Ngày 19-4, Mỹ đã đồng ý rút quân khỏi Niger sau cuộc gặp giữa Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Kurt Campbell và Thủ tướng Niger Ali Lamine Zeine. Chỗ đứng của Mỹ ở châu Phi đang bị lung lay nhanh chóng.
Cùng ngày, một bức thư mà Hãng tin Reuters tiếp cận được cho thấy người đứng đầu lực lượng không quân Chad đã yêu cầu Mỹ tạm dừng các hoạt động tại một căn cứ không quân gần thủ đô N’Djamena.
Theo nguồn tin của Đài CNN, Chad cũng đe dọa sẽ hủy bỏ thỏa thuận Trạng thái lực lượng (SOFA) vốn quy định các quy tắc và điều kiện để quân đội Mỹ hoạt động ở nước này.
Như vậy, Mỹ đang đối diện với nguy cơ mất đi hiện diện quân sự ở một quốc gia châu Phi khác, sau khi chính quyền quân sự Niger, Mali và Burkina Faso đã chấm dứt các thỏa thuận quân sự với Mỹ và Pháp, đồng thời thúc đẩy quan hệ chặt chẽ hơn với Nga.
Mỹ mất chỗ đứng ở châu Phi
Động thái của Chad diễn ra chỉ một tháng sau khi chính quyền quân sự Niger (lên nắm quyền sau cuộc đảo chính vào năm 2023) hủy bỏ thỏa thuận quân sự với Mỹ, ngay sau chuyến thăm của phái đoàn Mỹ.
Thỏa thuận được ký kết vào năm 2012 cho phép hơn 1.000 lính Mỹ đồn trú tại Niger.
Quân đội Mỹ vận hành căn cứ không quân 101 ở thủ đô Niamey, cùng với căn cứ không quân 201 trị giá hơn 100 triệu USD ở Agadez dùng để chỉ huy máy bay không người lái.
“Niger là trung tâm hoạt động của Mỹ ở Tây và Bắc Phi, đặc biệt là căn cứ không quân 201.
Việc có căn cứ ở khu vực Sahel là rất quan trọng đối với các hoạt động của Washington nhằm chống lại các nhóm vũ trang trong khu vực. Nhưng nó cũng ở đó để triển khai sức mạnh lớn chống lại các nước như Nga và Trung Quốc”, Đài Al Jazeera nhận định.
Trong chuyến thăm của phái đoàn Mỹ đến châu Phi vào tháng 3, các quan chức Mỹ đã bày tỏ lo ngại về mối quan hệ tiềm năng của Niger với Nga và Iran.
Khi tuyên bố hủy bỏ thỏa thuận, người phát ngôn quân đội Niger Amadou Abdramane đề cập đến áp lực từ Mỹ về quyền lựa chọn đối tác để hợp tác của Niger.
Ông cũng tố cáo thái độ “trịch thượng” của các nhà ngoại giao Mỹ và cho rằng Washington đã không tuân theo nghi thức ngoại giao, do Niger không được thông báo về thành phần đoàn, ngày đến và chương trình nghị sự.
Ngày 19-4, nguồn tin Reuters cho biết trong những ngày tới sẽ có các cuộc thảo luận về việc Mỹ rút quân khỏi Niger. Tuy nhiên, cả hai bên vẫn sẽ có quan hệ ngoại giao và kinh tế bất chấp những bước đi này, nguồn tin khẳng định.
Nga xích gần hơn với châu Phi
Vào tháng 12-2023, Điện Kremlin đã mở lại đại sứ quán của mình ở Burkina Faso và đã tăng cường nỗ lực thúc đẩy quan hệ với chính quyền quân sự Niger, một quan chức tình báo cấp cao Mỹ nói với Đài CNN.
Một phái đoàn Nga đã đến thăm thủ đô Niamey vào tháng 12-2023. Vừa qua vào tháng 1, Thủ tướng Niger Ali Mahamane Lamine Zeine đã đến thăm Matxcơva để thảo luận về quan hệ quân sự và kinh tế.
Một phần hấp dẫn với Niger là Nga có thể bán vũ khí và thiết bị mà không có điều kiện về nhân quyền hay tuân thủ luật pháp quốc tế mà Mỹ yêu cầu. Với một quốc gia đang tìm kiếm nguồn cung khí tài quân sự ngay lập tức, Nga có thể bán vũ khí của cho Niger nhanh hơn nhiều so với Mỹ.
Hôm 11-4, Đài RTN của Niger đưa tin các huấn luyện viên quân sự và quân nhân Nga đã đến nước này theo thỏa thuận với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Đài này cũng cho biết Nga đã đồng ý lắp đặt hệ thống phòng không ở Niger.
Theo Đài Al Jazeera, Niger không chỉ tăng cường quan hệ quân sự với Nga mà còn với cả Iran. Vào cuối tháng 1, ông Zeine cũng đã đến thăm Iran và gặp Tổng thống Ebrahim Raisi. Sau đó, Mỹ đã cáo buộc Niger đang thực hiện thỏa thuận cung cấp uranium cho Iran. Niger là nước khai thác uranium lớn thứ bảy trên thế giới.