Cuộc cách mạng công nghệ xanh giúp Trung Quốc vừa xây dựng thêm nhiều nhà máy, vừa tận dụng, thậm chí đảo ngược tình trạng suy thoái môi trường.
Cuộc chiến chống ô nhiễm
Trong gần hai thập kỷ với tư cách là một nhà nghiên cứu môi trường, ông Ma Jun đã chứng kiến Trung Quốc đạt được bước nhảy vọt về cải thiện môi trường hiếm thấy trên thế giới.
Năm 2006, ông Ma thành lập Viện Các vấn đề Công cộng và Môi trường. Vào thời điểm đó, dữ liệu cho thấy khoảng 28% nguồn nước được giám sát trên toàn Trung Quốc bị ô nhiễm nghiêm trọng và không thể sử dụng, khiến gần 300 triệu người không có đủ nước sạch uống, dẫn đến các đợt bùng phát dịch bệnh ở một số khu vực.
Tuy nhiên, theo ông Ma, chất lượng nước đã có sự cải thiện đáng kể trong những năm qua, với hơn 90% nguồn nước tại các trạm quan trắc quốc gia hiện được xếp hạng “xuất sắc”, “tốt” hoặc “đạt”.
Nghiên cứu cũng cho thấy, từ năm 2015 đến năm 2022, mức trung bình hàng năm của hạt PM2.5 gây ô nhiễm không khí đã giảm khoảng 35,6% trên toàn quốc.
Thành quả này có được không phải nhờ cắt giảm sản xuất. Thay vào đó, Trung Quốc tiến hành khử carbon song song với công nghiệp hóa.
Nước này đã đi một con đường khác biệt – vừa xây dựng thêm nhiều nhà máy, vừa tận dụng, thậm chí đảo ngược tình trạng suy thoái môi trường.
Một trong những thách thức lớn nhất nảy sinh từ quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng của Trung Quốc chính là khủng hoảng môi trường.
Ô nhiễm không khí, ô nhiễm đất và khan hiếm nước từng là những mối đe dọa lớn đối với sức khỏe và sinh kế của người dân.
Trung Quốc bắt đầu giám sát chất lượng không khí một cách toàn diện vào năm 2013. Khi đó, ông Ma nhớ rằng nồng độ trung bình hàng năm của bụi mịn PM2.5 ở Bắc Kinh là 89,5 microgam trên mỗi mét khối – trong khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt mục tiêu lý tưởng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng là dưới 10.
Cũng trong năm đó, Trung Quốc triển khai Kế hoạch Hành động về Phòng ngừa và Kiểm soát Ô nhiễm Không khí nhằm giải quyết vấn đề nghiêm trọng này. Đến năm 2022, nồng độ PM2.5 tại thủ đô đã giảm xuống 30 mcg/m³. Đây là thành tích đáng kể, đặc biệt nếu xét đến tốc độ phát triển kinh tế và công nghiệp hoá nhanh chóng của Trung Quốc trong cùng giai đoạn.
“7-8 năm qua, có thể thấy rõ cuộc chiến chống ô nhiễm của Trung Quốc đã giúp giảm thiểu ô nhiễm nhiều chưa từng có. Tốc độ này thực sự chúng ta chưa từng thấy ở đâu khác”, ông Tamma Carleton, trợ lý giáo sư tại Đại học California cho biết.
Cuộc cách mạng chuyển đổi xanh
Những năm gần đây, Trung Quốc đã thực hiện nhiều biện pháp để tăng cường quản lý chất thải.
Trung Quốc cũng trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới triển khai giám sát phát thải của doanh nghiệp theo thời gian thực với quy mô lớn, yêu cầu các doanh nghiệp phải công bố dữ liệu phát thải của họ hàng giờ để công chúng giám sát.
Năm 2020, Chủ tịch Tập Cận Bình công bố mục tiêu kép của Trung Quốc là đạt đỉnh phát thải carbon vào năm 2030 và trở thành quốc gia trung hòa carbon vào năm 2060. Để đạt được mục tiêu này phải giải quyết vấn đề từ gốc rễ, bao gồm việc chuyển đổi cơ cấu năng lượng, công nghiệp và giao thông.
