Cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy, xóa lại những “điểm nghẽn” về thể chế ở Việt Nam đang được triển khai một cách quyết liệt. Đặc biệt, Việt Nam đang có những quyết sách táo bạo khi xây dựng chính quyền địa phương hai cấp, xóa bỏ toàn bộ cấp huyện. Nhìn ra thế giới, Argentina cũng đang có cuộc cách mạng thể chế tương tự.
Biểu tượng của cuộc lột xác thể chế
Khi nghiên cứu bài học của Argentina dưới sự dẫn dắt của Tổng thống Javier Milei và cuộc cách mạng thể chế đang diễn ra tại Việt Nam, chúng tôi có cơ sở để lạc quan và tin rằng Việt Nam sẽ thành công dù không ít khó khăn, thách thức. Riêng về việc phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế 8% cho năm 2025 và 2 con số cho giai đoạn 2026 – 2030 có tính khả thi rất cao.
Ông Javier Milei, Tổng thống Argentina từng bị chế giễu khi cầm… cưa máy đi tranh cử. Ông không ngại ngần khi tuyên bố sẽ dùng “cưa máy” để…cắt giảm bộ máy cồng kềnh đang tồn tại. Thế rồi, sau 17 tháng, quan chức và người dân Argentina không ai cười Tổng thống nữa. Một cuộc cải cách cấp tiến chưa từng có đã diễn ra – cuộc cách mạng thể chế sâu rộng, từ tinh giản biên chế, xóa bỏ hàng loạt quy định rườm rà, cho đến tái lập kỷ luật tài khóa. Có thể kể đến một số thành tựu sau 17 tháng cầm quyền và “cầm cưa” của Javier Milei.
Trước hết là “cưa máy” hành chính đã khiến cho 48.000 biên chế chính phủ biến mất. Trong một thời gian ngắn, gần 5 vạn việc làm công, tương đương 9,6% lực lượng lao động đã ra khỏi bộ máy nhà nước. Các công ty quốc doanh giảm 16,4% nhân sự, hợp đồng đặc biệt giảm 20%, lao động tự do cắt một nửa. Tính ra đã tiết kiệm khoảng 1,88 tỷ USD.
Tuy giảm biên chế từng mảng lớn nhưng không gây hỗn loạn, sản xuất không bị đình trệ. Các “văn phòng ma”, “công việc ma” và “cuộc họp đáng ra nên là email” biến mất. Một bộ máy gọn nhẹ hơn bắt đầu vận hành trơn tru.
Sau khi “cái cưa” tạm được đặt xuống, thật kỳ lạ, lạm phát hạ nhiệt, đồng Peso hồi sức. Trước đó lạm phát ở mức “phi mã” hơn 280%. Vậy mà vào tháng 2/2025 lạm phát chỉ còn 2,4%/tháng. Lần đầu tiên kể từ năm 2022, lạm phát năm có thể dưới 100%. Đồng peso, thay vì bị ghìm bằng các biện pháp can thiệp, đã được “thả nổi tương đối” và không còn trong tình trạng sống thực vật.
Đi liền với kết quả đó là thị trường trái phiếu nội địa khởi sắc. Tháng 5/2025, Chính phủ Argentina phát hành thành công 1 tỷ USD trái phiếu bằng peso, được thị trường hưởng ứng tích cực. Dự trữ ngoại hối tăng mạnh, nhờ khoản vay 12 tỷ USD từ IMF và thỏa thuận 2 tỷ USD với các ngân hàng toàn cầu.
Lần đầu tiên sau 14 năm, Argentina ghi nhận thặng dư ngân sách. Tổng thống Milei đạt được điều này nhờ ba mũi cắt: đóng băng lương hưu, cắt chi đầu tư công, và giảm mạnh trợ giá năng lượng (từng ngốn đến 2% GDP). Tổng chi xã hội giảm tới 36%. Lương khu vực tư nhân bắt đầu vượt lạm phát, dấu hiệu cho thấy khu vực sản xuất đang dần phục hồi.
Cần lưu ý các điều luật, quy định, thủ tục hành chính chằng chịt trước đây từng bước được dọn dẹp, thật sự giải phóng năng lực thị trường. Một Bộ Giải quy định (Ministry of Deregulation) chính thức được thành lập, với nhiệm vụ dọn dẹp hơn 10.000 quy chế cản trở hoạt động kinh tế. Chính phủ cam kết xóa bỏ hoàn toàn kiểm soát vốn vào năm 2026, mở đường cho luồng tiền tự do. 90% các cuộc thương lượng lương với công đoàn đã diễn ra không có đình công, giá cả siêu thị giảm nhiệt, nhập khẩu nhiên liệu giảm nhờ sản xuất nội địa tăng.
