Các quốc gia Đông Nam Á, điểm trung chuyển chính cho các tuyến cáp kết nối châu Á với châu Âu, đang tìm cách mở rộng mạng lưới của mình để đáp ứng nhu cầu bùng nổ về các dịch vụ AI và trung tâm dữ liệu. Năm đường cáp dưới biển đã cũ của Việt Nam, kết nối với internet toàn cầu, thời gian qua đã liên tục gặp sự cố, nên việc lắp đặt đường cáp mới hiện là ưu tiên của Hà Nội. Để thúc đẩy mạnh mẽ nên kinh tế công nghệ số, bao gồm công nghệ AI, Việt Nam có kế hoạch xây dựng 10 tuyến cáp ngầm mới vào năm 2030.
Trong quá trình triển khai kế hoạch này, Việt Nam được cho là chịu sức ép từ cả hai phía Mỹ và Trung Quốc trong việc trao gói thầu lắp đặt 10 đường cáp ngầm trọng yếu dưới biển. Hai cường quốc này đang cạnh tranh giành hợp đồng, đặc biệt là ở châu Á, để xây dựng và duy trì cơ sở hạ tầng chiến lược truyền tải hầu hết dữ liệu internet, bao gồm cả các thông tin nhạy cảm. Một số chuyên gia còn nhận định cáp ngầm đang là trung tâm của cuộc chiến công nghệ Mỹ-Trung. Đây là một phần của chiến dịch toàn cầu của Mỹ nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của giới nhà thầu Trung Quốc.
Tháng 9/2024, khi có tin Việt Nam đang xem xét lựa chọn công HMN Technologies của Trung Quốc cho dự án lắp đặt 10 tuyến cáp ngầm dưới biển của mình, một số chuyên gia đã lên tiếng chỉ ra ba rủi ro chính nếu Việt Nam chọn công ty HMN Technologies hay bất cứ công ty nào của Trung Quốc để lắp cáp biển:
Thứ nhất, Trung Quốc sẽ có khả năng theo dõi mọi hoạt động truyền dữ liệu qua hệ thống này và khai thác chúng cho chương trình phân tích big data của nước này, gây ra mối nguy tiềm tàng đối với an ninh quốc phòng. Liên quan đến vấn đề này, cần lưu ý thêm rằng Trung Quốc đã ban hành luật quy định các cá nhân, tổ chức phải hợp tác về mặt cung cấp thông tin tình báo nếu được yêu cầu. Luật Tình báo Quốc gia của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (2017) quy định tại Điều 7 và 14 về việc “tất cả các tổ chức và công dân phải hỗ trợ, giúp đỡ và hợp tác với các nỗ lực tình báo quốc gia” và “các tổ chức làm công tác tình báo quốc gia khi tiến hành các hoạt động tình báo hợp pháp có thể yêu cầu các cơ quan, tổ chức và công dân có liên quan cung cấp sự hỗ trợ, giúp đỡ và hợp tác cần thiết.”
Thứ hai, Trung Quốc sẽ có thể làm gián đoạn lưu lượng thông tin trên các tuyến cáp ngầm của Việt Nam vào thời điểm khủng hoảng hoặc xung đột. Về vấn đề này, cần lưu ý đến bối cảnh tranh chấp giữa hai nước tại Biển Đông. Nếu xảy ra xung đột, hoặc nếu Trung Quốc có các tính toán riêng, không loại trừ khả năng Trung Quốc có thể tác động đến cáp ngầm của Việt Nam. Tình hình tại Eo biển Đài Loan có thể là một ví dụ điển hình. Khi căng thẳng ở Eo biển Đài Loan leo thang, Trung Quốc bị cáo buộc là phá hoại các tuyến cáp ngầm giữa các đảo của Đài Loan và giữa Đài Loan với quốc tế. Chính quyền Đài Bắc đã nhiều lần tố cáo Trung Quốc cắt cáp ngầm của Đài Loan. Tháng 2/2025, các cơ quan chức năng của Đài Loan đã bắt giữ một tàu liên quan tới Trung Quốc và các thuyền viên trên tàu này do nghi ngờ tàu này đã cắt cáp ngầm của Đài Loan; mới đây, tháng 6/2025, thuyền trưởng của tàu đã bị tuyên án 3 năm tù do hành vi phá hoại cáp.
Thứ ba, Việt Nam có thể trở nên phụ thuộc vào công nghệ thông tin, truyền thông của Trung Quốc, trong khi đó xu hướng hiện nay do Mỹ khởi xướng, đó là tách rời công nghệ và thiết bị do Mỹ thiết kế và sản xuất khỏi các hệ thống của Trung Quốc. Việc để công ty HMN Technologies hay bất cứ công ty nào của Trung Quốc xây dựng tuyến cáp ngầm sẽ khiến Việt Nam khó có thể tham gia vào các chuỗi công nghệ tiến tiến của Mỹ và phương Tây.
