Từ ngày 21/4 đến 09/5/2025, Mỹ và Philippines đã tổ chức cuộc tập trận quân sự chung thường niên giữa hai nước mang tên Balikatan lần thứ 40.
Ngoài mục tiêu kiểm tra, nâng cao năng lực phòng thủ và khả năng tương tác giữa quân đội hai nước, giới chuyên gia quân sự thế giới và khu vực còn cho rằng, so với các năm trước, cuộc tập trận Balikatan năm 2025 đã xuất hiện khá nhiều dấu ấn mang quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của chính quyền Tổng thống D.Trump nhiệm kỳ hai. Điều này rất được dư luận quan tâm và đang tiếp tục theo dõi, đặc biệt là những động thái, bước đi tiếp theo trong cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung trên Biển Đông.
Những nội dung cơ bản về quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của Tổng thống D.Trump trong nhiệm kỳ hai
“Hòa bình dựa trên sức mạnh” là một quan điểm triết lý cốt lõi trong chính sách đối ngoại của Tổng thống D.Trump trong nhiệm kỳ hai. Ông nhấn mạnh rằng, một nước Mỹ hùng mạnh về quân sự và kinh tế là nền tảng để duy trì hòa bình và đảm bảo lợi ích quốc gia của Mỹ. Quan điểm này được thể hiện trên các khía cạnh sau:
Một là, phải xây dựng sức mạnh quân sự của nước Mỹ vượt trội các nước khác. Bởi vì theo ông D.Trump, việc tăng cường chi phí ngân sách, đầu tư mạnh mẽ mọi nguồn lực cho quân đội, củng cố năng lực quốc phòng và duy trì ưu thế quân sự vượt trội là phương cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa, răn đe các đối thủ và ngăn chặn xung đột. Điều này đòi hỏi chính quyền phải tiến hành triển khai các công việc trọng đại như tăng cường chi tiêu quốc phòng, hiện đại hóa vũ khí, trang bị, đảm bảo cho quân đội Mỹ có khả năng hoạt động hiệu quả trên nhiều mặt trận, nhiều khu vực khác nhau.
Hai là, phải đặt “lợi ích nước Mỹ lên trên hết”. Đây được coi là nguyên tắc định hướng cho mọi chính sách của ông D.Trump trong nhiệm kỳ hai, trong đó bao gồm cả chính sách đối ngoại. Vì thế, “Hòa bình dựa trên sức mạnh” phải gắn liền với việc ưu tiên lợi ích quốc gia của Mỹ, bảo vệ kinh tế trong nước thông qua chính sách bảo hộ thương mại và tái định hình các mối quan hệ quốc tế để phục vụ mục tiêu này.
Ba là, cạnh tranh quyết liệt với các cường quốc. Theo đó, Mỹ phải thể hiện lập trường cứng rắn, kiên quyết trong duy trì và khẳng định lợi ích Mỹ trên thế giới và các khu vực Mỹ có ảnh hưởng, đặc biệt là với các đối thủ chiến lược như Trung Quốc và Nga. Điều này có thể bao gồm cả việc áp đặt các biện pháp trừng phạt, tăng cường hiện diện quân sự ở các khu vực chiến lược và không nhân nhượng trước những hành vi mà Mỹ coi là gây hấn hoặc cưỡng ép.
Bốn là, coi trọng chủ nghĩa đa phương thực dụng. Mặc dù ủng hộ và đề cao sức mạnh đơn phương của Mỹ, nhưng ông D.Trump cũng không hoàn toàn phủ nhận và bác bỏ chủ nghĩa đa phương trong huy động sức mạnh, mà sẽ tiếp cận nó một cách thực dụng hơn. Các thỏa thuận và tổ chức đa phương sẽ được đánh giá dựa trên mức độ chúng phục vụ lợi ích của Mỹ. Ông cũng có thể gây áp lực để các đồng minh phải đóng góp nhiều hơn vào chi phí quốc phòng và an ninh chung.
Năm là, giải quyết xung đột, mâu thuẫn thông qua đàm phán dựa trên vị thế sức mạnh. Thay vì can thiệp quân sự trực tiếp, ông D.Trump có thể ưu tiên các giải pháp đàm phán, nhưng với điều kiện Mỹ phải ở thế thượng phong. Ông tin rằng sức mạnh sẽ buộc các bên phải nghiêm túc đàm phán và chấp nhận các điều khoản có lợi cho Mỹ.
