Sau các cuộc chạm chán liên tiếp giữa máy bay Trung Quốc và máy bay Philippines, Australia và Mỹ trên Biên Đông thời gian qua, ngày 5/3/2025 Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Gilberto Teodoro tuyên bố Philippines và các đồng minh an ninh của mình sẽ thực hiện các biện pháp cần thiết để ngăn chặn bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc nhằm áp đặt Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) hoặc hạn chế quyền tự do bay trên Biển Đông.
Bộ trưởng Gilberto Teodoro nói với hãng tin AP trong một cuộc phỏng vấn rằng hành động hung hăng ngày càng tăng của Trung Quốc ở vùng biển tranh chấp hiện được coi là mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh quốc gia của Philippines và cũng nên được coi là mối đe dọa toàn cầu vì nó có thể làm tắc nghẽn một tuyến đường thương mại quan trọng đối với chuỗi cung ứng toàn cầu. Ông Teodoro nhấn mạnh: “Mối đe dọa bên ngoài lớn nhất thực sự là hành động hung hăng của Trung Quốc, chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc và nỗ lực của Trung Quốc nhằm thay đổi luật pháp quốc tế thông qua việc sử dụng vũ lực hoặc sự đồng thuận… hoặc nỗ lực định hình lại trật tự thế giới thành trật tự mà họ kiểm soát”.
Các cuộc đối đầu trên tuyến đường biển chiến lược mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ đã tăng đột biến giữa lực lượng bảo vệ bờ biển, hải quân Philippines và lực lượng hải cảnh, hải quân Trung Quốc trong 2 năm qua. Những căng thẳng về tranh chấp lãnh thổ kéo dài liên quan đến các bãi cạn đang tranh chấp gay gắt này cũng liên quan đến Việt Nam, Malaysia, Brunei và Đài Loan. Các cuộc đụng độ gần đây liên quan đến máy bay quân sự Trung Quốc bắn pháo sáng cảnh báo hoặc bay gần một cách nguy hiểm để xua đuổi máy bay tuần tra của Mỹ, Australia và Philippines đã gây ra những báo động mới.
Theo Bộ trưởng Gilberto Teodoro, các quan chức quốc phòng đã thảo luận về khả năng Trung Quốc áp đặt cái gọi là ADIZ hoặc bất kỳ vùng cấm nào để hạn chế hoạt động của máy bay nước ngoài trong phạm vi mà Bắc Kinh coi là không phận của mình trên Biển Đông. Ông Teodoro nhấn mạnh: “Đó là hành vi vi phạm luật pháp quốc tế rất nghiêm trọng, đòi hỏi chúng tôi (Philippines và các đồng minh) phải đáp trả”; đồng thời, tuyên bố: “Philippines sẽ thực hiện kết hợp các biện pháp một cách riêng lẻ và với các quốc gia có cùng chí hướng để chống lại bất kỳ hành động nào như vậy của Trung Quốc. Chúng tôi đã xây dựng các biện pháp dự phòng để ứng phó hoặc có các hành động thích hợp”.
Hôm 18/2/2025, một trực thăng của hải quân Trung Quốc đã bay cách một máy bay tuần tra của Cục Nghề cá và Nguồn lợi thủy sản Philippines (BFAR) đang tuần tra ở khu vực bãi cạn Scarborough khoảng 10 feet (3 m) mà họ cáo buộc đã xâm phạm vào nơi mà Bắc Kinh gọi là “không phận của Trung Quốc” trên Bãi cạn Scarborough đang tranh chấp, khiến phi công Philippines phải cảnh báo qua radio: “Các anh đang bay quá gần, rất nguy hiểm”. Phóng viên ở trên máy bay này đã chứng kiến cuộc đối đầu căng thẳng kéo dài 30 phút khi máy bay của Philippines tiếp tục tuần tra tầm thấp xung quanh Bãi cạn Scarborough, trong khi trực thăng của hải quân Trung Quốc bay lượn gần phía trên hoặc bay về phía bên trái trong thời tiết nhiều mây.
Lực lượng Bảo vệ bờ biển Philippines (PCG) ra thông cáo nêu rõ: “Hành động liều lĩnh này đã gây ra mối nguy hiểm nghiêm trọng đến an toàn của các phi công và hành khách trên chuyến bay”; khẳng định hành động này “vi phạm rõ ràng và coi thường quy định an toàn hàng không”. Máy bay Philippines khi đó đang bay cách mặt nước khoảng 213m, thực hiện nhiệm vụ quan sát các tàu thuyền của Trung Quốc trong khu vực.
Ngay trong ngày 18/2/2025, Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo đã bày tỏ “vô cùng lo lắng” về vụ chạm trán này. Ông Enrique Manalo đã cáo buộc quân đội Trung Quốc “liều lĩnh” và “thiếu chuyên nghiệp” trong vụ việc này. Đại sứ Mỹ, quốc gia là đồng minh hiệp ước quốc phòng của Philippines, đã lên án hành động “nguy hiểm” của trực thăng Trung Quốc. Trong một bài đăng trên nền tảng X, Đại sứ Mỹ tại Manila MaryKay Carlson kêu gọi Trung Quốc “kiềm chế các hành động chèn ép và giải quyết các tranh chấp một cách ôn hòa theo luật pháp quốc tế”.