Trong bối cảnh cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc ở Biển Đông và khu vực ngày càng gay gắt, giữa Bắc Kinh và Washington đồng thời xảy ra cuộc chiến cáp ngầm. Cả Trung Quốc và Mỹ đều ráo riết lôi kéo các nước trong khu vực hợp tác trong các dự án xây dựng cáp viễn thông trên biển. Từ đầu năm 2024, giới chức và các công ty Mỹ đã tổ chức nhiều cuộc họp với giới chức Việt Nam và nước ngoài, cùng các giám đốc điều hành doanh nghiệp, nhằm thuyết phục Hà Nội loại HMN Technologies khỏi chiến lược cáp của mình.
Theo quan chức (đề nghị không nêu tên) tham dự các cuộc họp, mục đích của các cuộc họp là nhằm thuyết phục Việt Nam rằng ngành công nghiệp lắp cáp, vốn phụ thuộc vào bốn ông lớn trên toàn cầu, lựa chọn người chơi tương đối mới như công ty HMN Technologies của Trung Quốc là một lựa chọn tồi. Tại các cuộc họp, giới chức Mỹ và APTelecom đã nói rõ rằng việc lựa chọn các công ty lắp cáp ít kinh nghiệm hơn và ít có khả năng tiếp cận với các thành phần quan trọng sẽ khiến các công ty Mỹ nản lòng trong việc đầu tư vào Việt Nam. Mỹ coi HNM Technologies là một công ty có liên kết với gã khổng lồ công nghệ Huawei của Trung Quốc. Cả hai đều đang nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ do Washington lo ngại các công ty này là mối đe dọa cho an ninh quốc gia. Để thuyết phục Việt Nam, phía Mỹ thậm chí đưa ra các thông tin tình báo cảnh báo nguy cơ phá hoại và gián điệp từ phía Trung Quốc.
Giáo sư Carl Thayer từ Đại học New South Wales của Australia chỉ ra hai động lực chính để Mỹ tích cực vận động hành lang cho việc này:
Động lực đầu tiên là về an ninh quốc gia. Các công ty Mỹ, đặc biệt là các công ty hoặc tổ chức tư nhân được chính phủ Mỹ thuê để cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm liên quan đến quốc phòng đang làm việc tại Việt Nam, có khả năng bị xâm phạm thông tin liên lạc. Nói cách khác, sự hợp tác giữa ngành công nghiệp quốc phòng của Mỹ và Việt Nam có thể bị hạn chế (nếu Việt Nam thuê Trung Quốc lắp cáp) do các quy định của chính phủ Mỹ.
Động lực thứ hai là về thương mại. HMN Technologies có thể rẻ hơn so với các công ty của Mỹ, Nhật Bản và Pháp. Tuy nhiên, một hợp đồng giữa Việt Nam với HMN Technologies của Trung Quốc sẽ là một phần của “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số” – một trong ba trụ cột chính của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Và hẳn việc này sẽ được Bắc Kinh đánh giá cao. Nhưng nếu HMN Technologies giành được hợp đồng thì đây sẽ là tổn thất đối với các công ty Mỹ đang mong muốn đầu tư vào Việt Nam.
Bà Elina Noor, thành viên cấp cao của Chương trình châu Á tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (Mỹ), nói với BBC Tiếng Việt rằng Washington đã tuyên bố rất rõ ràng là họ sẽ không đứng thứ hai trong bất kỳ khía cạnh nào của cơ sở hạ tầng công nghệ, dù đó là cáp ngầm, 5G hay nền tảng mạng xã hội. Và do đó, trên mọi phương diện, Mỹ đã đồng ý cách tiếp cận liên ngành – tức là các cơ quan khác nhau của chính phủ Mỹ cùng làm việc với nhau để đảm bảo rằng Mỹ duy trì vị thế thống trị trong chuỗi cung ứng công nghệ.
Bà Elina Noor nhấn mạnh: ““Tôi cho rằng áp lực mà Mỹ gây ra cho các quốc gia ở Đông Nam Á, nơi mà họ coi là một khu vực có ảnh hưởng cần nắm giữ, chỉ là một biểu hiện nữa của sự cạnh tranh chiến lược này giữa những người khổng lồ”“. ““Và vì vậy, điều tôi nghĩ chúng ta sẽ tiếp tục thấy là Mỹ và các đối tác của mình cố gắng tác động đến càng nhiều quyết định của các quốc gia chủ chốt như Việt Nam càng tốt. Họ coi Việt Nam là một quốc gia dao động, một quốc gia cần được tán tỉnh và quyến rũ”“.
Giới quan sát cho rằng nỗ lực của Mỹ nhằm chuyển hướng các kế hoạch cáp ngầm của Việt Nam rời xa các công ty Trung Quốc làm nổi bật sự cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn giữa Mỹ và Trung Quốc ở Đông Nam Á. Các quyết định mà Việt Nam đưa ra sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai kỹ thuật số và mối quan hệ của nước này với cả hai siêu cường. Chúng không chỉ định hình cơ sở hạ tầng internet của Việt Nam mà còn ảnh hưởng đến bối cảnh chiến lược rộng lớn hơn trong khu vực.
