ ở cự ly tới 1.800 m. KPP đã chuyển giao các công nghệ thiết kế và trang bị cần thiết cho nhà máy Z111 để sản xuất theo cấp phép.
Về lực lượng Hải quân, Hải quân Việt Nam đã ký nhiều hợp đồng mua các phương tiện chiến đấu hiện đại, bao gồm cả tàu mặt nước và tàu ngầm. Trong đó có, 4 tàu hộ vệ tên lửa 2.100 tấn lớp Gepard đề án 11661E do Cục Thiết kế đóng tàu Zelenodolsk của Nga phát triển. Hai tàu hộ vệ tên lửa đầu tiên tàu Đinh Tiên Hoàng và tàu Lý Thái Tổ, đã được Việt Nam đưa vào hoạt động tháng 3/2011 và tháng 8/2011.
Tàu Đinh Tiên Hoàng và tàu Lý Thái Tổ có chiều dài khoảng 102 m, có sân đỗ trực thăng và kết cấu tàng hình tiên tiến, nên tàng hình được trước hệ thống radar của đối phương. Hệ thống vũ khí của tàu bao gồm một pháo chính 76 mm AK-176M, hệ thống phòng thủ tầm cực gần Palma, hai pháo AK-630M, ống phóng ngư lôi 533 mm và hệ thống tên lửa chống tàu SSN-25 urane. Hệ thống cảm biến bao gồm radar điều khiển hỏa lực MR-123-02, radar quét trên không mặt biển Positive-M 1.2 và sonar.
Hai tàu hộ vệ tên lửa tiếp theo của Việt Nam, bao gồm tàu Quang Trung và tàu Trần Hưng Đạo, được thiết kế tối ưu cho nhiệm vụ tác chiến chống tàu ngầm khi trang bị bộ vũ khí chống ngầm tiên tiến và hệ thống động lực nâng cấp. Hai tàu này đã được Hải quân Việt Nam đưa vào biên chế tháng 2/2018. Tháng 12/2009, Việt Nam ký một thỏa thuận mua 6 tàu ngầm điện-diesel lớp Kilo cải tiến đề án 636.3 MV trị giá xấp xỉ 2,1 tỷ đô. Với lượng giãn nước 2.350 tấn khi nổi và 4.000 tấn khi lặn, các tàu ngầm này có thể đạt tốc độ tối đa dưới nước 37 km/h, có tầm hoạt động lên tới 13.890 km.
Mặc dù được trang bị nhiều loại vũ khí trang bị kỹ thuật mới hiện đại, nhưng vẫn có những lo ngại về khả năng tích hợp hiệu quả giữa chúng lại với nhau nhằm tăng cường sức mạnh cho lực lượng hải quân. Lý do lo ngại là hải quân Việt Nam còn thiếu kinh nghiệm trong việc sử dụng những vũ khí trang bị kỹ thuật mới hiện đại, dường như sẽ phải mất vài năm nữa lực lượng hải quân Việt Nam mới có thể khai thác toàn bộ số vũ khí này. Chuyên gia quân sự tiến sĩ Collin Koh của Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam, Singapore khi trao đổi với Tạp chí Bình luận Quân sự Châu Á, Tiến sĩ Kino đã nhận định rằng: Ưu tiên hiện nay của Lực lượng hải quân Việt Nam là nỗ lực làm chủ trang bị mới sau khi hoàn thành chương trình mua sắm tàu ngầm lớp Kilô. Cho đến nay, đây là một chương trình mua sắm lớn nhất, phức tạp nhất, bởi vì những tàu ngầm này chỉ mới đưa vào trang bị gần đây, nên đòi hỏi kíp tàu phải có thời gian để có được những kỹ năng cơ bản và tự tin khi tiến hành lặn ngầm dài ngày. Tiến sĩ Collin Koh cho rằng, giai đoạn tích hợp sẽ đến sau khi kíp tàu có đủ kinh nghiệm tác chiến thực hiện các nhiệm vụ được giao và trở nên quen thuộc với môi trường tác chiến.