Trong khi đó, Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Nam của quân đội Trung Quốc cáo buộc máy bay của Philippines “xâm phạm trái phép vào không phận Đảo Hoàng Nham của Trung Quốc mà không được chính phủ Trung Quốc cho phép”, “vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Trung Quốc” và trực thăng Trung Quốc đã đuổi máy bay Philippines khỏi “không phận của Trung Quốc”; vu cáo Philippines “lan truyền những câu chuyện sai sự thật”.
Trước đó, ngày 11/2, máy bay tuần tra biển P-8A Poseidon của Không quân Hoàng gia Australia đã chứng kiến “sự can thiệp không chuyên nghiệp và nguy hiểm” của máy bay chiến đấu J-16 của Trung Quốc. Lực lượng Quốc phòng Australia ra thông cáo nêu rõ máy bay Poseidon P-8A đang thực hiện hoạt động tuần tra giám sát trên biển ở Biển Đông thì bị máy bay Trung Quốc đã bắn pháo sáng ở cự li gần máy bay do thám P-8 Poseidon của Australia chỉ cách 100 feet (30 m) giữa lúc ban ngày và trong không phận quốc tế trên vùng biển tranh chấp.
Bộ Quốc phòng Austalia nhấn mạnh: “Đây là hành động không chuyên nghiệp và nguy hiểm đối với máy bay và những người trên máy bay”; “hy vọng các quốc gia bao gồm cả Trung Quốc nên vận hành quân đội của mình theo cách chuyên nghiệp và an toàn”. Ngày 14/2, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Quốc phòng Australia Richard Marles bình luận máy bay J-16 của Trung Quốc “đã rất gần đến mức không có cách nào bạn có thể đảm bảo là pháo sáng không trúng vào máy bay P-8” và “nếu điều đó xảy ra, nó sẽ gây ra thiệt hại đáng kể cho máy bay của chúng tôi và điều đó rõ ràng gây nguy hiểm đến tính mạng của nhân viên của chúng tôi”.
Các nhà quân sự phân tích nếu pháo sáng lọt vào động cơ phản lực của
P-8, chúng có thể gây ra thiệt hại thảm khốc. Quân đội Trung Quốc đã bác bỏ những cáo buộc mới đây của Australia, nói rằng máy bay quân đội Australia “cố tình xâm nhập vào vùng trời của Trung Quốc trên quần đảo Tây Sa (cách Trung Quốc gọi quần đảo Hoàng Sa)”.
Trước đó, vào tháng 5/2024, Australia cũng đã phản đối Trung Quốc sau khi một chiến đấu cơ của Trung Quốc bắn pháo sáng sát trực thăng của Australia ở vùng biển quốc tế thuộc biển Hoàng hải. Vào tháng 10/2023, một máy bay Trung Quốc cũng bắn pháo sáng vào trực thăng của Canada ở Biển Đông.
Quân đội Mỹ cũng đã báo cáo rằng họ đã gặp phải những động thái nguy hiểm như vậy của máy bay không quân Trung Quốc trong quá khứ trên vùng biển tranh chấp, nơi họ đã triển khai máy bay chiến đấu và tàu hải quân để thúc đẩy quyền tự do hàng hải và hàng không.
Năm 2013, Bộ Quốc phòng Trung Quốc tuyên bố rằng họ đã thiết lập ADIZ trên Biển Hoa Đông bao phủ không phận phía trên một chuỗi đảo đang tranh chấp giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Sau đó, Bắc Kinh đã ban hành một bộ quy tắc cho vùng này, nói rằng tất cả các máy bay phải thông báo cho chính quyền Trung Quốc và phải chịu các biện pháp quân sự khẩn cấp nếu không tự nhận dạng hoặc không tuân theo lệnh của Bắc Kinh. Bộ Quốc phòng Nhật Bản kêu gọi cộng đồng quốc tế bác bỏ và phản đối hành động của Trung Quốc. Nhật Bản, cùng với Mỹ, Australia, Hàn Quốc và các nước khác, đã phớt lờ vùng phòng không và các quy tắc mà Trung Quốc tuyên bố.
Theo Bộ trưởng Teodoro, các khối liên minh an ninh giữa các nước châu Á và phương Tây, bao gồm Philippines, Mỹ, Nhật Bản, Australia và Canada đã nổi lên và có thể liên kết với nhau thành một liên minh rộng lớn hơn trong tương lai do họ lo ngại về hành vi xâm lược của Trung Quốc. Trung Quốc đã cáo buộc Mỹ cùng với các đồng minh hiệp ước của mình “liên kết” chống lại Bắc Kinh và đe dọa an ninh và sự hòa hợp trong khu vực.