Để tránh bị nằm trong thế kẹt trong cuộc chiến cáp ngầm giữa Mỹ và Trung Quốc, giới chuyên gia cho rằng sự lựa chọn đối tác của Việt Nam là hết sức quan trọng cả về khía cạnh an ninh lấn kinh tế, nhất là trên vấn đề Biển Đông. Theo đó, Hà Nội nên đa dạng hoá các đối tác hợp tác trong các tuyến cáp ngầm mới, ưu tiên những đối tác tiêến tiến có nhiều kinh nghiệm của phương Tây, tuy nhiên tránh tạo cảm giác “tẩy chay Trung Quốc” mà nên hợp tác với các công ty Trung Quốc trong các tuyến cáp nối liền giữa hai nước.
Theo khuyến nghị của giới chuyên gia, Việt Nam đang xúc tiến thảo luận triển khai các dự án cáp ngầm với các đối tác thứ 3. Công ty quản lý tài sản Singapore Keppel và tập đoàn Sovico Group của Việt Nam đang thảo luận về kế hoạch xây dựng hai tuyến cáp quang ngầm mới với mục tiêu thúc đẩy ngành dữ liệu của hai nước. Theo một kế hoạch đang được thảo luận, một tuyến cáp sẽ được lắp đặt để kết nối trực tiếp Việt Nam với Singapore với chi phí sẽ là 150 triệu đô la.
Sovico tỏ ý quan tâm phương án này, nhưng các cuộc đàm phán với Keppel về tuyến cáp trực tiếp đang diễn biến phức tạp và vẫn chưa đạt được thỏa thuận nào.
Theo một số nguồn tin, Keppel thiên về một kế hoạch cáp tham vọng hơn liên quan đến một nhóm các nhà đầu tư. Theo kế hoạch này, tuyến cáp kết nối với Việt Nam do Sovico phát triển sẽ là một nhánh của một tuyến cáp dài hơn. Tuyến cáp này sẽ chạy từ Singapore đến Nhật Bản, với các tuyến cáp nhánh kết nối các quốc gia dọc theo tuyến đường. Theo các kế hoạch sơ bộ, chưa có quyết định nào được đưa ra về việc nhà thầu nào sẽ xây dựng bất kỳ tuyến cáp nào. Tuy nhiên, theo nguồn tin thân cận, Trung Quốc sẽ không tham gia vào tuyến cáp liên kết trực tiếp giữa Việt Nam và Singapore. Đáng chú ý, trong Tuyên bố chung nhân chuyến thăm Singapore của Tổng Bí thư Tô Lâm (ngày 11-13/3/2025) cũng đề cập tới việc hợp tác giữa Việt Nam và Singapore trong lĩnh vực cáp ngầm.
Hai dự án nói trên tách biệt với các khoản đầu tư vào bốn tuyến cáp ngầm mới của Việt Nam, trong đó hai tuyến sẽ do NEC của Nhật Bản; một tuyến do công ty viễn thông Viettel của Việt Nam và Singtel của Singapore công bố vào tháng Tư và sẽ kết nối trực tiếp Việt Nam với Singapore theo một kế hoạch sơ bộ, không có hợp đồng xây dựng nào được công bố; tuyến thứ 4 kết nối Việt Nam với các tuyến cáp quốc tế hiện có do HMN Technologies của Trung Quốc xây dựng.
Giới phân tích nhận định sự lựa chtrọn kể trên của Việt Nam là tương đối phù hợp khi hầu hết các tuyến cáp mới nối với quốc tế đều là sự hợp tác giữa các đối tác Việt Nam với các đối tác Nhật Bản và Singapore. Viêc lựa chọn HMN Technologies cho dự án tuyến cáp nối với các tuyến cáp cũ hiện có thể là để thể hiện “Bắc Kinh không bị loại bỏ”, tránh ảnh hưởng đến quan hệ song phương. Việc Hà Nội không để công ty Trung Quốc tham gia vào các dự án tuyến cáp quốc tế mới là để tránh những rủi ro như cảnh báo của Mỹ và giới chuyên gia. Điều này giúp Hà Nội tránh rơi vào thế kẹt trong cuộc chiến cáp ngầm giữa Bắc Kinh và Washington. Việt Nam, với dân số gần 100 triệu người, là một thị trường lớn cho các nền tảng trực tuyến, nhưng hiện chỉ được kết nối với cơ sở hạ tầng internet toàn cầu thông qua năm nhánh ngầm dưới biển đến các tuyến cáp quốc tế. Các chuyên gia trong ngành nhận định trong bối cảnh chính quyền Hà Nội đã xác định phát triển kinh tế số với mũi nhọn là công nghệ AI là trọng tâm thì kế hoạch tăng gấp ba số lượng cáp ngầm của Việt Nam là một động lực có thể thúc đẩy cơ hội trở thành một trung tâm dữ liệu trong khu vực. Tuy nhiên, việc lựa chọn đối tác sẽ là một bài toán tương đối thách thức với Hà Nội khi phải bảo đảm được 03 yếu tố: quan hệ song phương với các nước liên quan, lợi ích quốc gia không bị xâm phạm, và chất lượng của các tuyến cáp ngầm nhằm phục vụ mục đích kinh tế, phát triển.