Về Lực lượng Không quân, theo Sách trắng Quốc phòng Việt Nam năm 2009, Lực lượng Không quân Việt Nam là một lực lượng nòng cốt, chịu trách nhiệm quản lý, bảo vệ vùng trời, bảo vệ các mục tiêu trọng điểm quốc gia, bảo vệ nhân dân và tham gia bảo vệ các vùng biển đảo của Tổ quốc. Tuy vẫn tiếp tục sử dụng một số lượng lớn máy bay chiến đấu cũ từ thời Liên Xô, có trong trang bị từ cuối thập niên 70 của thế kỷ 20 để tác chiến, nhưng Lực lượng Không quân Việt Nam đang từng bước được hiện đại hóa.
Giai đoạn từ năm 2003 đến năm 2013, Bộ Quốc phòng Việt Nam đã đặt mua một số máy bay tiêm kích đa năng Sukhoi Su-30MK2 với khoảng 36 chiếc và đã được chuyển giao hết tính đến cuối năm 2016. Mặc dù Su-30MK2 đã tăng cường đáng kể khả năng cho Lực lượng Không quân Việt Nam, nhưng số máy bay khác có trong biên chế, bao gồm một số lượng nhỏ tiêm kích Su-27 và Su-22, đang dần hết tuổi thọ hoạt động. Việt Nam được cho là đang cân nhắc ký thêm các hợp đồng mua sắm máy bay chiến đấu đa năng MiG-35 và Su-35 từ Nga.
Với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ukraina, Việt Nam đã và đang tập trung nâng cao các khả năng bảo dưỡng, sửa chữa và đại tu trong nước để chủ động bảo đảm kỹ thuật, nâng cao hiệu quả cho Phi đội Máy bay Chiến đấu mua từ Nga. Cơ sở sửa chữa chính của Lực lượng Không quân Việt Nam là Nhà máy A32, Cục Kỹ thuật Quân chủng Phòng không – Không quân. Hồng Quân Ukraina được cho là đã hỗ trợ Nhà máy A32 cải thiện khả năng sửa chữa, bảo dưỡng, cải tiến, cũng như tiến hành nhiệm vụ hiện đại hóa các dòng máy bay chiến đấu, cùng hệ thống điện tử hàng không và động cơ của chúng. Chẳng hạn như động cơ Saturn AL-31F được trang bị cho Su-27SK và Su-30MK2. Một số chương trình nâng cấp mới nhất cũng được mở rộng để nâng cao khả năng đảm bảo của Nhà máy cho dòng Su-30MK2 mới hơn.
Năm 2014, Lực lượng Không quân Việt Nam đã tiếp nhận 3 máy bay vận tải hạng trung Airbus C295, nên đã gia tăng đáng kể năng lực vận tải hàng không cho quân đội. Tuy nhiên, phi đội máy bay vận tải chiến thuật của lực lượng Không quân Việt Nam có máy bay An-2 và An-26 đã cũ nên rất cần thay thế.
Việt Nam được cho là cũng quan tâm đến việc mở rộng phi đội trực thăng lưỡng dụng của mình. Hiện tại, Lực lượng Không quân Việt Nam vẫn đang duy trì máy bay Mi-8, Mi-17, K-32T. Bộ Quốc phòng Việt Nam dự kiến sẽ mua thêm máy bay mới để thay thế cho các phương tiện đã cũ nhưng vẫn chưa tiết lộ thời gian cụ thể.
Theo Giám đốc điều hành của Công ty Trực thăng Nga Russian Helicopter thuộc Tập đoàn Công nghiệp Quốc phòng Nga Rostec, ông Andrei Boginsky, hơn 80 trực thăng do Nga sản xuất đã được chuyển giao cho Việt Nam, với phần lớn trong số đó là các nền tảng quân sự. Tháng 11/2018, Công ty Trực thăng Nga đã tổ chức bay trình diễn để giới thiệu với đối tác Việt Nam dòng trực thăng Ansat và Mi-171A2 mới nhất của mình tại Gia Lâm, Hà Nội.