Từ đây, Trung Quốc đã bắt tay vào một cuộc chuyển đổi năng lượng xanh quy mô lớn, với những khoản đầu tư khổng lồ vào năng lượng tái tạo.
Theo thống kê, năng lượng tái tạo chiếm hơn 92.5% tổng công suất mở rộng điện toàn cầu vào năm 2024. Trong đó, Trung Quốc đóng góp gần 64% công suất mới trên toàn thế giới.
Xe điện, pin mặt trời và pin lithium – những ngành công nghiệp này đang thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc và cũng là trung tâm của nỗ lực phát triển bền vững.
Hiện Trung Quốc chiếm hơn 11 triệu xe điện bán ra mỗi năm, chiếm hơn một nửa doanh số toàn cầu.
“Chuyển đổi xanh, ban đầu tưởng chừng là rào cản đối với tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, giờ đây lại trở thành lợi thế cạnh tranh cho đất nước”, ông Zang tại Viện Hàn lâm Kỹ thuật Trung Quốc nhận xét.
Để cân bằng giữa việc mở rộng sản xuất và bảo vệ môi trường, Trung Quốc tận dụng công nghệ cao và các giải pháp sáng tạo.
Thành công của nỗ lực chống ô nhiễm tại sông Maozhou, con sông lớn nhất Thâm Quyến, là minh chứng cho điều này. Những năm 1990, khi Thâm Quyến công nghiệp hoá và đô thị hoá nhanh chóng, sông Maozhou đã bị ô nhiễm trầm trọng.
Thời gian gần đây, chính quyền địa phương đã sử dụng các công nghệ tiên tiến để khắc phục tình trạng này. Các hệ thống thông tin tiên tiến được triển khai để giám sát thời gian thực điều kiện và chất lượng nước, trong khi robot thông minh hỗ trợ việc kiểm tra mạng lưới đường ống và nạo vét.
Theo ông Zhang Dawei thuộc Trung tâm Giám sát Môi trường Quốc gia Trung Quốc, nước này đã xây dựng mạng lưới giám sát sinh thái toàn diện, bao quát từ không khí, nước, đất đến tiếng ồn, biển và hệ sinh thái. Nguồn dữ liệu nhất quán, chính xác từ hệ thống này đang trở thành công cụ quan trọng cho việc hoạch định chính sách.
Cần “xanh” hơn nữa
Tuy nhiên, theo South China Morning Post, vẫn còn quá sớm để Trung Quốc hài lòng với những gì đạt được.
Hiện tại, các ngành công nghiệp xanh, đặc biệt là 3 ngành quang điện, pin lithium-ion và xe năng lượng mới – đang là động lực chủ chốt không thể phủ nhận của tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi xanh của Trung Quốc. Tuy nhiên, lượng khí nhà kính và ô nhiễm mà các ngành này tạo ra cũng rất lớn.
Báo cáo mới đây cho biết hơn 100 triệu tấn khí CO₂ đã được phát thải trực tiếp bởi hơn 40 công ty quang điện trong nước vào năm ngoái.
Ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc tiêu thụ một lượng lớn vật liệu như thép, lithium và kính, và việc sản xuất những thứ này liên quan đến phát thải khí nhà kính cao.
“Chính bản thân những ngành ‘xanh’ này cũng cần các quy trình sản xuất xanh hơn”, ông Ma nhấn mạnh.
Ông Ma cũng cho biết những chất ô nhiễm mới nổi, bao gồm vi nhựa và các loại độc tố cho sinh sản, vẫn chưa được quản lý đầy đủ. “Chúng ta vẫn còn một chặng đường dài phía trước,” ông nói.
Chỉ số Chất lượng Không khí Thế giới (AQI) hiện xếp chất lượng không khí của Trung Quốc ở mức tệ thứ 21 thế giới. Nồng độ PM2.5 của Trung Quốc là 31,03 mcg/m³ vào năm 2024 – cao gấp 6,2 lần giá trị hướng dẫn mới được WHO nâng cấp.
Theo giới quan sát, các vấn đề ô nhiễm của Trung Quốc phải mất một thời gian dài nữa mới được giải quyết triệt để.
T.P