Ngày 10/9/2025, Chính phủ Trung Quốc thông báo đã phê chuẩn quyết định thành lập khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia tại Bãi cạn Scarborough và sẽ tăng cường giám sát và thực thi pháp luật đối với mọi hoạt động vi phạm pháp luật.
Giới chuyên gia cho rằng động thái của Bắc Kinh không chỉ là phản ứng trước những cáo buộc của bên ngoài cho rằng nước này đang phá hoại môi trường sinh thái của Biển Đông, mà là sự củng cố hơn nữa tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với bãi cạn Scarborough thông qua các biện pháp pháp lý.
Thông báo của Chính phủ Trung Quốc nêu rõ đây là sự bảo đảm quan trọng cho việc duy trì tính đa dạng, ổn định và bền vững của hệ sinh thái tự nhiên ở Bãi cạn Scarborough. Các ban ngành và địa phương liên quan phải thực hiện nghiêm túc các quy định về khu bảo tồn thiên nhiên và quy định về xây dựng, quản lý khu bảo tồn thiên nhiên của Trung Quốc, đồng thời tăng cường giám sát và thực thi pháp luật đối với mọi hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến khu bảo tồn thiên nhiên, đảm bảo thực hiện các biện pháp quản lý đa dạng và không ngừng nâng cao trình độ xây dựng và quản lý khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia.
Cũng trong ngày 10/9, Cục Lâm nghiệp và Thảo nguyên Quốc gia Trung Quốc đã công bố diện tích, phạm vi và phân vùng chức năng của khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia tại bãi cạn Scarborough. Tọa lạc tại thành phố Tam Sa, tỉnh Hải Nam, khu bảo tồn có diện tích 3.523,67 ha, trong đó diện tích lõi chiếm 35% và phần còn lại là khu vực thí nghiệm, trong đó đối tượng bảo vệ chính là hệ sinh thái rạn san hô. Theo luật hiện hành của Trung Quốc, không một đơn vị hoặc cá nhân nào được phép vào các khu vực lõi của khu bảo tồn thiên nhiên, ngoại trừ các hoạt động nghiên cứu khoa học đã được phê duyệt, khu vực thí nghiệm có thể được sử dụng cho các thí nghiệm khoa học, thực tập giảng dạy, tham quan và kiểm tra, du lịch, cũng như thuần hóa và nhân giống các loài động vật và thực vật hoang dã quý hiếm và có nguy cơ tuyệt chủng.
Động thái này của Bắc Kinh diễn ra sau khi Trung Quốc và Philippines xảy ra nhiều va chạm ở vùng biển liên quan đến Bãi cạn Scarborough. Bắc Kinh và Manila cũng đang tố cáo nhau gay gắt về vấn đề ai đang hủy hoại môi trường sinh thái ở Biển Đông. Sau khi Trung Quốc kiểm soát Bãi cạn Scarborough vào năm 2012, Philippines đã nhiều lần cáo buộc ngư dân Trung Quốc đánh bắt cá trái phép bằng chất độc xyanua ở vùng biển gần đó, gây thiệt hại cho các rạn san hô.
Tháng 5/2024, Philippines đã yêu cầu Trung Quốc cho quốc tế giám sát các vấn đề môi trường tại Bãi cạn Scarborough. Đáp lại, Bắc Kinh đã công bố báo cáo khảo sát sinh thái và môi trường tại Bãi cạn Scarborough vào tháng 7/2024, bác bỏ các cáo buộc từ bên ngoài và khẳng định môi trường sinh thái ở vùng biển xung quanh bãi cạn này có chất lượng tốt và hệ sinh thái rạn san hô rất khỏe mạnh. Sau khi Manila ban hành luật mới vào tháng 11/2024 để củng cố các tuyên bố về chủ quyền và lợi ích biển của mình, Bắc Kinh đã ngay lập tức công bố đường cơ sở lãnh hải của Bãi cạn Scarborough và tái khẳng định chủ quyền đối với bãi cạn này.
