Ngày 23/4/2025, Chuẩn đô đốc Roy Vincent Trinidad, Người phát ngôn của Hải quân Philippines, cho biết phát hiện đội hình Hải quân Trung Quốc vào sáng sớm 22/4/2025 cách thị trấn Burgos (tỉnh Ilocos Norte, Philippines) khoảng 100 hải lý. Dẫn đầu đội hình Hải quân Trung Quốc bởi tàu sân bay Sơn Đông, nhóm tác chiến gồm 6 tàu chiến, trong đó có các tàu hộ tống, tàu khu trục và 2 tàu hỗ trợ.
Đây là lần thứ 2 trong tháng 4 vừa qua, nhóm tác chiến tàu sân bay Sơn Đông hoạt động ở khu vực này, lần trước nhóm tác chiến tàu sân bay Sơn Đông tham gia cuộc tập trận uy hiếp Đài Loan hôm 1/4/2025. Lần này, tàu Sơn Đông hiện đang hoạt động gần Philippines hơn, khi bản đồ của Văn phòng Tham mưu Liên quân Nhật Bản (JSO) cho thấy tàu sân bay này chỉ cách mũi Đông Bắc của đảo chính Luzon của Philippines khoảng 200 hải lý về phía Đông. Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Trung Quốc không đưa ra bất kỳ tuyên bố nào về hoạt động triển khai của nhóm tác chiến tàu sân bay Sơn Đông lần này.
Một số chuyên gia cho rằng việc triển khai tàu sân bay Sơn Đông lần này có thể là để đáp lại sự cố xảy ra hôm 20/4/2025 xung quanh Bãi cạn Scarborough, nơi Bộ Tư lệnh Chiến khu phía Nam của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) cáo buộc rằng tàu tuần tra BRP Apolinario Mabini (PS-36) của Hải quân Philippines đã xâm nhập trái phép vào vùng biển của Trung Quốc xung quanh Bãi cạn Scarborough, khiến Bộ tư lệnh Chiến khu phải huy động lực lượng để trục xuất tàu của Hải quân Philippines khỏi vùng biển này.
Các nhà phân tích quân sự thì cho rằng việc triển khai tàu sân bay Sơn Đông lần này có thể nằm trong phản ứng của Bắc Kinh đối với cuộc tập trận Balikatan 2025 giữa Mỹ và Philippines, được bắt đầu hôm 21/4, nhân thể theo dõi cuộc tập trận này bởi nhiều vũ khí, thiết bị quân sự tiên tiến của Mỹ được triển khai trong cuộc tập trận Balikatan 2025 khiến Trung Quốc hết sức quan ngại.
Trong một cuộc họp báo ngày 21/4, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn đã lên án cuộc tập trận Balikatan. Quách Gia Côn cáo buộc: “Philippines đã chọn tiến hành các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn với một quốc gia bên ngoài khu vực và đưa vũ khí chiến lược và chiến thuật vào khu vực này để gây tổn hại đến sự ổn định chiến lược của khu vực và triển vọng kinh tế của khu vực, điều này khiến họ ở phía đối lập với các nước trong khu vực. Hành động này đã bị các nước trong khu vực lên án và phản đối”.
Giới quan sát chỉ ra rằng phát biểu của Người Phát ngôn Trung Quốc là trơ trẽn, hoàn toàn sai trái và bóp méo sự thật bởi hầu hết các nước trong khu vực đã tham gia Balikatan 2025 dưới hình thức tham gia vào diễn tập như Australia, Nhật Bản hoặc với tư cách quan sát viên như Brunei, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, New Zealand, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan và Việt Nam; ngoài ra còn rất nhiều các nước châu Âu khác. Như vậy không thể nói được rằng các nước khu vực “lên án và phản đối”.
Cuộc tập trận Balikatan 2025 chủ yếu diễn ra ở phía Tây Luzon và ở Đảo Palawan, xung quanh phần biển trên Biển Đông mà Philippines gọi là Biển Tây Philippines. Một số phần của cuộc tập trận này diễn ra tại Tỉnh Cagayan, nằm ở mũi Đông Bắc của Luzon và nằm ở phía Tây nơi Nhóm tác chiến tàu sân nay Sơn Đông xuất hiện. Nhóm tác chiến tàu sân bay này có khả năng đã di chuyển từ Biển Đông qua Eo biển Luzon, hoặc đang ở giữa hai khu vực này.
Theo thông cáo của Thủy quân Lục chiến Mỹ, việc triển khai NMESIS đánh dấu lần triển khai đầu tiên hệ thống vũ khí của Thủy quân Lục chiến Mỹ tới Philippines.
Thông cáo nêu rõ, “NMESIS sẽ nâng cao khả năng chống tiếp cận trên biển của Trung đoàn Thủy quân Lục chiến ven biển số 3 (MLR), đẩy mạnh sự hợp nhất của hải quân và tăng cường khả năng răn đe bằng cách mở rộng khả năng nhắm mục tiêu và giao tranh của Lực lượng liên quân từ cả trên bộ và trên biển. Tại Philippines, NMESIS cũng sẽ hỗ trợ định hình năng lực phòng thủ phù hợp với chiến lược phòng vệ bờ biển của Lực lượng Vũ trang Philippines”.
