Ngày 21/4, Mỹ và Philippines đã khởi động cuộc tập trận chung Balikatan (Vai kề vai) thường niên lần thứ 40. Cuộc tập trận quân sự kéo dài ba tuần này sẽ có sự tham gia của hơn 14.000 binh lính Mỹ và Philippines cũng như một loạt vũ khí hiện đại của Mỹ bao gồm Hệ thống Viễn chinh Ngăn chặn Tàu của Hải quân – Thủy quân lục chiến (NMESIS), Hệ thống phòng không tích hợp của Thủy quân lục chiến (MADIS) và Hệ thống tên lửa pháo binh cơ động cao (HIMARS). Philippines cũng sẽ tận dụng cơ hội này để thử nghiệm tên lửa hiện đại của họ trong các cuộc tập trận bắn đạn thật.
Ngoài khoảng 9.000-12.000 quân Mỹ và 5.000-6.000 quân Philippines, Australia sẽ cử 200 quân, Nhật Bản cử 56 quân, Anh cử 11 quân, Pháp và Canada cử 2 quân tham gia cuộc tập trận. Gần 20 quốc gia sẽ tới quan sát. Đức, là nước đã quan sát cuộc tập trận Balikatan trong quá khứ, sẽ tiếp tục tham dự cuộc tập trận lần này với tư cách quan sát viên, trong khi 4 quốc gia châu Âu gồm Cộng hòa Séc, Litva, Hà Lan và Ba Lan sẽ lần đầu tiên cử quan sát viên. Các quốc gia quan sát viên gần Philippines hơn bao gồm Brunei, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, New Zealand, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan và Việt Nam.
Một quan chức quân sự cấp cao của Philippines hôm 15/3/2025 cho biết, các Mỹ và Philippines tham gia các cuộc tập trận sẵn sàng chiến đấu tại Philippines, bao gồm các cuộc tập trận bắn đạn thật, trong một đợt triển khai quy mô lớn cho thấy chính quyền Trump không thu hẹp cam kết giúp ngăn chặn hành vi gây hấn trong khu vực. Chuẩn tướng Michael Logico – Người phát ngôn của Philippines trong cuộc tập trận Balikatan – cho biết tại một cuộc họp báo: “Mặc dù số lượng quân năm nay thấp hơn con số 17.600 quân vào năm 2023, nhưng nó sẽ có mục đích lớn hơn”.
Giới quan sát đánh giá cuộc tập trận Balikatan thường niên phản ánh mối quan hệ quốc phòng ngày càng sâu sắc giữa hai đồng minh hiệp ước, khi căng thẳng âm ỉ ở Biển Đông và xung quanh Đài Loan, nơi Trung Quốc gần đây đã tổ chức các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn.
Việc triển khai NMESIS, một bệ phóng tên lửa chống hạm trên mặt đất, được coi là đặc biệt quan trọng vì đây là lần đầu tiên hệ thống vũ khí mới này được triển khai tại Philippines. Sự tham gia của hệ thống này được Lực lượng vũ trang Philippines (AFP) và Thủy quân lục chiến Philippines yêu cầu và trong chuyến thăm Philippines cuối thang 3 vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cam kết triển khai hệ thống tên lửa chống hạm NMESIS, và các vũ khí tiên tiến tới Philippines để giúp ngăn chặn các mối đe dọa bao gồm cả “hành vi gây hấn” của Trung Quốc. NMESIS tăng cường khả năng ngăn chặn trên biển, củng cố khả năng tích hợp hải quân và mở rộng phạm vi nhắm mục tiêu của Lực lượng chung từ đất liền và trên biển – tất cả đều là những khả năng quan trọng đối với phòng thủ bờ biển.
Một hệ thống tên lửa tầm trung chiến lược (Typhon) của Mỹ, đã được triển khai đến miền Bắc Philippines tham gia các cuộc vào tháng 4/2024, và tiếp tục được sử dụng trong các cuộc tập trận Balitakan 2025, tuy nhiên phía Mỹ khẳng định sẽ không có việc tập trận bắn đạn thật bang Typhon. Trung Quốc đã nhiều lần bày tỏ sự lo ngại về việc triển khai hệ thống tên lửa này và yêu cầu Philippines rút vũ khí này khỏi lãnh thổ của mình, điều mà Trung Quốc cho là có thể gây ra một cuộc chạy đua vũ trang.
Mục đích của các cuộc tập trận lần này là để kiểm tra khả năng tương tác giữa Philippines và Mỹ và tăng cường khả năng sẵn sàng tác chiến. Thông qua các cuộc tập trận, quân đội đồng minh có thể xác nhận, tinh chỉnh và cải thiện khả năng kết hợp của họ. Mục đích này cũng phù hợp với Khái niệm phòng thủ toàn diện quần đảo (CADC) của quân đội Philippines, kêu gọi hiện đại hóa các khả năng để ứng phó với các mối đe dọa mới nổi, bao gồm các kịch bản ứng phó thảm họa, hàng hải và không gian mạng.
