Ngày 11/8, trên Biển Đông đã xảy ra một vụ va chạm giữa tàu hải cảnh Trung Quốc và tàu hải quân của nước này trong quá trình hai tàu này truy đuổi một tàu của Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines (PCG). Đoạn video do PCG công bố cho thấy một tàu hải cảnh và một tàu lớn hơn mang số hiệu 164 của Trung Quốc đã va chạm với nhau gần Bãi cạn Scarborough, gây ra một tiếng động lớn.
Trong một tuyên bố, Chuẩn Đô đốc Jay Tarriela, Người phát ngôn của PCG cho biết vụ việc xảy ra khi PCG đang hộ tống các tàu phân phát hàng cứu trợ cho ngư dân trong khu vực. Ông Tarriela nói: “Tàu Hải cảnh mang số hiệu 3104, vốn đang truy đuổi tàu BRP Suluan của PCG với tốc độ cao, đã thực hiện một động tác nguy hiểm từ phía mạn phải sau của tàu Philippines, dẫn đến va chạm với tàu chiến của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLAN). Vụ va chạm đã gây ra thiệt hại đáng kể cho phần mũi của tàu 3104, khiến nó không thể hoạt động được nữa”.
Trước đó, tàu BRP Suluan đã bị phía Trung Quốc tấn công bằng vòi rồng, nhưng đã tránh được thành công. Viết trên mạng xã hội X, ông Tarriela cũng nói rằng tàu thuyền và ngư dân Philippines đã gặp phải “những hành động nguy hiểm và cản trở” từ tàu Trung Quốc gần bãi cạn Scarborough vào sáng sớm 11/8 và một tàu Philippines đã tránh được một cú bắn vòi rồng từ tàu Trung Quốc. Ông Tarriela cho biết sau vụ va chạm, PCG đã ngay lập tức đề nghị hỗ trợ, bao gồm hỗ trợ cứu hộ người rơi xuống biển và hỗ trợ y tế cho bất kỳ thành viên thủy thủ đoàn của tàu Hải cảnh Trung Quốc nào bị thương. Tuy nhiên, phía Trung Quốc đã không phản hồi đề nghị hỗ trợ của Philippines.
Video do phía Manila công bố cho thấy một tàu hải cảnh Trung Quốc phun vòi rồng khi truy đuổi tàu cảnh sát biển Philippines, trước khi đổi hướng và đâm mạnh vào một tàu hải quân Trung Quốc lớn hơn nhiều. Theo Chuẩn đô đốc Jay Tarriela, khi các quan chức PCG phân phát viện trợ cho ngư dân tại bãi cạn Scarborough, tàu hải cảnh Trung Quốc đã truy đuổi tàu BRP Suluan với tốc độ cao và thực hiện một động tác nguy hiểm từ mạn phải phía sau của tàu Philippines, dẫn tới va chạm với tàu chiến của Hải quân Trung Quốc, gây ra “thiệt hại đáng kể” ở boong trước của tàu chiến Trung Quốc.
Ông Tarriela cho biết PCG đã “liên tục kêu gọi” phía Trung Quốc tôn trọng các điều ước quốc tế về tránh đâm va trên biển, “đặc biệt xét đến vai trò của họ trong việc thực thi pháp luật trên biển”. Ông nhấn mạnh: “Chúng tôi cũng đã cảnh báo rằng hành vi liều lĩnh như vậy trên biển cuối cùng có thể dẫn tới tai nạn”. Theo ông Tarriela, vụ va chạm đã khiến tàu hải cảnh mang số hiệu 3104 của Trung Quốc bị bẹp mũi và “không thể ra khơi” và tàu chiến mang số hiệu 164 cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Hiện chưa rõ có ai bị thương trong sự cố hay không. Phát biểu tại một cuộc họp báo, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. cho biết các tàu tuần tra của nước này sẽ “tiếp tục hiện diện” trong khu vực để bảo vệ cũng như thực hiện các quyền chủ quyền của Manila đối với những gì họ coi là một phần lãnh thổ của mình.
