Philippines đã “tạm dừng” khảo sát tại Biển Đông sau khi bị Trung Quốc “quấy rối”. Philippines đang chọn cách phản ứng “mềm” để tránh leo thang căng thẳng, hay đây là dấu hiệu một sự nhân nhượng chiến lược?
Ngày 24/1/2025, hai tàu khảo sát của Philippines đang thu thập mẫu cát tại khu vực bãi Sandy Cay, gần đảo Thị Tứ do nước này kiểm soát, thì bất ngờ bị tàu Trung Quốc cản trở. Không chỉ điều động ba tàu bảo vệ bờ biển, Bắc Kinh còn triển khai bốn tàu nhỏ tiếp cận sát các tàu khảo sát, đồng thời một trực thăng hải quân Trung Quốc bay thấp ở độ cao nguy hiểm. Trước sức ép này, Manila đã buộc phải ra lệnh tạm dừng cuộc khảo sát vì lo ngại an toàn cho các tàu và thủy thủ đoàn.
Quyết định này ngay lập tức làm dấy lên nhiều luồng dư luận. Một số nhà phân tích cho rằng đây là một động thái nhằm tránh xảy ra va chạm lớn hơn. Tuy nhiên, cũng không ít ý kiến chỉ trích Philippines đã quá yếu thế trước Trung Quốc, đồng thời đặt câu hỏi về khả năng bảo vệ chủ quyền của nước này tại Biển Đông.Trên truyền thông xã hội, nhiều công dân Philippines bày tỏ sự thất vọng và kêu gọi chính phủ có lập trường cứng rắn hơn trước Trung Quốc.
Các chính trị gia đối lập cũng không bỏ lỡ cơ hội chỉ trích chính quyền, cho rằng việc Philippines lùi bước sẽ chỉ khuyến khích Bắc Kinh tiếp tục gia tăng áp lực trong tương lai. Một số nhà lập pháp đã kêu gọi chính phủ tăng cường hợp tác quân sự với Mỹ và các đồng minh khu vực để đối phó với những hành động gây hấn của Trung Quốc.
Tuy nhiên, cũng có những ý kiến ủng hộ cách tiếp cận “thận trọng” của chính phủ, cho rằng tránh leo thang căng thẳng vào thời điểm này là hợp lý, nhất là khi Philippines chưa có đủ năng lực quân sự để đối đầu trực tiếp. Một số chuyên gia nhấn mạnh rằng Manila có thể sử dụng con đường ngoại giao và pháp lý để tiếp tục bảo vệ lợi ích của mình mà không cần đối đầu trực diện với Trung Quốc.
Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc sử dụng chiến thuật “vùng xám” để gây sức ép đối với Philippines. Bắc Kinh từ lâu đã triển khai lực lượng hải cảnh và dân quân biển để ngăn cản các hoạt động hợp pháp của các nước khác trong khu vực tranh chấp, mà không cần sử dụng đến quân sự chính thức.
Việc Trung Quốc gia tăng kiểm soát thực tế tại bãi Sandy Cay và vùng lân cận đảo Thị Tứ cũng không phải là ngẫu nhiên. Bãi Sandy Cay là một nhóm bãi cạn nằm rất gần đảo Thị Tứ mà Philippines quản lý từ năm 1971. Nếu Trung Quốc chiếm ưu thế tại đây, họ sẽ có cơ sở để tăng cường sự hiện diện quân sự và tạo ra “vùng ảnh hưởng” ngay sát thực thể quan trọng này. Đây chính là chiến thuật mà Bắc Kinh đã từng áp dụng với bãi cạn Scarborough vào năm 2012 – một khu vực mà hiện tại Trung Quốc kiểm soát thực tế dù trước đó vốn thuộc phạm vi quản lý của Philippines.
Từ góc độ chiến lược, quyết định dừng khảo sát của Philippines có thể được xem là một bước lùi nhằm tránh leo thang căng thẳng ngay lập tức. Tuy nhiên, nếu xét về dài hạn, sự nhượng bộ này có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm. Nếu Trung Quốc nhận thấy rằng chỉ cần gia tăng sức ép là có thể khiến Philippines từ bỏ các hoạt động hợp pháp của mình, họ có thể sẽ tiếp tục sử dụng chiến thuật tương tự ở những khu vực khác.
Một điểm đáng chú ý là phản ứng của Mỹ và các đồng minh. Dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, Mỹ đã nhiều lần tái khẳng định cam kết bảo vệ Philippines theo Hiệp ước Phòng thủ chung. Tuy nhiên, với vụ việc lần này, chưa có dấu hiệu nào cho thấy Washington sẽ có động thái mạnh mẽ nhằm hỗ trợ Manila. Nếu Mỹ không có phản ứng đủ cứng rắn, điều đó có thể khiến Trung Quốc càng thêm tự tin trong việc mở rộng sự hiện diện và kiểm soát tại Biển Đông.
Vụ việc diễn ra thời điểm ông Trump vừa trở lại Nhà Trắng khiến nhiều người nhớ lại tình hình năm 2017, khi ông Donald Trump vừa tiếp nhận quyền lực nhiệm kỳ đầu. Khi đó, Trung Quốc đã nhanh chóng gia tăng các hoạt động quân sự hóa trên Biển Đông, trong khi chính quyền Mỹ còn đang trong giai đoạn định hình chính sách đối ngoại. Các động thái như xây dựng căn cứ trên các bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa, gia tăng tuần tra hải quân và mở rộng vùng kiểm soát… là minh chứng cho chiến lược dài hơi của Trung Quốc. Sau đó, dù chính quyền Trump có lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh, nhưng những bước đi đầu tiên của Trung Quốc đã đặt nền móng cho sự hiện diện vững chắc sau này. Tương tự, nếu Philippines tiếp tục tỏ ra yếu thế vào thời điểm này, Trung Quốc có thể tận dụng cơ hội để củng cố vị trí của mình một lần nữa.
Từ sự việc của Philippines, Việt Nam hẳn phải tự rút ra điều cần lưu ý. Đá Thiết Tuyến (Sandy Cay) và đảo Thị Tứ đều nằm trong quần đảo Trường Sa – khu vực mà Việt Nam khẳng định chủ quyền. Nếu Trung Quốc thành công trong việc áp đặt kiểm soát tại đây, họ có thể tiếp tục mở rộng ảnh hưởng sang các thực thể khác, trong đó có những đảo và bãi đá mà Việt Nam đang kiểm soát.
Bài học từ Philippines cho thấy rằng việc duy trì sự hiện diện liên tục tại các khu vực tranh chấp là rất quan trọng. Nếu không thể bảo vệ được các hoạt động dân sự như khảo sát khoa học hay đánh bắt cá, chủ quyền trên thực tế có thể bị xói mòn dần theo thời gian. Do đó, ngoài việc khẳng định chủ quyền bằng các tuyên bố ngoại giao, Việt Nam cần có chiến lược dài hạn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trên biển, bao gồm cả việc tăng cường năng lực giám sát, tuần tra và hợp tác quốc tế.
T.V