Những thông tin về căng thẳng ở biên giới Thái Lan-Campuchia đang tập trung sự chú ý của thế giới. Từ chỗ “giao tranh” chuyển sang “đấu pháo dữ dội”. Tiêm kích F16 của Thái Lan phá hủy hai mục tiêu quân sự của Campuchia. Con số tử vong tăng vọt.
Ngày cuối tuần 25/7 cuộc chiến tồi tệ nhất của hai nước trong hơn một thập niên tiếp tục nóng bỏng, bất chấp lời kêu gọi từ khu vực và các nơi khác về mệnh lệnh ngừng bắn ngay lập tức. Nước làng giềng Việt Nam đã lên tiếng bày tỏ lo ngại sâu sắc về các diễn biến căng thẳng tại khu vực biên giới giữa Thái Lan và Campuchia, kêu gọi hai bên kiềm chế trước căng thẳng biên giới.
Theo báo cáo của Quân đội Thái Lan, các vụ đụng độ xảy ra trước lúc mặt trời mọc tại các tỉnh Ubon Ratchathani và Surin. Thái Lan tố cáo Campuchia đã sử dụng pháo binh và hệ thống rocket BM‑21 do Nga sản xuất. Nhà chức trách cho biết, Thái Lan đã đáp trả bằng hỏa lực hỗ trợ phù hợp theo tình hình chiến thuật. Hiện đã có 100 nghìn người dân Thái được sơ tán khỏi các khu vực xung đột.
Lúc này cả hai bên đều đổ lỗi cho nhau là bên khơi mào cuộc xung đột tại một khu vực biên giới tranh chấp. Cuộc chiến từ chỗ chỉ dùng hỏa lực vũ khí nhỏ trở thành pháo kích dữ dội ở ít nhất 6 điểm cách nhau 209 km dọc theo tuyến biên giới. Đây là nhưng nơi tranh chấp chủ quyền đã kéo dài hàng thế kỷ.
Hãng thông tấn AKP-Campuchia hôm 25/7 dẫn lời người phát ngôn Bộ Quốc phòng Campuchia Maly Socheata tuyên bố: Lực lượng vũ trang Campuchia vẫn duy trì thế vững chắc trong bối cảnh xung đột biên giới leo thang, bất chấp việc Thái Lan sử dụng vũ khí hạng nặng. Bà Socheata cho biết, Thái Lan đã phát động các cuộc tấn công vào nhiều vị trí thuộc 2 tỉnh Oddar Meanchey và Preah Vihear của Campuchia. Trong khi đó, theo bà Socheata khẳng định: “Tất cả các hoạt động quân sự của chúng tôi đều là hành động tự vệ”.
Số người chết bên phía Thái Lan tăng lên 16 tính đến chiều 25/7, trong đó 14 người là dân thường, theo Bộ Y tế. Có 46 người bị thương, bao gồm 15 binh sĩ.
Một chiến dịch quân sự của Thái Lan đã bùng nổ, Campuchia gọi là “hành động tấn công quân sự táo bạo và tàn bạo”. Thái Lan sử dụng F‑16 nhấn mạnh ưu thế quân sự của nước này so với Campuchia, vốn không có máy bay chiến đấu và ít thiết bị quốc phòng cùng nhân lực hơn đáng kể.
Giao tranh đã bước sang ngày thứ ba. Nhiều quốc gia và các tổ chức quốc tế đã lên tiếng bày tỏ lo ngại về cuộc chiến giữa hai quốc gia láng giềng, sau những nỗ lực ngoại giao. Phát biểu tại một cuộc họp báo, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn cho biết, Trung Quốc duy trì lập trường công bằng trong căng thẳng Thái Lan và Campuchia, khẳng định sẽ đóng vai trò xây dựng trong việc thúc đẩy giảm leo thang giữa hai nước.
Mỹ, đồng minh lâu năm theo Hiệp ước của Thái Lan, kêu gọi “ngay lập tức chấm dứt các hành động thù địch, bảo vệ dân thường và giải pháp hòa bình.” Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), cho biết, ông đã nói chuyện với lãnh đạo của cả hai nước và kêu gọi họ tìm ra con đường hòa bình.
Ông Ibrahim nói: “Tôi hoan nghênh những tín hiệu tích cực và thiện chí từ cả Bangkok và Phnom Penh trong việc xem xét hướng đi này. Malaysia sẵn sàng hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho tiến trình này trên tinh thần đoàn kết và trách nhiệm chung của ASEAN”.