Hôm 12/8, Philippines bày tỏ quan ngại sâu sắc về những gì nước này mô tả là “các hành động điều động nguy hiểm và cản trở trái phép” của tàu Trung Quốc trong một chuyến tiếp tế của lực lượng tuần duyên cho ngư dân Philippines tại bãi cạn Scarborough. Trong một tuyên bố, Bộ Ngoại giao Philippines nhấn mạnh: “Những hành động này không chỉ gây nguy hiểm nghiêm trọng cho nhân viên và tàu thuyền của Philippines, mà còn dẫn đến vụ va chạm đáng tiếc giữa hai tàu Trung Quốc”. Bộ Ngoại giao Philippines cho biết: “Vụ việc ngày hôm qua cho thấy tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy tắc hàng hải quốc tế”, đồng thời tái khẳng định cam kết của mình trong công tác ngoại giao và đối thoại để giải quyết các bất đồng.
Tại cuộc họp báo vào ngày 12/8, Phó Đô đốc Roy Trinidad, Người phát ngôn Hải quân Philippines phụ trách Biển Đông, cảnh báo rằng các vụ việc tương tự có thể sẽ tiếp tục xảy ra chừng nào Trung Quốc tiếp tục thực hiện những hoạt động mà ông gọi là “bất hợp pháp, cưỡng ép, hung hăng và mang tính lừa dối” trong vùng biển chiến lược này.
Trong khi đó, Lực lượng Hải cảnh Trung Quốc ra tuyên bố cho biết tàu Trung Quốc đã “theo dõi và chặn các tàu Philippines sau khi họ phớt lờ cảnh báo”. Ông Cam Vũ, Người phát ngôn của Lực lượng Hải cảnh Trung Quốc, đã xác nhận xảy ra một cuộc đối đầu, nhưng không đề cập đến vụ va chạm giữa 2 tàu Trung Quốc. Trong một tuyên bố, ông Cam Vũ nói: “Lực lượng Hải cảnh đã thực hiện các biện pháp cần thiết phù hợp với luật pháp, bao gồm giám sát, gây sức ép từ bên ngoài, chặn và kiểm soát các tàu Philippines để xua đuổi chúng”.
Trong buổi họp báo ngày 11/8/2025, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm lên tiếng về vụ việc xảy ra giữa tàu Trung Quốc và tàu Philippines gần bãi cạn Scarborough ở Biển Đông. Ông Lâm Kiếm cáo buộc phía Philippines ngày 11/8 đã điều nhiều tàu Cảnh sát biển, tàu công vụ và cái gọi là tàu cá tiến vào lãnh hải bãi cạn Scarborough, cũng như đưa máy bay quân sự vào không phận bãi cạn này. Theo ông Lâm, vì các hành động trên của Philippines, Trung Quốc mới “thực hiện các biện pháp cần thiết” để đáp trả, song không nêu cụ thể đó là biện pháp gì. Ông Lâm không đề cập thông tin một tàu hải quân và một tàu hải cảnh Trung Quốc đã va chạm với nhau trong khi rượt đuổi tàu một Philippines đang tuần tra gần bãi cạn Scarborough, như thông tin mà Người phát ngôn PCG Jay Tarriela cho biết trước đó cùng ngày.
Vụ việc xảy ra trong bối cảnh căng thẳng kéo dài giữa Bắc Kinh và Manila trong tranh chấp tại Biển Đông, đặc biệt là xung quanh bãi cạn Scarborough. Bãi cạn Scarborough đã trở thành điểm nóng giữa hai nước kể từ khi Trung Quốc chiếm giữ vào năm 2012. Trong 2 năm trở lại đây đã liên tục xảy ra các vụ va chạm giữa tàu Trung Quốc và tàu Philippines ở khu vực này. Vào tháng 12/2024, tàu hải cảnh Trung Quốc đã phun vòi rồng và “quệt sườn” một tàu công vụ của Philippines tuần tra gần bãi cạn Scarborough. Căng thẳng đang gia tăng do các cáo buộc lẫn nhau về hành vi khiêu khích và sử dụng vũ lực để kiểm soát không gian hàng hải.
Phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài vụ kiện Biển Đông đã bác bỏ yêu sách quyền lịch sử trong phạm vi “đường chín đoạn” của Trung Quốc ở Biển Đông, tuy nhiên Trung Quốc tiếp tục ỷ vào sức mạnh nước lớn cố tình thoái thác nghĩa vụ tuân thủ Phán quyết này.