Kết quả của việc “dọn dẹp” tình trạng lộn xộn là tái lập niềm tin, lập lại trật tựu, kỷ cương. Cuộc cách mạng thể chế của Milei đang đưa Argentina thoát khỏi trạng thái bất ổn tài khóa và tiền tệ kéo dài nhiều năm. Những kết quả ban đầu về thặng dư ngân sách, kiểm soát lạm phát, hồi sinh đồng tiền, đang tái lập niềm tin thị trường, cả trong và ngoài nước.
Mặc dù thành công bước đầu nhưng chính quyền Buenos Aires nhận rõ những khó khăn, thách thức phía trước. Đó là, chính sách thắt chặt ngân sách và cắt giảm trợ cấp có kích hoạt bất mãn, đặc biệt trong các nhóm dân cư dễ tổn thương. Do đó, chính phủ đã đưa ra các gói hỗ trợ đi kèm để tránh bất mãn xã hội lan rộng ảnh hưởng đến cải cách. Đó là, câu hỏi về khả năng duy trì đà cải cách. Sau các cắt giảm ban đầu, thị trường và nhà đầu tư kỳ vọng chính phủ có đủ năng lực và đồng thuận chính trị để tiếp tục đà cải cách và tái cấu trúc thể chế bền vững. Đó là, rủi ro tài chính toàn cầu. Bối cảnh kinh tế thế giới bên ngoài có thể thay đổi, ảnh hưởng tới dòng vốn, lãi suất, và khả năng vay nợ để duy trì ổn định.
Cuộc cải cách thể chế của Tổng thống Argentina Javier Milei với hình ảnh “chiếc cưa máy” là một chương trình cải cách mạnh tay, mang tính triệt để nhằm cắt giảm chi tiêu công, thu hẹp vai trò của nhà nước, thúc đẩy thị trường tự do và khôi phục niềm tin vào nền kinh tế Argentina.
Bài học nào cho Việt Nam?
Có thể nêu lên một vài nguyên nhân chính dẫn đến thành công của Javier Milei.
Thứ nhất, tình trạng kinh tế – xã hội khủng hoảng trầm trọng. Lạm phát phi mã khiến đồng tiền mất giá nghiêm trọng và người dân mất niềm tin vào chính sách tiền tệ. Nợ công cao và thâm hụt ngân sách, chi tiêu quá mức, vay nợ lớn, nhưng không giải quyết được các vấn đề cơ bản. Tỷ lệ nghèo tăng cao, gần 40-45% số dân sống dưới mức nghèo, khiến người dân bất mãn sâu sắc với tầng lớp chính trị cũ và sẵn sàng chấp nhận các biện pháp “sốc” để thoát khỏi khủng hoảng.
Thứ hai, tư tưởng chống hệ thống (anti-establishment). Tổng thống Milei tự giới thiệu mình là người ngoài hệ thống chính trị truyền thống. Ông thường xuyên chỉ trích tầng lớp chính trị gia chuyên nghiệp bị cho là tham nhũng, quan liêu và không hiệu quả. Ông dùng hình ảnh “chiếc cưa máy” để tượng trưng cho việc cắt bỏ bộ máy nhà nước cồng kềnh và các đặc quyền đặc lợi. Thông điệp rõ ràng, đơn giản này đã đánh trúng tâm lý chán nản của người dân
Thứ ba, kỹ năng truyền thông và cá tính mạnh mẽ. Milei có phong cách “bốc lửa”, không ngại đụng chạm và sẵn sàng tranh luận trực tiếp trên truyền hình, mạng xã hội. Ông sử dụng ngôn ngữ bình dân, ví dụ như gọi ngân hàng trung ương là “máy in tiền khốn nạn” (maldita máquina de imprimir dinero). Sự khác biệt này giúp ông nổi bật giữa các chính trị gia truyền thống.
Cuối cùng là sự quyết liệt trong hành động sau khi đắc cử. Sau khi lên nắm quyền cuối năm 2023, Milei nhanh chóng đưa ra các sắc lệnh cải cách kinh tế quy mô lớn (DNU – Decreto de Necesidad y Urgencia) và “Luật nền tảng” (Ley Ómnibus). Dù gặp phản đối mạnh từ Công đoàn, Quốc hội và một phần xã hội, ông vẫn giữ vững lập trường và không nhân nhượng. Điều này tạo cho ông hình ảnh “người hành động thực sự”, khác với các chính trị gia trước đó.
Thành công của Milei trở thành biểu tượng của cuộc lột xác thể chế trong thời kỳ khủng hoảng. Nó gợi lên cho Việt Nam những bài học quý. Nó tiếp thêm lượng cho Việt Nam trong cuộc tinh gọn bộ máy và cải cách thể chế được coi là “đột phá của đột phá”.
Kinh nghiệm của Argentina, những bước khỏi đầu quyết liệt, mạnh mẽ của Việt Nam là thể hiện tinh thần: Cách tốt nhất để đất nước phát triển không phải là đoán định tương lai mà là kiến tạo tương lai.
H.Đ