Nhưng ông Teodoro nhấn mạnh “chính hành vi của Trung Quốc là động lực lớn nhất để các quốc gia có cùng chí hướng liên kết với nhau vì những gì Bắc Kinh đang làm là hoàn toàn không thể chấp nhận được đối với phần lớn các quốc gia ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Giới phân tích nhận định các nước ven Biển Đông như Việt Nam và Malaysia chắc chắn sẽ phản đối việc Bắc Kinh thiết lập ADIZ ở Biển Đông. Sau khi thống nhât nắm 1975 chính quyền Hà Nội đã đấu tranh quyết liệt với Bắc Kinh để giành quyền điều hành hoạt động bay trong vùng thông báo bay Hồ Chí Minh (FIR Hồ Chí Minh). Tại phiên họp thứ 9, kỳ họp thứ 140 ngày 24/11/1993 Hội đồng ICAO đã thông qua Nghị quyết phê chuẩn việc Việt Nam chính thức tiếp nhận và điều hành phần phía Nam FIR Hồ Chí Minh kể từ tháng 11/1994. Trong hơn 30 năm qua Việt Nam đã điều hành hiệu quả FIR Hồ Chí Minh thì không có lý do gì Việt Nam lại không chống lại mưu đồ của Trung Quốc thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Malaysia đã nhiều lần bị các máy bay Trung Quốc xâm phạm không phận nên cũng sẽ phản đối việc Trung Quốc thiết lâp ADIZ trên Biển Đông.
Giới quan sát nhận định việc các máy bay Mỹ và máy bay Philippines tuần tra chung trên Biển Đông là biểu hiện cụ thể việc Manila phối hợp cùng Washington ngăn chặn Trung Quốc thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Ngày 4/2/2025, lực lượng không quân của Philippines và Mỹ đã tổ chức tuần tra chung và huấn luyện đánh chặn trên không ở Biển Đông, khiến Trung Quốc nổi giận.
Theo Người phát ngôn không quân Philippines Maria Consuelo Castillo, cuộc tuần tra chung và huấn luyện đánh chặn trên không của hai nước kéo dài một ngày. Bà Castillo cho biết 3 máy bay chiến đấu FA-50 của Philippines và 2 máy bay ném bom B1-B của Mỹ đã tham gia cuộc tập trận. Các máy bay này đã bay qua bãi cạn Scarborough, nơi không quân Trung Quốc cũng thực hiện cái gọi là một “cuộc tuần tra thường lệ”. Bà Maria Consuelo Castillo nhấn mạnh: “Cuộc tập trận được tổ chức nhằm mục đích tăng cường phối hợp hoạt động, cải thiện nhận thức về không phận và củng cố khả năng triển khai tác chiến linh hoạt giữa hai lực lượng không quân”.
Bãi cạn Scarborough cách đảo Luzon của Philippines khoảng 230km và cách bờ biển đông nam Trung Quốc khoảng 1.000km. Tranh chấp giữa Philippines và Trung Quốc đã kéo dài và năm 2012, Trung Quốc giành quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough từ tay Philippines. Phản ứng trước việc tuần tra chung giữa máy bay Philippines và Mỹ ở khu vực này, ngày 4/2, quân đội Trung Quốc ra tuyên bố cáo buộc Philippines tham gia các cuộc tuần tra do nước ngoài tổ chức nhằm “phá hoại hòa bình và ổn định ở Biển Đông”; nêu rõ không quân Trung Quốc “duy trì cảnh giác cao độ, kiên quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và các quyền lợi của Trung Quốc trên biển, đồng thời kiểm soát bất kỳ hoạt động quân sự nào gây rối ở Biển Đông”.Trong khi đó, tại cuộc họp báo cùng ngày, hải quân Philippines cho biết họ đang “theo dõi chặt chẽ” 3 tàu hải quân Trung Quốc trong vùng biển Philippines. Trong đó có 1 tàu hộ vệ mang tên lửa dẫn đường lớp Jiangkai. Người phát ngôn hải quân Philippines John Percie Alcos nhấn mạnh: “sự hiện diện của hải quân Trung Quốc cho thấy Cộng hòa nhân dân Trung Hoa hoàn toàn coi thường luật pháp quốc tế. Sự hiện diện này phá hoại hòa bình và ổn định trong khu vực”.
Theo nguồn tin quân sự, gần đây Trung Quốc đã triển khai máy bay không người lái drone giám sát WZ-9 Divine Eagle tới đảo Hải Nam để bao phủ các “điểm nóng”, gồm eo biển Đài Loan, Biển Đông và một phần Thái Bình Dương.Việc Trung Quốc triển khai drone WZ-9 để tăng cường kiểm soát Biển Đông là một thách thức lớn đối với ưu thế trên không của Mỹ, vì drone được thiết kế riêng để theo dõi và chống lại công nghệ tàng hình. Giới phân tích nhận định trong bối cảnh Trung Quốc gia tăng các hoạt động hung hăng cả trên không và trên biển ở Biển Đông, Mỹ sẽ tiếp tục củng cố quan hệ đồng minh hiệp ước Mỹ – Philippines và sẽ cùng các đồng minh và đối tác ngăn tăng cường các hoạt động tuần tra và tập trận chung trên Biển Đông để tạo sự răn đe ngăn chặn mưu đồ của Bắc Kinh thiết lập ADIZ ở Biển Đông bởi đây là lợi ích chung của các nước trong và ngoài khu vực.