Ngày 01/7/2025, Bộ trưởng Ngoại giao của các nước thuộc Nhóm Bộ Tứ đã họp tại thủ đô Washington của Mỹ để tái khẳng định cam kết kiên định đối với một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Marco Rubio cùng những người đồng cấp Ấn Độ S Jaishankar, Nhật Bản Takeshi Iwaya và Australia Penny Wong đều đã bày tỏ quan ngại về tình hình ở Biển Hoa Đông và Biển Đông.
Bộ trưởng Ngoại giao 4 nước bày tỏ sự phản đối mạnh mẽ đối với mọi hành động đơn phương nhằm thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép. Các Ngoại trưởng cũng quan ngại về các hành động nguy hiểm và khiêu khích, trong đó có việc can thiệp vào hoạt động khai thác tài nguyên ngoài khơi, việc liên tục cản trở quyền tự do hàng hải và hàng không, cũng như các động thái nguy hiểm của máy bay quân sự, lực lượng chấp pháp trên biển và tàu cá dân binh, đặc biệt là việc sử dụng vòi rồng không an toàn và các hành động đâm hoặc chặn ở Biển Đông.
Tuyên bố chung sau Hội nghị nêu rõ: “Chúng tôi (các nước Nhóm Bộ Tứ) vẫn rất quan ngại về tình hình ở Biển Hoa Đông và Biển Đông. Chúng tôi nhắc lại sự phản đối mạnh mẽ của mình đối với mọi hành động đơn phương hòng tìm cách thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép. Chúng tôi bày tỏ mối quan ngại nghiêm trọng của mình về các hành động nguy hiểm và khiêu khích, bao gồm cả việc can thiệp vào hoạt động khai thác tài nguyên ngoài khơi, việc liên tục cản trở quyền tự do hàng hải và hàng không, và các động thái nguy hiểm của máy bay quân sự, lực lượng chấp pháp trên biển và tàu cá dân binh, đặc biệt là việc sử dụng vòi rồng không an toàn và các hành động đâm hoặc chặn ở Biển Đông”.
Tuyên bố cũng nhấn mạnh: “Những hành động này đe dọa đến hòa bình và ổn định trong khu vực. Chúng tôi (các nước Nhóm Bộ Tứ) rất quan ngại về việc quân sự hóa các thực thể đang tranh chấp. Chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì quyền tự do hàng hải và hàng không, các hoạt động sử dụng biển hợp pháp khác và hoạt động thương mại không bị cản trở, phù hợp với luật pháp quốc tế, như được phản ánh trong Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS)”.
Bộ trưởng Ngoại giao bốn nước tái khẳng định rằng các tranh chấp hàng hải phải được giải quyết một cách hòa bình và theo luật pháp quốc tế, đồng thời nhắc lại rằng phán quyết của Tòa Trọng tài về vụ kiện Biển Đông đưa ra vào ngày 12/7/2016 có tính chung thẩm, ràng buộc, là cột mốc và cơ sở quan trọng để giải quyết hòa bình các tranh chấp giữa các bên. Giới quan sát nhận định việc bốn Ngoại trưởng nhắc đến phán quyết của Tòa Trọng tài trước thời điểm kỷ niệm 9 năm ngày ban hành phán quyết có ý nghĩa quan trọng, có thể phản ánh việc 4 nước sẽ hợp tác thúc đẩy phán quyết trong thời gian tới.
Cũng theo tuyên bố chung, các Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ, Mỹ, Australia và Nhật Bản đã nhấn mạnh cam kết bảo vệ pháp quyền, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Tuyên bố nhấn mạnh: “Chúng tôi (các nước Nhóm Bộ Tứ) cam kết xây dựng một khu vực mà tất cả các quốc gia đều không bị cưỡng ép, đồng thời phản đối mạnh mẽ mọi hành động đơn phương nhằm thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép”. Các chuyên gia cho rằng nội dung này không chỉ liên quan tới các tranh chấp trên biển mà còn hàm ý ủng hộ Ấn Độ trong cuộc tranh chấp biên giới trên bộ với Trung Quốc.