Như vậy, có thể nói quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của Tổng thống D.Trump được áp dụng trong nhiệm kỳ hai của ông là một quyết sách chiến lược mang tính thực dụng và quyết đoán, đặt trọng tâm vào việc củng cố nội lực của nước Mỹ cả về quân sự và kinh tế, tiếp tục xác lập vai trò “siêu cường” thế giới, tạo ra vị thế đàm phán mạnh mẽ, qua đó duy trì hòa bình và bảo vệ lợi ích quốc gia của Mỹ.
Dấu ấn đáng chú ý của quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của Mỹ xuất hiện trong cuộc tập trận Balikatan năm 2025
Trong bối cảnh các vấn đề an ninh của châu Á – Thái Bình Dương trong nửa đầu năm 2025 đang có những diễn biến khá phức tạp như đụng độ quân sự giữa Ấn Độ và Pakistan vừa diễn ra, chiến tranh Ixraen – Iran liên quan đến chương trình hạt nhân đang “nóng bỏng” thì Mỹ và Philippines tổ chức tập trận Balikatan. Mặc dù đây là cuộc tập trận thường niên theo thỏa thuận giữa hai nước, được tổ chức tại vùng lãnh thổ của Philippines, có liên quan đến Biển Đông nhưng nó được giới chuyên gia, nhất là chuyên gia quân sự thế giới và khu vực rất quan tâm, theo dõi. Bởi người ta đã đoán định, những gì ẩn chứa trong quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của ông D.Trump rất có thể sẽ xuất hiện thông qua cuộc tập trận này. Dự đoán trên quả không sai, một loạt vấn đề liên quan đến quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của ông D.Trump đã thấy xuất hiện trong cuộc tập trận này, trong đó nổi bật nhất là các nội dung sau:
Thứ nhất, qui mô lực lượng tham gia cuộc tập trận khá lớn, có sự tham gia trực tiếp của lực lượng quân sự một số nước là đồng minh của Mỹ.
Tập trận Balikatan năm 2025 có sự tham gia của khoảng 17.000 binh sỹ. Trong đó, ngoài các binh sỹ Mỹ và Philippines, còn có sự tham gia trực tiếp của hàng trăm binh sỹ đến từ Australia và Nhật Bản. Gần 20 quốc gia khác từ Châu Âu, Châu Á, Châu Úc tới Châu Mỹ cũng tham dự với tư cách quan sát viên, bao gồm Canada, Đức, Cộng hòa Séc, Pháp, Lithuania, Hà Lan, Vương quốc Anh; Ấn Độ, Indonesia, Brunei, Malaysia, New Zealand, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan và Việt Nam. Số lượng này tương đương với tập trận Balikatan năm 2024 – năm có qui mô lớn nhất từ trước tới nay. Điều đó cho thấy quyết tâm chính trị của Mỹ và Philippines trong cuộc tập trận này là ngày càng lớn, không chỉ đơn thuần là nhằm nâng cao nhu cầu tác chiến phối hợp giữa quân đội hai nước nữa, mà đang tìm cách vươn lên chiếm ưu thế “vượt trội” về sức mạnh liên kết đa quốc gia để đối phó với các thách thức đang nổi lên ở khu vực, nhất là tại Biển Đông. Đặc biệt, sự tham gia trực tiếp của lực lượng quân sự hai nước Nhật Bản và Australia là vấn đề nhận được sự quan tâm lớn của dư luận. Với Nhật Bản, sau khi ký “Thỏa thuận tiếp cận đối ứng” (RAA) với Philippines ngày 08/7/2024, năm nay Nhật Bản tham gia cuộc tập trận này với tư cách trực tiếp chứ không phải là tư cách quan sát viên như các năm trước. Đây là bước đi mới nhất, tạo điều kiện cho Nhật Bản đóng vai trò “nặng ký” và quyết đoán hơn trong các vấn đề an ninh của đất nước cũng như khu vực. RAA ra đời không chỉ cho phép Nhật Bản tham gia trực tiếp vào các cuộc tập trận Balikatan những năm tiếp theo, mà còn có thể chuyển giao các sáng kiến công nghệ và đào tạo về quốc phòng cho Philippines, giúp Manila nâng cao khả năng phòng thủ và có sự quyết đoán, cứng rắn hơn trong nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông trước các hành vi gây hấn của Trung Quốc. Với Australia, điểm đáng chú ý ở đây là, hiện nay Canberra đang