Đất Phật Nepal, vùng đất huyền bí, suốt tuần qua nóng như lửa đốt vì các cuộc biểu tình của giới trẻ, được gọi “Gien Z”. Lửa cháy, súng nổ và cuối cùng là… mạng xã hội tiếp tục hoạt động, Thủ tướng mất chức.
Hôm 9/9, sau 48 giờ xảy ra biểu tình quy mô lớn, Thủ tướng Nepal K.P. Sharma Oli đã từ chức trong bối cảnh các cuộc biểu tình phản đối tham nhũng tại đất nước tiếp diễn. Thủ tướng Oli đã rời ghế sau khi một số bộ trưởng cũng đã đệ đơn từ chức, trong đó có Bộ trưởng Nội vụ Ramesh Lekhak và Bộ trưởng Cấp nước Pradeep Yadav.
Trước khi rời vũ đài chính trị ông Oli đã triệu tập một cuộc họp của tất cả đảng phái chính trị. Ông sám hối: “Các bên phải dùng đến đối thoại hòa bình để tìm ra giải pháp cho mọi vấn đề”.
Như chúng tôi đã thông tin, cuộc biểu tình “Gen Z” (chỉ thế hệ sinh năm 1997-2012) nổ ra vào ngày 8/9 phản đối tham nhũng và việc chính phủ vô cớ cấm mạng xã hội. Những người trẻ tham gia biểu tình đã tụ tập trước tòa nhà quốc hội và nhiều nơi khác ở thủ đô Kathmandu, bất chấp lệnh giới nghiêm vô thời hạn.
Cảnh tượng rúng động nhất là những người biểu tình đốt lốp xe, tấn công cảnh sát, phóng hỏa nhà của một số chính trị gia ở Kathmandu. Một số bộ trưởng đã được trực thăng quân sự đưa đến nơi an toàn.
Nguyên cớ bắt đầu khi chính phủ Nepal quyết định chặn truy cập vào một số nền tảng mạng xã hội, trong đó có Facebook, dẫn đến sự phẫn nộ trong giới trẻ. Không ai muốn có các cuộc biểu tình, nhưng theo lời các thanh niên trẻ,họ “không có cách lựa chọn khác”. Đáng tiếc, ít nhất 19 người thiệt mạng và hơn 100 người bị thương trong các cuộc xô xát.
Nhóm biểu tình cho rằng, hành động của họ phản ánh sự bất mãn sâu rộng của giới trẻ trước việc chính phủ thiếu hành động kiên quyết chống tham nhũng, thúc đẩy kinh tế phát triển, chứ v iệc cấm mạng xã hội chỉ là giọt nước tràn li.
Biểu tình tạm lắng. Thủ tướng và một số quan chức từ chức. Thế nhưng những lò than vẫn đang ngún cháy. Ở Nepal đang có một chuỗi biến động xã hội rất lớn, với nhiều yếu tố đan xen: lớp trẻ, không gian mạng, vấn đề quản trị, và niềm tin vào nhà nước. Cần có cái nhìn tổng thể để giải quyết gốc rễ tình hình.
Về lớp trẻ và phong trào “Gen Z”. Cần thấy rõ, ngày nay, không chỉ ở Nepal, giới trẻ là lực lượng nhạy cảm nhất với những tiến bộ xã hội mới và những bất công. Họ cũng tiếp cận thông tin nhanh nhất qua mạng xã hội. Khi tiếng nói của họ bị bỏ qua hoặc bị chặn lại, sự bùng nổ phản kháng là điều khó tránh. Thái độ đúng mực của xã hội và chính quyền nên là lắng nghe, đối thoại và tạo cơ chế để giới trẻ tham gia thật sự vào quá trình quyết định chính sách.
Về ứng xử với mạng xã hội. Mạng xã hội không chỉ là nơi giải trí, mà còn là kênh thể hiện chính kiến, giám sát quyền lực, và lan tỏa các sáng kiến. Việc cấm đoán một cách tùy tiện thường dẫn tới mất lòng tin, thậm chí làm khủng hoảng trầm trọng hơn. Giải pháp khôn ngoan là quản lý bằng sự minh bạch. Khuyến khích thông tin chính xác, nâng cao kỹ năng số cho công dân, đồng thời chống lại tin giả bằng công cụ pháp luật công bằng chứ không bằng sự chặn cấm ồ ạt.
Đại sự chống tham nhũng, làm trong sạch bộ máy là công việc hệ trọng của mọi quốc gia. Tham nhũng là gốc rễ gây mất niềm tin. Chống tham nhũng phải đi từ thể chế. Cần minh bạch tài sản, cơ chế kiểm soát quyền lực, báo chí và các cơ quan xét xử độc lập. Quan trọng hơn, phải có cơ chế thưởng/phạt rõ ràng. Quan chức trong sạch được bảo vệ và khích lệ, người tham nhũng phải bị xử lý nghiêm minh, không ngoại lệ.
Theo đòi hỏi của giới trẻ và cũng là đại diện người dân Đất Phật: Làm thế nào để chấm dứt tình trạng biểu tình kéo dài, và quản lý mạng xã hội sao cho vừa dân chủ vừa hiệu quả? Chính là chính phủ của Thủ tướng Sharma Oli vừa từ chức đã nhìn thấy vấn đề. Đó là phải giải quyết tận gốc tình trạng biểu tình. Đối thoại thay cho đối đầu. Chính quyền cần mở kênh lắng nghe chính thức với đại diện giới trẻ, trí thức, xã hội dân sự. Khi có cơ chế phát biểu và đối thoại, sức ép xuống đường sẽ giảm.
Cần công khai các thông tin về điều hành, thừa nhận những yếu kém, có lộ trình cải cách cụ thể. Sự minh bạch sẽ hạ nhiệt nghi ngờ và giận dữ. Đồng thời, cải cách chống tham nhũng, chứng minh bằng hành động (xử lý các vụ án lớn, thay đổi thủ tục rườm rà, kiểm soát tài sản quan chức). Khi niềm tin được khôi phục, biểu tình sẽ lắng xuống và chấm dứt.
Trong thời toàn cầu hóa, phát triển mạng xã hội là xu thế không thể đảo ngược. Cấm triệt để chỉ làm mất niềm tin và tạo thêm bất ổn. Do vậy, các quốc gia hiện nay đều hướng tới việc quản lý bằng luật pháp công bằng. Có khung pháp lý rõ ràng về tin giả, bạo lực mạng, vi phạm quyền riêng tư. Điều quan trọng là luật phải minh bạch và áp dụng bình đẳng, không mang tính chọn lọc để bảo vệ quyền lực.
Tầm nhìn dài hạn không chỉ riêng với Nepal là, quản lý thông minh – quản lý bằng niềm tin và sự minh bạch, chứ không chỉ bằng mệnh lệnh và cấm đoán. Khi người dân, đặc biệt là lớp trẻ, thấy mình được tham gia và được tôn trọng, họ sẽ coi mạng xã hội như một công cụ đồng hành cùng phát triển, chứ không phải chiến trường đối kháng với chính quyền.
Một đốm lửa, nhiềù đám cháy bùng lên gây thiệt hại là đáng tiếc, nhưng nó cho ta một lời cảnh báo: Không thể lấy máu để vùi dập chân lý!
H.Đ