Năng lực tác chiến của lực lượng Mỹ và Philippines sẽ được đánh giá trong nhiều kịch bản, bao gồm an ninh hàng hải, phòng thủ tên lửa và không quân tích hợp, phản công và khả năng tấn công trên biển. Các kịch bản giả định và mang tính xây dựng sẽ bao gồm tất cả các khu vực – trên không, trên bộ, trên biển, và không gian mạng. Balikatan 25 cũng sẽ bao gồm các bài diễn tập về hậu cần, chỉ huy và kiểm soát. Ngoài các khía cạnh quân sự, cuộc tập trận Balikatan còn bao gồm “các nỗ lực nhân đạo và các dự án cơ sở hạ tầng có lợi trực tiếp cho cộng đồng địa phương [Philippines]”, chẳng hạn như chia sẻ các kỹ năng y tế, kích thích phát triển kinh tế và phối hợp xây dựng ở địa phương.
Theo Trung tướng James Glynn, chỉ huy cuộc tập trận của Mỹ, các cuộc tập trận năm nay là “cuộc thử nghiệm chiến đấu toàn diện… nhằm cân nhắc tất cả các thách thức an ninh khu vực mà chúng ta đang phải đối mặt ngày nay, bắt đầu từ Biển Đông”. Chuẩn tướng Michael Logico – Người phát ngôn của Philippines trong cuộc tập trận lưu ý, cuộc tập trận quân sự này sẽ tiến gần đến “một cuộc thử nghiệm chiến đấu toàn diện, có nghĩa là chúng tôi hiện đang coi cuộc tập trận này như một cuộc diễn tập phòng thủ của mình”. Cuộc tập trận sẽ nhấn mạnh khả năng tương tác trên nhiều lĩnh vực, bao gồm phòng thủ trên biển và trên không và sẽ trải dài từ Palawan đến phía Bắc đảo Luzon – các khu vực giáp Biển Đông và Đài Loan. Ông Logico nhấn mạnh các địa điểm không phải là ngẫu nhiên, đồng thời nói thêm rằng “bản thân các cuộc tập trận cũng có thể giúp chống lại các hoạt động gây ảnh hưởng từ các quốc gia khác”.
Trong khi đó, Thiếu tướng Francisco Lorenzo, chỉ huy cuộc tập trận của Philippines, lưu ý rằng các cuộc tập trận không nhằm vào bất kỳ quốc gia nào nhưng có thể đóng vai trò răn đe xung đột. Thiếu tướng Lorenzo nói: “Cuộc tập trận Balikatan có thể giúp ngăn chặn xung đột ở Đài Loan. Nhưng về phía chúng tôi, nó chỉ nhằm mục đích răn đe bất kỳ hành vi cưỡng ép hoặc xâm lược nào có thể xảy ra đối với đất nước chúng tôi”.
Trung Quốc luôn phản đối các cuộc tập trận song phương và đa phương ở gần Biển Đông đang tranh chấp hoặc ở các tỉnh phía Bắc Philippines gần Đài Loan, đặc biệt là những cuộc tập trận có sự tham gia của Mỹ và các lực lượng đồng minh mà Bắc Kinh cho rằng nhằm mục đích kiềm chế Trung Quốc và do đó đe dọa đến sự ổn định và hòa bình của khu vực. Đáp trả lại cáo buộc của phía Trung Quốc, Chuẩn tướng Michael Logico tuyên bố cuộc tập trận Balikatan không nhằm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào, đồng thời nhấn mạnh: “Mọi quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều có quyền tuyệt đối và bất khả xâm phạm để tự vệ… và huấn luyện cho khả năng phòng thủ đó cùng với các đối tác, các đồng minh hiệp ước của chúng tôi”.
Đài Loan là hòn đảo mà Trung Quốc coi là của riêng mình, có thể sáp nhập bằng vũ lực nếu cần thiết. Trung Quốc đã tiến hành các cuộc tập trận quy mô lớn trên vùng biển và không phận xung quanh Đài Loan trong tháng này, bao gồm cả một nhóm tác chiến tàu sân bay khi nước này đưa ra lời cảnh báo mới đối với Đài Loan về việc tìm kiếm nền độc lập chính thức. Giới chuyên gia cho rằng “thật là ngang ngược” khi Bắc Kinh thường xuyên tiến hành các cuộc tập trận bắn đạn thật quy mô lớn cả ở sát Đài Loan lẫn Biển Đông, song lại phản đối các nước khác tập trận.