tích cực xây dựng kiến trúc an ninh nhiều lớp, bao gồm: 1/ Liên minh song phương với Mỹ ngày càng được củng cố; 2/ Thỏa thuận trong nhóm AUKUS gồm Mỹ, Anh, Australia gần đây về việc mua sắm tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân và các công nghệ tiên tiến; 3/ Đối thoại an ninh bốn bên trong nhóm “Bộ Tứ” với Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ về an ninh khu vực; 4/ Mạng lưới quan hệ song phương và đa phương của Australia ngày càng mở rộng với các nước ASEAN. Sự phân lớp này cho phép Australia mạnh dạn triển khai tầm mức ảnh hưởng vượt ra ngoài các lợi ích truyền thống của họ ở Nam Thái Bình Dương, hướng tới Đông Nam Á. Cuộc tập trận Balikatan hàng năm chính là cơ hội để Lực lượng Phòng vệ Australia nâng cao khả năng hoạt động trong các điều kiện địa lý và tác chiến có liên quan đến các tình huống bất trắc tiềm ẩn ở Biển Đông, khu vực đang ngày càng trở thành mối quan tâm chiến lược của Canberra.
Theo một khía cạnh khác, cụm từ Balikatan trong tiếng Tagalog có nghĩa là “vai kề vai”. Sự tham gia trực tiếp của quân đội Australia và Nhật Bản, cùng với các quan sát viên từ 16 quốc gia khác cho thấy, Mỹ và Philippines giờ đây không chỉ “vai kề vai” cùng nhau như đã có, mà còn “kề vai, sát cánh” với nhiều đồng minh, đối tác hơn để biến cuộc tập trận song phương này thành một “liên minh quân sự đa phương” ở Biển Đông theo quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của Tổng thống D.Trump nhằm đối phó với các hoạt động quân sự ngày càng gia tăng của Trung Quốc.
Vì thế, khi nhận xét về sự tham gia của lực lượng quân đội các nước trong cuộc tập trận Balikatan năm 2025, Trung tướng James Glynn – Tư lệnh Lực lượng Thủy quân Lục chiến Mỹ tại Thái Bình Dương cho rằng: “Cùng với đồng minh kiên định ở khu vực là Philippines và sự tham gia ngày càng tăng của các quốc gia có lợi ích quan trọng chung như Australia và Nhật Bản, chúng tôi đang hoạt động như một lực lượng với năng lực hỗ trợ lẫn nhau, sẵn sàng ứng phó với các thách thức và bảo vệ một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”.
Thứ hai, xuất hiện nhiều loại vũ khí, khí tài quân sự tiên tiến, hiện đại được đưa tới tham gia tập trận và được triển khai cả ở các vị trí rất nhạy cảm, có tính răn đe cao đối với các hoạt động mang tính “cưỡng bức”của Trung Quốc ở Biển Đông và eo biển Đài Loan.
Trong cuộc tập trận Balikatan năm 2024, Mỹ đã đưa hệ thống tên lửa tầm trung Typhon đến ra mắt các bên tham gia và hiện diện trên lãnh thổ Philippines – điều đã khiến Trung Quốc phản ứng rất mạnh mẽ, nhưng thực tế thì hệ thống tên lửa này không thực hiện vụ phóng nào, mà chỉ diễn tập về hậu cần, bố trí, cơ động. Nhưng năm nay, lần đầu tiên hệ thống này, bao gồm tên lửa SM-6 và tên lửa Tomahawk đã được Mỹ triển khai tới tỉnh Cagayan ở miền Bắc Philippines, khu vực gần Đài Loan và các tuyến đường hàng hải trọng yếu ở Biển Đông. Không chỉ có hệ thống tên lửa tầm trung Typhon, mà còn có cả hệ thống phòng thủ bờ biển mang tên NMESIS và tổ hợp phòng không MADIS cũng được Mỹ triển khai. Sự hiện diện của các hệ thống tên lửa tối tân này cho thấy, Balikatan năm 2025 không còn là cuộc diễn tập phòng thủ đơn thuần nữa, mà đã là cuộc diễn tập mô phỏng thực chiến với đầy đủ các kịch bản phối hợp tác chiến giữa các lực lượng trên biển, trên không và trên bộ rất uy lực, bao gồm bảo đảm an ninh hàng hải, bắn đạn thật chống đổ bộ, phòng thủ tích hợp trên không và tên lửa… Điều này khẳng định năng lực và sự sẵn sàng của Mỹ trong việc “sử dụng sức mạnh” để đối phó với các thách thức an ninh tại Biển Đông.