Ansat là loại trực thăng đa năng hai động cơ hàng nhẹ, có thể được chuyển đổi thành máy bay chở khách hoặc chở hàng. Còn Mi-171A2 là phiên bản cải tiến của trực thăng vận tải quân sự Mi-8/17, được thiết kế để vận tải hành khách thông thường hoặc các nhân vật quan trọng. Hoạt động bay trực thăng của Lực lượng Không quân Việt Nam cũng được bảo đảm bởi một trung tâm bảo dưỡng, sửa chữa, đại tu mới thiết lập vào tháng 10/2019 với sự giúp đỡ của công ty thành viên UEC-CLM thuộc Tổng công ty Động cơ Thống Nhất Nga. Trung tâm này đặt tại thành phố Vũng Tàu thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Ban đầu, trung tâm chuyên bảo đảm cho các động cơ cánh quạt T317 và VK2.500.
Tập đoàn Công nghiệp Quốc phòng Nga (RCH) cho biết: trung tâm được trang bị tất cả các thiết bị, phụ tùng và các bộ phận lắp ráp cần thiết để bảo đảm sửa chữa cho các động cơ do UEC-CRIM thiết kế.
Những thông tin nêu trên được tổng hợp qua góc nhìn của các nhà phân tích châu Á về tình hình phát triển hiện đại hóa lực lượng vũ trang Việt Nam trong những năm qua. Dĩ nhiên, số liệu chưa được cập nhật một cách đầy đủ nhất, Tuy nhiên, các thông tin này là các điểm trọng yếu, nhất là các hợp đồng mua sắm vũ khí hiện đại nổi bật trong các năm qua, như xe tăng T-90, tàu Gepard, tàu ngầm Kilo hay là tiêm kích Su-30.
Có vẻ như họ chưa nắm bắt được các điểm đáng chú ý xoay quanh dự án cải tiến xe tăng T-54B. Họ vẫn cho rằng một số đặc điểm của phương án cải tiến xe tăng T-54M3 đã được sử dụng, như khẩu súng cối 60mm trên nóc tháp pháo. Thực tế, phương án T-54B cải tiến chốt hạ sau cùng ở giai đoạn một không có khẩu súng cối 60mm. Còn các khí tài của Israel cung cấp cũng không rõ ràng, chỉ biết rằng có sự xuất hiện của hệ thống điều khiển hỏa lực do Tây Ban Nha sản xuất, một phần hệ thống thông tin liên lạc mua từ Cộng hòa Séc, kết hợp với công nghệ của Viettel. Hay câu chuyện về súng trường tiến công Galilac, họ nắm khá chắc nguồn gốc dây chuyền, nhưng thực tế hiện nay, Việt Nam đã từ bỏ việc sản xuất theo nguyên bản mà cải tiến sâu rộng để phù hợp với thể trạng, chiến thuật, chiến đấu của bộ đội Việt Nam. Mà kết quả là sự ra đời của súng trường SVT.
Còn về thông tin liên quan tới nhà máy A32, có khả năng hiện đại hóa hệ thống điện tử của Su-27 và Su-30, cái này chúng tôi cũng không dám khẳng định. Nhưng việc đại tu, với sự trợ giúp từ Ukraina thì chúng ta có thừa nhận, mà chính xác là toàn bộ tài liệu liên quan tới cấu tạo, quy trình sửa chữa, bảo dưỡng Su-27 đã được Ukraina cung cấp cho Việt Nam nhiều năm trước, với một cái giá rất rẻ.
Năm 2013, theo hãng tin Interfax Ukraina, nước này đã ký kết hợp đồng sửa chữa động cơ AL-31F của tiêm kích Su-27SK mà Việt Nam đã mua từ Nga, tại nhà máy ở tỉnh Vinnytska, cùng với sửa chữa nước ngoài theo hợp đồng riêng Ukraina cũng cung cấp tài liệu kỹ thuật, tư vấn, giám sát giúp Việt Nam sửa chữa động cơ AL-31F ở trong nước.
T.P