Theo quan sát và nhận định của chúng tôi, để giải quyết căng thẳng biên giới Thái Lan-Campuchia, điều quan trọng là cả hai bên phải giảm leo thang căng thẳng thông qua đối thoại và tuân thủ luật pháp quốc tế. ASEAN và các nước lớn khác có thể tạo điều kiện cho một giải pháp hòa bình, nhưng cuối cùng, tùy thuộc vào Thái Lan và Campuchia để giải quyết các tranh chấp của họ và xây dựng một mối quan hệ ổn định hơn.
Để giải quyết tận gốc thì phải hiểu rõ căn nguyên, những yếu tố lịch sử nào đã góp phần vào xung đột giữa hai nước? Đó là tranh chấp lãnh thổ kéo dài, nguồn gốc từ thời thuộc địa, trong đó nổi lên là các vấn đề về phân định biên giới bắt nguồn từ thời kỳ Campuchia là thuộc địa của Pháp, khi Pháp vẽ bản đồ, Thái Lan cho là không chính xác. Sự không rõ ràng trong phân định ranh giới thời thuộc địa đã dẫn đến việc hai nước chưa thể hoàn tất phân định đường biên giới trên bộ dài 817km.
Nguyên nhân thứ hai là tranh chấp chủ quyền đền Preah Vihear. Đền này nằm trên biên giới giữa hai nước và là tâm điểm của nhiều cuộc xung đột. Phán quyết của Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) từ năm 1962, khẳng định: Đền Preah Vihear thuộc về Campuchia, nhưng Thái Lan vẫn không hoàn toàn chấp nhận phán quyết này. Năm 2013, ICJ tái khẳng định phán quyết, nhưng Bangkok vẫn chối bỏ và tranh chấp vẫn tiếp diễn.
Ảnh hưởng của Đế chế Khmer mới là yếu tố chính trị, văn hóa nặng nề nhất, âm ỉ nhất. Đền Preah Vihear được co là Di sản Khmer được xây dựng dưới thời Đế chế Khmer, tổ tiên của người Campuchia ngày nay, và được coi là di sản văn hóa thiêng liêng, không thể tách rời bản sắc dân tộc Campuchia.
Về kiến trúc, Đền Preah Vihear mang phong cách kiến trúc, ngôn ngữ chạm khắc, tín ngưỡng và kỹ thuật xây dựng đặc trưng thuần Khmer, không mang dấu ấn Xiêm (Thái) cổ.
Nghiên cứu về lãnh thổ, đặc biệt là các địa điểm như đền Preah Vihear, lại thấy rằng ,nó có ý nghĩa biểu tượng quan trọng đối với bản sắc quốc gia của cả hai nước. Cho nên cuộc tranh luận khó đi đến hồi kết. Và các chính trị gia ở cả hai nước đã lợi dụng vấn đề tranh chấp để củng cố sự ủng hộ trong nước.
Ngoài ra, thùng thuộc súng âm ỉ còn liên quan đến các sự kiện lịch sử khác,như cuộc xâm lược của Thái Lan trong quá khứ. Thái Lan (Xiêm) đã từng chiếm đóng nhiều vùng đất của Campuchia, bao gồm cả khu vực đền Preah Vihear
Trong Chiến tranh Thái-Pháp, Thái Lan đã lợi dụng việc Pháp suy yếu trong Chiến tranh thế giới thứ hai để xâm chiếm Đông Dương thuộc Pháp, bao gồm cả Campuchia. Vào năm 2003 một cuộc biểu tình đã xảy ra dưới hình thức đốt Đại sứ quán Thái Lan tại Phnom Penh sau tin đồn một nữ diễn viên Thái tuyên bố Angkor Wat thuộc về Thái Lan.
Cuộc xung đột không mong muốn giữa Thái Lan và Campuchia là hậu quả của sự kết hợp giữa tranh chấp lãnh thổ, tranh chấp chủ quyền đền Preah Vihear, ảnh hưởng của Đế chế Khmer, chủ nghĩa dân tộc và các sự kiện lịch sử khác.
Chúng tôi kêu gọi chính quyền Bangkok và Phnom Penh với thái độ thiện chí, vì lợi ích của hai dân tộc hãy xuống thang căng thẳng, bảo vệ dân thường, chấm dứt xung đột. Một lệnh ngừng bắn cần phải được thực hiện càng sớm càng tốt.
H.Đ