Thứ ba, Mỹ không những chỉ “diễu võ” trên thực địa mà còn công khai “giương oai” rất mạnh mẽ trên phương diện truyền thông, tuyên truyền nhằm gửi thông điệp răn đe tới đối thủ tiềm năng.
Ngoài việc đưa vào cuộc tập trận này các loại vũ khí tiên tiến như đã nói ở trên nhằm nâng cao khả năng phòng thủ của Philippines và Mỹ, thể hiện sự quyết tâm bảo vệ chủ quyền và lợi ích an ninh hàng hải, một số quan chức quốc phòng của Mỹ còn đưa ra các tuyên bố mang tính răn đe rất mạnh mẽ. Điển hình là, khi cuộc tập trận Balikatan năm 2025 bắt đầu triển khai, Đô đốc John Aquilino – Tư lệnh Bộ Chỉ huy Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ, đã tuyên bố, cuộc tập trận năm nay sẽ “mang tính răn đe thực chất hơn, trước các hành vi cưỡng ép và đơn phương làm thay đổi hiện trạng ở Biển Đông và quanh eo biển Đài Loan”. Mặc dù viên đô đốc này không nêu cụ thể tên nước nào có hành vi cưỡng ép và đơn phương, nhưng ai cũng hiểu thông điệp cứng rắn này của Mỹ không nhằm vào đối thủ nào khác trong khu vực ngoài Trung Quốc. Điều này phù hợp với cách tiếp cận thực dụng của ông D.Trump, đó là ưu tiên bảo vệ lợi ích quốc gia và các đồng minh trước các mối đe dọa hiện hữu ở Biển Đông. Do tính chất răn đe lớn như vậy, nên Trung Quốc cũng “chạm nọc” và không chịu ngồi yên, tìm cách đáp trả. Theo đó, vào thời gian cuộc tập trận đang ở cao điểm, Bắc Kinh đã điều nhóm tàu sân bay Sơn Đông vào khu vực phía đông Philippines. Có thể khẳng định rằng, cuộc tập trận Balikatan năm 2025 là một thực tế điển hình minh chứng quan điểm “hòa bình dựa trên sức mạnh” của Tổng thống D.Trump đã được thể hiện trong thực tiễn thi hành chính sách đối ngoại của Mỹ. Thông qua việc tăng cường sức mạnh quân sự, tái cấu trúc quan hệ đồng minh dựa trên chia sẻ gánh nặng và tập trung vào các khu vực chiến lược quan trọng, trong đó có Biển Đông, nước Mỹ dưới thời Tổng thống D. Trump nhiệm kỳ hai đang nỗ lực củng cố vị thế lãnh đạo thế giới của mình và răn đe các đối thủ tiềm tàng. Cuộc tập trận này không chỉ nâng cao năng lực phòng thủ của hai nước Mỹ – Phi, mà còn gửi đi một thông điệp rõ ràng về cam kết của Mỹ đối với an ninh và ổn định khu vực, nhất là đối với những thách thức đến từ phía Trung Quốc. Màn khói súng của cuộc tập trận Balikatan năm 2025 đã tan, nhưng âm vang của “tín hiệu răn đe” từ cuộc tập trận này vẫn còn đó và mạnh mẽ hơn rất nhiều so với các lần tập trận trước. Song đương nhiên, Bắc Kinh chưa chắc đã chịu “ngồi yên xem thiên hạ diễn”, mà sẽ có sự đáp trả quyết liệt hơn, theo kiểu đáp trả chính sách áp thuế đối ứng của ông D.Trump đối với Trung Quốc vừa qua. Vì thế, mong muốn có một môi trường hòa bình, ổn định để phát triển của tất cả các nước ven Biển Đông sẽ tiếp tục bị đe dọa và đứng trước nhiều khó khăn, thách thức khó lường hơn.