Giữa cục diện cạnh tranh khốc liệt giữa Mỹ và Trung Quốc, Việt Nam lựa chọn chiến lược cân bằng, dựa trên nguyên tắc độc lập và tự chủ trong đối ngoại để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Trong một thế giới ngày càng phân hóa, cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung tiếp tục là tâm điểm căng thẳng toàn cầu. Tưởng như là màn đối đầu giữa hai siêu cường, nhưng vòng xoáy của cuộc chiến ấy lại tác động mạnh mẽ tới nhiều quốc gia, đặc biệt là những nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam. Giữa các mũi giằng co, Việt Nam nổi lên như một hình mẫu cân bằng, không chọn phe, mà chọn nguyên tắc: giữ vững độc lập – tự chủ và linh hoạt trong xử lý quan hệ đối ngoại.
Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã kéo dài gần một thập kỷ, với những đòn thuế trả đũa lẫn nhau, các rào cản thương mại, và sự leo thang về cạnh tranh công nghệ, chuỗi cung ứng. Mới đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump – trong nhiệm kỳ thứ hai vừa tái đắc cử – tiếp tục khẳng định lập trường cứng rắn, song cũng nhấn mạnh khả năng đạt được một “thỏa thuận công bằng” với Bắc Kinh. Trong khi đó, Trung Quốc chuyển hướng, không còn đối đầu trực diện mà tìm kiếm sự ủng hộ từ các đối tác như châu Âu, qua lời kêu gọi cùng bảo vệ hệ thống thương mại đa phương – một thông điệp nhằm cô lập Mỹ khỏi các trung tâm quyền lực kinh tế khác.
Tuy nhiên, thế giới không dễ để Bắc Kinh dẫn dắt. Liên minh châu Âu – vốn phụ thuộc nhiều vào thương mại với cả hai siêu cường – tỏ ra thận trọng. Một mặt, EU cũng không hài lòng với chủ nghĩa bảo hộ từ Washington; mặt khác, họ cũng cảnh giác trước chiến lược bành trướng ảnh hưởng của Bắc Kinh thông qua đầu tư, cơ sở hạ tầng và sự hiện diện trong các tổ chức quốc tế.
Trong khi các quốc gia lớn đấu khẩu và mặc cả, Việt Nam đứng trước một bài toán ngoại giao và kinh tế phức tạp. Không thể đứng ngoài cuộc, nhưng cũng không thể chọn bên. Lựa chọn duy nhất khả dĩ là giữ thế cân bằng – một thế khó, nhưng Việt Nam đã và đang làm tốt.
Tháng 9/2023, quan hệ Việt – Mỹ đã được nâng cấp lên mức “Đối tác chiến lược toàn diện” – một bước tiến lớn, thể hiện sự tin cậy và tầm nhìn lâu dài từ cả hai phía. Trong khi đó, Việt Nam vẫn duy trì đối thoại cấp cao và hợp tác sâu rộng với Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh tế, đầu tư và giao lưu nhân dân. Cân bằng hai siêu cường vừa là thách thức, vừa là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò của mình trong khu vực.
Không chỉ là chính sách, mà hành động cụ thể cũng cho thấy Việt Nam đang theo đuổi một chiến lược mở và thực dụng. Là thành viên chủ chốt của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Việt Nam đồng thời tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) với EU, Anh, và các nước CPTPP. Với mạng lưới FTA rộng lớn, Việt Nam đang tự tạo cho mình các “kênh dẫn” để giảm thiểu rủi ro khi một thị trường lớn gặp khủng hoảng hay áp đặt chính sách trừng phạt.
Tuy nhiên, không phải lúc nào sự trung dung cũng mang lại lợi thế tuyệt đối. Mới đây, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia bị Mỹ áp dụng đòn thuế đối ứng mới – nằm trong gói điều chỉnh nhắm vào hàng hóa nhập khẩu từ nhiều nước châu Á. Việc này cho thấy, dù giữ quan hệ tốt với Washington, Việt Nam vẫn không nằm ngoài cuộc cạnh tranh khốc liệt của các lợi ích nội địa Mỹ. Ngược lại, Trung Quốc cũng tăng cường siết chặt kiểm soát một số mặt hàng nông sản nhập từ Việt Nam, đặt ra bài toán mới cho chiến lược xuất khẩu.
Dẫu vậy, cách Việt Nam phản ứng với các cú sốc trên vẫn giữ vững bản sắc: không ồn ào, không đối đầu, mà tập trung tháo gỡ từ bên trong. Tăng cường năng lực nội tại – từ hạ tầng, logistics, đến cải cách thể chế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực – chính là cách Việt Nam củng cố thế đứng giữa đại cuộc. Trong ngắn hạn, các doanh nghiệp xuất khẩu có thể chịu ảnh hưởng; song về dài hạn, nền kinh tế Việt Nam sẽ càng ít phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.
Nhiều nhà đầu tư quốc tế cũng đang xem Việt Nam như một điểm đến chiến lược thay thế cho Trung Quốc – khi các tập đoàn đa quốc gia tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng để tránh rủi ro từ căng thẳng Mỹ – Trung. Điều này đặt Việt Nam vào thế “vừa bị lôi kéo, vừa có sức hút”, và nếu tận dụng tốt, có thể biến nguy thành cơ, chuyển áp lực cạnh tranh thành động lực tăng trưởng.
Trong bối cảnh hệ thống thương mại toàn cầu bị xáo trộn, Việt Nam không thể đơn độc, cũng không nên phụ thuộc. Lựa chọn của Việt Nam – giữ vững nguyên tắc độc lập, tự chủ; không chọn phe, chỉ chọn lợi ích quốc gia – chính là bản lĩnh. Đó là cách duy nhất để một nước đang phát triển như Việt Nam có thể chủ động hội nhập, không bị cuốn trôi trong cơn lốc của các đại quốc.
Và có lẽ, điều cần thiết hơn bao giờ hết, là Việt Nam tiếp tục duy trì năng lực đàm phán, tính minh bạch trong chính sách, và sự chủ động trong kịch bản đa cực của tương lai. Giữ được thế chủ động giữa đại cuộc không dễ – nhưng chính điều đó sẽ tạo nên vị thế.
T.V