Trong cuộc họp, bốn nhà lãnh đạo đã thảo luận về các cơ hội và thách thức ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và cách có thể khai thác thêm sức mạnh và nguồn lực của Nhóm Bộ Tứ để thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng, hợp tác với các đối tác trong khu vực. Tuyên bố chung cho biết: “Chúng tôi (các nước Nhóm Bộ Tứ) đã thảo luận về các cơ hội và thách thức ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và cách khai thác thêm sức mạnh và nguồn lực của Nhóm Bộ Tứ để thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng, hợp tác với các đối tác trong khu vực”.
Tại cuộc họp, Bộ trưởng Ngoại giao đã thảo luận và đưa ra một chương trình hợp tác giữa bốn nước để thúc đẩy hoà bình, hợp tác trong khu vực. Tuyên bố chung nêu rõ: “Để đảm bảo tác động lâu dài của Nhóm Bộ Tứ, hôm nay, chúng tôi vui mừng thông báo một chương trình nghị sự mới, đầy tham vọng và mạnh mẽ tập trung vào 4 lĩnh vực chính: an ninh hàng hải và xuyên quốc gia, thịnh vượng và an ninh kinh tế, công nghệ quan trọng và mới nổi, hỗ trợ nhân đạo và ứng phó khẩn cấp. Thông qua những trọng tâm mới này, chúng tôi sẽ tăng cường khả năng của Nhóm Bộ Tứ trong việc tận dụng các nguồn lực của mình để giải quyết những thách thức cấp bách nhất của khu vực”.
Các Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ, Nhật Bản, Australia và Ấn Độ bày tỏ sự ủng hộ đối với ASEAN và vai trò trung tâm của khối này cũng như Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương và các nhóm khu vực do Thái Bình Dương lãnh đạo, cũng như Hiệp hội Vành đai Ấn Độ Dương (IORA). Trong bối cảnh, Trung Quốc luôn tìm cách chia rẽ, phân hoá, khống chế các nước ASEAN và lôi kéo, mua chuộc các nước Nam Thái Bình Dương, việc các nước Nhóm Bộ Tứ thể hiện sự ủng hộ đối với các tổ chức khu vực này cho thấy các nước này đang cùng nhau hợp tác để chống lại sự mở rộng ảnh hưởng và bành trướng của Trung Quốc đối với các nước này.
Ngoài ra, các Bộ trưởng còn bày tỏ lo ngại về sự thu hẹp đột ngột và độ tin cậy của các chuỗi cung ứng chính trong tương lai, đặc biệt là các khoáng sản quan trọng; nhấn mạnh tầm quan trọng của các chuỗi cung ứng toàn cầu đa dạng và đáng tin cậy. Tuyên bố chung của cuộc họp nhấn mạnh: “Chúng tôi (các nước Nhóm Bộ Tứ) vô cùng lo ngại về sự thu hẹp đột ngột và độ tin cậy của các chuỗi cung ứng chính trong tương lai, đặc biệt là đối với các khoáng sản quan trọng. Điều này bao gồm việc sử dụng các chính sách và thông lệ phi thị trường đối với các khoáng sản quan trọng, một số sản phẩm phái sinh và công nghệ chế biến khoáng sản. Chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của chuỗi cung ứng toàn cầu đa dạng và đáng tin cậy. Việc phụ thuộc vào bất kỳ quốc gia nào để chế biến và tinh chế khoáng sản quan trọng và sản xuất hàng hóa phái sinh sẽ khiến các ngành công nghiệp của chúng ta phải chịu sự áp bức về kinh tế, thao túng giá cả và gián đoạn chuỗi cung ứng, gây tổn hại thêm cho an ninh kinh tế và quốc gia của chúng ta”.