Đại tá Thủy quân Lục chiến Mỹ Doug Krugman, thuộc Lực lượng Viễn chinh Thủy quân Lục chiến số 1, nói với các phóng viên rằng hầu hết các cuộc tập trận chung sẽ được tổ chức trong lãnh thổ Philippines ngoại trừ các cuộc tập trận đa quốc gia trên biển, mà ông không nêu rõ. Theo Chuẩn tướng Logico và Đại tá Krugman, các cuộc tập trận toàn diện thường bao gồm một sở chỉ huy ra lệnh cho các lực lượng triển khai trong các tình huống chiến đấu giả định. Các cuộc tập trận sẽ bao gồm giám sát trên không, sử dụng một loạt pháo và hỏa lực tên lửa để đánh chìm một tàu địch giả định, triển khai hệ thống tên lửa chống hạm của Mỹ và ngăn chặn việc lực lượng địch đổ bộ lên một hòn đảo.
Tổng tư lệnh quân đội Philippines, Tướng Romeo Brawner Jr. đã giải thích các mục tiêu chiến lược rộng hơn của các cuộc tập trận: “Cùng với các đồng minh của mình, chúng tôi tái khẳng định cam kết của mình đối với Hiệp ước Phòng thủ Chung, một trụ cột trong quan hệ song phương của chúng tôi và là người bảo vệ hòa bình trong khu vực của chúng tôi”. Tương tự như vậy, Tướng James Glynn cho biết: “Cùng với các đồng minh kiên định của chúng tôi trong quân đội Philippines và với sự tham gia ngày càng tăng của các quốc gia có chung lợi ích quan trọng, như Australia và Nhật Bản, chúng tôi đang hoạt động như một lực lượng có năng lực hỗ trợ lẫn nhau, sẵn sàng ứng phó với các thách thức trong khu vực và bảo vệ một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và cởi mở”.
Chính sách đối ngoại “Nước Mỹ trước tiên” của Trump đã gây ra những lo ngại ở châu Á về quy mô và chiều sâu từ cam kết của Mỹ trong việc duy trì sự hiện diện an ninh lâu dài ở khu vực bất ổn này. Tuy nhiên, cuộc tập trận Balikatan từ 21/4 đến 9/5/2025 cùng với chuyến thăm trước đó của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã làm sáng tỏ nhiều điều:
Thứ nhất, chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 tiếp tục coi Philippines là một mắt xích quan trọng trong việc triển khai chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nhất là trong việc thiết lập sự răn đe trong khu vực. Việc Mỹ đưa thêm những vũ khí tiên tiến tới cuộc tập trận Balikatan 2025 là dấu hiệu khẳng định liên minh quân sự Mỹ-Philippines “vững như bàn thạch”, nội dung cuộc tập trận Balikatan 2025 không chỉ giúp Philippines nâng cao khả năng tác chiến bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông mà còn là bước chuẩn bị cho tình huống xấu xảy ra ở Eo biển Đài Loan.
Thứ hai, với việc thành phần tham gia cuộc tập trận Balikatan ngày càng được mở rộng sang các nước châu Âu có thể thấy cộng đồng quốc tế ngày càng lo ngại về sự quyết đoán, hung hăng của Bắc Kinh ở Biển Đông và trong khu vực. Đáng chú ý, trong chuyến thăm Nhật Bản đầu tháng 4 vừa qua, Tổng thư ký NATO Mark Rutte tuyên bố NATO đang hướng tới Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vì mối liên hệ ngày càng tăng giữa các vấn đề an ninh ảnh hưởng đến Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và châu Âu-Đại Tây Dương. Đây có thể là dấu hiệu về việc có sự phối hợp giữa với các đồng minh châu Âu và châu Á trong việc thiết lập sự răn đe ở khu vực này.
Thứ ba, thành phần tham dư Balikatan 2025 gồm tất cả những nước liên quan trực tiếp tới tranh chấp Biển Đông như Việt Nam, Malaysia, Brunei và cả Indonesia nước nhiều lần bị các tàu Trung Quốc xâm lấn, quấy nhiễu hoạt động dù là với tư cách quan sát viên cho thấy rõ sự quan tâm của các nước này tới việc tạo ra một sức mạnh răn đe đủ mạnh để kiềm chế Trung Quốc. Điều này phù hợp với phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth trong chuyến thăm Philippines rằng Washinton thông qua hợp tác với Philippines để khuyến khích các quốc gia trong khu vực tăng cường năng lực phòng thủ và phối hợp hành động nhằm duy trì ổn định. Một số chuyên gia quân sự cho rằng việc các nước ven Biển Đông khác chính thức tham gia vào cuộc tập trận Balikatan sẽ tạo một đối trọng rất lớn đối với Trung Quốc. Nói cách khác Balikatan 2025 đã truyền đi một thông điệp răn đe mạnh mẽ.