Đường biên giới dài 817km giữa Thái Lan – Campuchia có nhiều điểm chưa được phân định rõ ràng khiến tranh chấp từng nhiều lần bùng phát.
Xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia đang trải qua đợt bùng phát nghiêm trọng nhất trong hơn 10 năm qua, với những trận pháo kích dữ dội qua lại, khi căng thẳng chủ quyền kéo dài hơn 1 thế kỷ vẫn chưa được giải quyết.
Tranh chấp bắt nguồn từ đâu?
Trong hơn 1 thế kỷ, Thái Lan và Campuchia đã tranh chấp chủ quyền tại nhiều điểm chưa được phân định dọc theo đường biên giới đất liền dài 817km, được Pháp vẽ bản đồ lần đầu tiên vào năm 1907 khi Campuchia còn là thuộc địa của Pháp.
Bản đồ đó, mà sau này Thái Lan đã phản đối, dựa trên một thỏa thuận rằng biên giới sẽ được phân định dọc theo đường phân thủy tự nhiên giữa hai nước.
Năm 2000, hai nước đồng ý thành lập Ủy ban Biên giới chung để giải quyết hòa bình các yêu sách chồng lấn, nhưng vẫn chưa đạt được nhiều tiến triển trong việc giải quyết tranh chấp.
Tranh cãi chủ quyền tại các di tích lịch sử cũng nhiều lần bùng phát. Đáng chú ý là sự kiện năm 2003 tại Phnom Penh sau một phát ngôn gây tranh cãi về đền Angkor Wat đã khiến đại sứ quán và doanh nghiệp Thái Lan tại Campuchia bị đốt phá.
Những điểm nóng trong quá khứ
Ngôi đền Hindu có từ thế kỷ XI mang tên Preah Vihear – hay Khao Phra Viharn theo cách gọi của người Thái – luôn là tâm điểm tranh chấp trong nhiều thập kỷ, khi cả Bangkok và Phnom Penh đều tuyên bố chủ quyền lịch sử đối với ngôi đền.
Dù Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã trao quyền sở hữu ngôi đền cho Campuchia từ năm 1962, Thái Lan vẫn tiếp tục tuyên bố chủ quyền đối với vùng đất xung quanh.
Khi Campuchia đệ trình hồ sơ lên UNESCO năm 2008 để công nhận đền Preah Vihear là Di sản Thế giới, căng thẳng bùng phát trở lại, dẫn đến các cuộc đụng độ vũ trang, đỉnh điểm là giao tranh dữ dội kéo dài 1 tuần vào năm 2011 với hàng chục người thiệt mạng.
ICJ sau đó tái khẳng định phán quyết năm 1962, tuyên bố vùng đất quanh ngôi đền cũng thuộc về Campuchia và yêu cầu quân đội Thái Lan rút lui – điều Bangkok chưa từng chính thức chấp nhận.
Căng thẳng mới xuất phát từ đâu?
Bất chấp những tranh cãi trong quá khứ, mối quan hệ giữa hai chính phủ đương nhiệm từng được xem là nồng ấm, một phần nhờ mối thân tình giữa cựu Thủ tướng Thái Lan Thaksin Shinawatra và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen.
Tuy nhiên, căng thẳng âm ỉ tái xuất từ tháng 2.2025, khi một nhóm người Campuchia hát quốc ca tại đền Ta Moan Thom – di tích cổ được cả hai nước tuyên bố chủ quyền. Binh lính Thái Lan đã ngăn chặn hành động này, dẫn đến đối đầu căng thẳng.
Nỗ lực hạ nhiệt của Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra, con gái ông Thaksin, cũng thất bại sau khi đoạn ghi âm cuộc gọi giữa bà và ông Hun Sen bị rò rỉ.
Trong cuộc trao đổi, bà Paetongtarn bị cho là chỉ trích Tư lệnh quân đội Thái Lan, gây làn sóng phẫn nộ trong nước. Hệ quả là bà bị đình chỉ chức vụ thủ tướng theo lệnh tòa ngày 1.7.
Giải pháp nào cho xung đột?
Sau vụ đụng độ nghiêm trọng ngày 28.5, hai bên đã đồng ý họp Ủy ban Biên giới chung vào ngày 14.6 để tìm cách xoa dịu tình hình. Tuy nhiên, quân đội cả hai nước đều điều động lực lượng tới khu vực biên giới, khiến lo ngại về xung đột kéo dài gia tăng.
Phía Campuchia cho rằng các cơ chế hiện tại không hiệu quả, đồng thời tuyên bố sẽ đưa tranh chấp tại 4 khu vực biên giới ra ICJ để phân xử. Campuchia cũng đã gửi thư lên Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc yêu cầu can thiệp.
Trong khi đó, Thái Lan từ chối công nhận thẩm quyền của ICJ trong vụ tranh chấp hiện tại, đồng thời khẳng định chỉ đàm phán song phương nếu Campuchia chấm dứt hành động vũ lực.
Trong cuộc đụng độ mới nhất từ ngày 24-25.7, Thái Lan công bố số người thiệt mạng là 15, trong đó có 1 binh sĩ. Ít nhất 46 người bị thương, hơn 100.000 người phải di tản.
Trong khi đó, quan chức tại tỉnh Oddar Meanchey của Campuchia thông báo có 1 người thiệt mạng, 6 người bị thương.
T.H