Tại cuộc họp, bốn nước tuyên bố thành lập“Sáng kiến Khoáng sản Thiết yếu Bốn bên”, nhằm “tăng cường an ninh kinh tế và khả năng phục hồi chung thông qua các chương trình hợp tác để bảo đảm và đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng”. Các chuyên gia cho rằng việcNgoại trưởng của các nước Ấn Độ, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Australia bày tỏ quan ngại về sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng quan trọng đến từ “một nước duy nhất” là nhằm vào Trung Quốc – nước dùng vấn đề đất hiếm như một con bài khiến đứt gãy chuỗi cung ứng trong cuộc chiến thương mại đang diễn ra.
Giới phân tích nhận định cho dù không nhắc tới Trung Quốc, song nội dung cuộc họp của Bộ trưởng Ngoại giao bốn nước Nhóm Bộ Tứ là nhằm chuyển tới Bắc Kinh thông điệp rõ ràng rằng bất chấp việc đang bận rộn với tranh chấp ở Trung Đông, nhưng Mỹ cùng các nước trong Nhóm Bộ Tứ đã đạt được đồng thuận tăng cường hợp tác về an ninh hàng hải ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương để ngăn chặn sự mở rộng bành trướng của Trung Quốc ở khu vực này.
Đây là cuộc họp lần thứ 2 của Bộ trưởng Ngoại giao các nước Nhóm Bộ Tứ dưới thời Tổng thống Donald Trump nhiệm kỳ hai trong vòng gần 6 tháng qua. Cuộc họp lần trước diễn ra hôm 21/1/2025, ngay sau Lễ nhậm chức của ông Donald Trump. Điều này cho thấy sự chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 sẽ tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ hợp tác của Nhóm Bộ Tứ trong triển khai chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương với trọng tâm là ngăn chặn, kiềm chế Trung Quốc. Giới chuyên gia nhận định cuộc họp lần này là cơ hội để Mỹ đưa trở lại vấn đề Trung Quốc thành trọng tâm của các cuộc thảo luận, sau một thời gian phải tập trung vào nhiều hồ sơ địa chính trị khác, mà vụ việc gần đây nhất là cuộc xung đột giữa Israel và Iran.
Chuyên gia Lisa Curtis, Giám đốc đặc trách về chương trình an ninh trong khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương của trung tâm nghiên cứu CNAS (Center for a New American Security) nhận định, những cuộc họp này cho thấy “Mỹ vẫn đẩy mạnh hợp tác với các đồng minh và đối tác để làm đối trọng với Trung Quốc trong mọi lĩnh vực. Mỹ muốn dẫn đầu cuộc chạy đua công nghệ với Trung Quốc, cần trông cậy vào các đồng minh ở Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương để bảo đảm các nguồn cung ứng và để ngăn chặn các hành vi hung hăng của Bắc Kinh ở Biển Đông”. Các chuyên gia cũng đưa ra những lý giải về nguyên nhân Biển Đông và Biển Hoa Đông trở thành trọng tâm của Hội nghị Ngoại trưởng Nhóm Bộ Tứ hôm 01/7 vừa qua, cụ thể là:
Thứ nhất, ngăn chặn Trung Quốc vượt qua chuỗi đảo thứ nhất là mục tiêu của chính quyền Trump hiện nay. Thời gian qua, Trung Quốc đẩy mạnh các hoạt động hung hăng ở Biển Đông,Biển Hoa Đông và Eo biển Đài Loan nhằm khống chế, kiểm soát các vùng biển này để vượt qua chuỗi đảo thứ nhất. Phát biểu tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 22 hôm 31/6/2025, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã nhấn mạnh: “Mỹ đang theo dõi sát sao những hoạt động này của Trung Quốc và bất cứ hành động nào nhằm thay đổi hiện trạng ở Biển Đông, trong phạm vi chuỗi đảo thứ nhất bằng vũ lực là không thể chấp nhận được”; khẳng định Mỹ phối hợp với các đồng minh và đối tác khu vực thiết lập một sự răn đe mới khiến Bắc Kinh phải cân nhắc trước mỗi hành động.