Giới chuyên gia quân sự nhận định, khu vực triển khai các cuộc diễn tập trong khuôn khổ Balikatan 2025 nói trên hết sức nhạy cảm với Bắc Kinh vì nó nằm sát Đài Loan. Việc triển khai các vũ khí hiện đại như hệ thống tên lửa NMESIS trong các cuộc diễn tập chuyển đi một thông điệp răn đe mạnh mẽ. Mục tiêu trong các hoạt động diễn tập này không chỉ phục vụ cho việc ngăn chặn sự bành trướng ở Biển Đông mà còn chuẩn bị cho những tình huống nêu xung đột nổ ra ở giữa 2 bờ Eo biển Đài Loan, nhất là trong bối cảnh Bắc Kinh không ngừng đe doạ “sử dụng vũ lực thu hồi Đài Loan” và liên tiếp tổ chức các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn xung quan hòn đảo này nhằm uy hiếp chính quyền Đài Bắc.
Đài Loan luôn được Bắc Kinh tuyên bố là vấn đề nội bộ và là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, do đó Bắc Kinh phản đối bất kỳ quốc gia nào sử dụng vấn đề Đài Loan làm cái cớ để tăng cường triển khai quân sự trong khu vực. Trong phát ngôn phản đối cuộc tập trận Balikatan 2025, Quách Gia Côn nhấn mạnh: “Chúng tôi kêu gọi các bên liên quan không khiêu khích về vấn đề Đài Loan. Những kẻ chơi dao sẽ có ngày đứt tay”. Giới phân tích nhận định điều này cho thấy rõ ràng Bắc Kinh hiểu rõ cuộc tập trận Balikatan do Philippines và Mỹ chủ trì tổ chức là nhằm chống lại Trung Quốc ở Eo biển Đài Loan.
Theo Hải quân Philippines, nhóm tác chiến tàu sân bay của Trung Quốc đã đi qua gần phía Bắc Philippines, khi lực lượng nước này đang tham gia cuộc tập trận Balikatan.
Nhóm tác chiến tàu sân bay Sơn Đông đã tiến vào phạm vi 3 hải lý của các đảo phía Bắc Philippines. Chuẩn đô đốc Roy Vincent Trinidad cho biết: “Vị trí này là khá gần, nhưng được phép theo Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS), theo quyền đi lại vô hại với điều kiện là phải liên tục và nhanh chóng”, đồng thời cho biết thêm rằng đến đêm 23/4, các tàu này đã gần ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế của Philippines.
Việc Bắc Kinh giám sát các cuộc tập trận ở Biển Đông và khu vực không phải điều gì mới mẻ. Trung Quốc thường đưa tàu chiến theo dõi các cuộc tập trận song phương và đa phương do Mỹ cùng các đồng minh tổ chức ở Biển Đông hay phía Bắc Biển Đông gần Đài Loan, song thông thường chỉ là tàu chiến bình thường. Lần này, Bắc Kinh đưa cả nhóm tác chiến tàu sân bay gồm 7 chiếc tàu (kể cả tàu sân bay Sơn Đông) cho thấy rõ Bắc Kinh hết sức quan tâm cuộc tập trận Balikatan năm nay vì phía Mỹ và Philippines đều công khai tuyên bố đưa nhiều vũ khí hiện đại vào các cuộc diễn tập. Đáng chú ý là có một tàu của Lực lượng Phòng vệ biển Nhật Bản tham gia cuộc tập trận năm nay.
Balikatan 2025 diễn ra sau đúng 3 tháng cầm quyền của Tổng thống Donald Trump. Trước cuộc tập trận 3 tuần, Ngoại trưởng Mỹ Pete Hegseth đã thăm Philippines, Nhật Bản và có những phát biểu rất đanh thép, khẳng định sát cánh cùng các đồng minh đối tác trong khu vực thiết lập sự răn đe mới ở khu vực, đồng thời tuyên bố triển khai hệ thống tên lửa chống hạm NMESIS và các thiết bị không người lái trên mặt nước trong cuộc tập trận Balikatan 2025; nhất trí cùng quân đội Philippines triển khai các hoạt động huấn luyện các lực lượng đặc biệt chung trên nhóm đảo Batanes ở cực bắc của Philippines, gần Đài Loan. Đây là những thách thức mới đối với Bắc Kinh.
“Tiên trách kỷ, hậu trách nhân”, bản thân Trung Quốc hãy tự trách mình trước khi lên tiếng phê phán người khác. Chính sự hung hăng ngày càng leo thang của Bắc Kinh trong việc xâm lấn vùng biển của các nước láng giềng ở Biển Đông và việc mở rộng quy mô, mức độ nguy hiểm tăng cường tần suất các cuộc tập trận uy hiếp Đài Loan, thậm chí mở rộng hoạt động tập trận bắn đạn thật ra tận biển Tasman đã khiến Mỹ và các nước trong khu vực phải có những động thái để đáp trả. Một khi Trung Quốc chấm dứt các hành động hung hăng gây hấn ở Biển Đông và khu vực thì không có lý do gì mà các nước khác phải tăng cường đối phó./.