Đánh giá về vụ va chạm giữa hai tàu Trung Quốc, một số chuyên gia coi đây chính là “gậy ông đập lưng ông” và Bắc Kinh là kẻ “gieo gió ắt gặt bão”, đồng thời đưa ra một số cảnh báo sau:
Một là, vụ va chạm làm lộ rõ cách hành xử nguy hiểm của Trung Quốc trong khu vực tranh chấp, có thể gây hệ quả lớn, ảnh hưởng nghiêm trọng tới vấn đề an ninh, an toàn hàng hải trên tuyến đường hàng hải quan trọng ở Biển Đông. Việc 2 tàu Trung Quốc tự đâm vào nhau càng làm nổi bật rủi ro cao trong các chiến dịch “vùng xám” mà Bắc Kinh đang áp dụng ở Biển Đông và trên các vùng biển khác. Vụ việc này vạch trần thủ đoạn của Bắc Kinh đang sử dụng phối hợp giữa tàu hải quân và tàu hải cảnh để đe doạ láng giềng nhằm kiểm soát Biển Đông.
Việc một tàu hải cảnh va chạm với chiến hải quân khi thực thi cái được gọi là “nhiệm vụ” thể hiện rõ rủi ro từ chiến lược sử dụng tàu dân sự/quân sự phối điều. Vụ việc này cho thấy Bắc Kinh luôn liều lĩnh và không minh bạch, đồng thời khiến dư luận nội bộ Trung Quốc đặt câu hỏi về tính chuyên nghiệp và kiểm soát lực lượng.
Hai là, Philippines đã nhấn mạnh đến việc tuân thủ Quy tắc tránh va chạm trên biển (COLREGs), và gọi đây là hành động “nguy hiểm” và “thiếu chuyên nghiệp” của Trung Quốc. Việc này có thể tạo ra tiền lệ để Manila đưa vụ việc ra trước diễn đàn quốc tế, tăng áp lực lên Trung Quốc về trách nhiệm và minh bạch.
Các nhà phân tích lưu ý sự cần thiết phải minh bạch trong hành động của các bên; nhấn mạnh về trách nhiệm của mỗi bên tránh leo thang căng thẳng và sử dụng các công cụ hiệu quả để ngăn ngừa các sự cố trong tương lai. Những tình huống như vậy càng cho thấy tầm quan trọng của đối thoại, tuân thủ các chuẩn mực dựa trên luật lệ và tôn trọng luật pháp hàng hải quốc tế để hướng tới một khu vực ổn định hơn.
Ba là, vụ va chạm khiến cộng đồng quốc tế lo ngại hơn về chiến thuật “vùng xám” của Bắc Kinh, buộc Mỹ và các nước ngoài khu vực phải tăng hiện diện tại Biển Đông để tạo đối trọng với Trung Quóc. Các nhà phân tích cho rằng vụ việc này có thể trở thành lý do để Manila – Washington – Tokyo – Canberra đẩy mạnh hợp tác an ninh ở Biển Đông đáp trả cách hành xử “vùng xám” của Bắc Kinh.
Đối với các nước trong khu vực, đây là bằng chứng cho thấy cần nâng cao năng lực chống áp lực “vùng xám” từ Trung Quốc. Đối với các nước ven Biển Đông khác như Việt Nam, Malaysia, Indonesia thì đây là hồi chuông cảnh tỉnh để chuẩn bị năng lực phản ứng toàn diện hơn, từ chuẩn bị pháp lý, ngoại giao đến nâng cao năng lực của lực lượng tuần duyên để đối phó với các thách thức đặt ra.
Tóm lại, vụ việc va chạm giữa tàu hải cảnh và tàu chiến của Trung Quốc ở khu vực bãi cạn Scarborough cho thấy sự nguy hại từ chiến lược “vùng xám” của Bắc Kinh đối với tàu thuyền nước ngoài và cũng không có sự an toàn đối với ngay cả tàu của Trung Quốc. Vụ việc này còn nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường đối thoại giữa các đối tác khu vực và các thể chế quốc tế về các cơ chế răn đe và giải quyết tranh chấp hòa bình theo luật pháp hàng hải quốc tế. Hệ quả của vụ việc có thể gây ra những tác động lâu dài đến an ninh, an toàn hàng hải trên Biển Đông.