Đáng chú ý, đầu tháng 6 vừa qua lần đầu tiên Trung Quốc triển khai cùng lúc 2 tàu sân bay Liêu Ninh và Sơn Đông tại Thái Bình Dương, đều mang theo máy bay chiến đấu cất cánh và hạ cánh. Máy bay chiến đấu J-15 của Trung Quốc cất cánh từ tàu Sơn Đông đã bám đuôi một máy bay P-3C của Nhật Bản hôm 7/6 và bay cắt mặt nguy hiểm máy bay P-3C của Nhật Bản ở khoảng cách 900m hôm 8/6. Ngày 10/6, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Nakatani cảnh báo sự xuất hiện của các tàu sân bay Trung Quốc cho thấy Bắc Kinh có ý định tiếp tục mở rộng năng lực vượt ra ngoài biên giới. Ngày 11/6, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Cố Lập Hùng (Wellington Koo) tố cáo động thái mới kể trên của Bắc Kinh “là một hành động mang thông điệp chính trị rõ ràng và có thể thấy rõ bản chất bành trướng của họ”.
Giới phân tích nhận định việc các tàu sân bay Trung Quốc vượt qua chuỗi đảo thứ nhất, mở rộng hoạt động trong chuỗi đảo thứ 2, một ranh giới chiến lược kéo dài đến Guam tạo ra những thách thức đối với Mỹ và các đồng minh trong khu vực. Phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth và tuyên bố mạnh mẽ của các Ngoại trưởng Nhóm Bộ Tứ có chung một mục tiêu là ngăn Bắc Kinh mở rộng bành trướng.
Thứ hai, trong thời gian gần đây các hoạt động hung hăng gây hấn của Trung Quốc tập trung chĩa mũi nhọn vào Philippines – đồng minh lâu đời của Mỹ ở khu vực – khiến căng thẳng ở Biển Đông không ngừng leo thang. Đồng thời, Trung Quốc thường xuyên điều tàu và máy bay của lực lượng hải cảnh vào vùng biển và không phận xung quanh các đảo ở Biển Hoa Đông đang tranh chấp do Nhật Bản kiểm soát để quấy rối các tàu của Nhật Bản trong khu vực, buộc Nhật Bản phải điều máy bay phản lực. Tháng 8/2024, một máy bay trinh sát của Trung Quốc đã xâm phạm không phận của Nhật Bản ngoài khơi tỉnh Nagasaki ở phía Nam, và một tàu khảo sát của Trung Quốc đã xâm phạm lãnh hải của Nhật Bản ngoài khơi một tỉnh phía Nam khác là Kagoshima; tháng 9/2024, tàu Liêu Ninh và 2 tàu khu trục đã di chuyển giữa đảo Yonaguni cực Tây của Nhật Bản ngay sát vùng lãnh hải của Nhật Bản.
Chuỗi đảo thứ nhất là khu vực kéo dài từ Nhật Bản xuống Đài Loan, Philippines và Borneo. Nếu Trung Quốc khống chế, kiểm soát được Biển Đông, Biển Hoa Đông và Eo biển Đài Loan thì họ sẽ dễ dàng vươn ra Thái Bình Dương. Các chuyên gia đánh giá, Biển Đông và Biển Hoa Đông được coi là những chốt chặn để ngăn Bắc Kinh mở rộng bành trướng ra biển lớn. Những tuyên bố mạnh mẽ của Ngoại trưởng Mỹ, Nhật Bản, Australia và Ấn Độ liên quan tới Biển Đông và Biển Hoa Đông tại cuộc họp hôm 01/7 là nhằm khẳng định lại những cam kết của Washington trong việc đẩy mạnh hợp tác của Nhóm Bộ Tứ trong vấn đề an ninh hàng hải để duy trì trật tự dựa trên pháp luật ở Biển Đông, Biển Hoa Đông và cả khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương./.