Trong thời gian gần đây, Trung Quốc đã triển khai các tàu hải quân và hải cảnh nhằm ngăn chặn Philippines tiếp cận Bãi cạn Scarborough, dẫn đến một loạt cuộc đối đầu, va chạm giữa hai bên. Vụ việc gần đây nhất xảy ra vào ngày 11/8/2025 khi Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines cho biết một tàu của Lực lượng hải cảnh Trung Quốc đã phun vòi rồng vào tàu Philippines và va chạm với tàu hải quân Trung Quốc trong khi đang truy đuổi một tàu tuần tra Philippines. Ngay sau vụ va chạm, tàu khu trục USS Higgins và tàu tác chiến cận bờ USS Cincinnati của Mỹ đã xuất hiện ở vùng biển này vào ngày 13/8. Hải quân Trung Quốc cho biết đã cảnh báo và xua đuổi tàu Mỹ, trong khi đó, Hạm đội 7 thuộc Hải quân Mỹ khẳng định “các quyền hàng hải và tự do hàng hải” gần Bãi cạn Scarborough “phù hợp với luật quốc tế”, đồng thời nhấn mạnh “Mỹ đang bảo vệ quyền bay, qua lại và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép, như USS Higgins đã làm ở đây. Bất kỳ lời lẽ nào của Trung Quốc cũng không thể ngăn cản chúng tôi”.
Trong tuyên bố ngày 11/9, Bộ Ngoại giao Philippines cho biết: “Philippines phản đối mạnh mẽ việc Quốc vụ viện Trung Quốc gần đây đã phê duyệt thành lập cái gọi là “Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia đảo Hoàng Nham”; gọi hành động của Trung Quốc là “bất hợp pháp và phi pháp”, đồng thời cáo buộc Bắc Kinh xâm phạm quyền và lợi ích của Manila; nhấn mạnh: “Philippines sẽ chính thức gửi công hàm phản đối hành động phi pháp này của Trung Quốc”. Cố vấn an ninh quốc gia Philippines, Eduardo Año, khẳng định hành động của Trung Quốc “không hẳn là bảo vệ môi trường mà chủ yếu là biện minh cho việc kiểm soát một khu vực vốn là một phần lãnh thổ và vùng biển của Philippines”.
Mỹ cũng nhanh chóng lên án động thái mới này của Trung Quốc. Ngày 12/9, Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Marco Rubio ra tuyên bố nêu rõ: “Mỹ sát cánh cùng đồng minh Philippines trong việc bác bỏ kế hoạch gây bất ổn của Trung Quốc nhằm lập một “khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia” tại Bãi cạn Scarborough. Việc Bắc Kinh tuyên bố Bãi cạn Scarborough là khu bảo tồn thiên nhiên là một nỗ lực cưỡng ép khác nhằm thúc đẩy các yêu sách lãnh thổ và hàng hải sâu rộng ở Biển Đông, gây thiệt hại cho các nước láng giềng, gồm cả việc ngăn cản ngư dân Philippines tiếp cận các ngư trường truyền thống này. Những hành động của Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough tiếp tục làm suy yếu sự ổn định khu vực”. Ngoại trưởng Mỹ yêu cầu Bắc Kinh tuân thủ Phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài về vụ kiện Biển Đông – vốn tuyên bố Trung Quốc cản trở một cách bất hợp pháp hoạt động đánh bắt truyền thống của ngư dân Philippines tại khu vực này.
Tiếp theo Mỹ, phái đoàn Liên minh châu Âu tại Manila cũng ra tuyên bố ủng hộ Philippines, kêu gọi Trung Quốc ngừng các hành động “làm thay đổi nguyên trạng”, tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016 về các tranh chấp ở Biển Đông, bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc với gần trọn khu vực này.
Ngay sau động thái lập khu bảo tồn thiên nhiên của Trung Quốc, ba nước Mỹ, Nhật và Philippines tiến hành tập trận ở ngoài khơi tỉnh Zambales, gần khu vực Bãi cạn Scarborough diễn ra từ ngày 11 đến ngày 13/09. Theo Quân đội Philippines, tham gia cuộc diễn tập có tàu hộ tống BRP Jose Rizal, một trực thăng chống tàu ngầm, một máy bay tìm kiếm cứu nạn, một máy bay thuộc lực lượng Giám sát và Trinh sát và bốn máy bay chiến đấu. Trong khi đó, Mỹ cử tàu khu trục trang bị tên lửa USS John Finn, một máy bay tuần tra P-8A Poseidon và hai trực thăng. Nhật Bản điều tàu đổ bộ JS Osumi.
Quân đội Philippines cho biết trong cuộc diễn tập lần này các bên đã tiến hành bài tập: kiểm tra thông tin liên lạc, hoạt động ngăn chặn/cho phép tàu thuyền qua lại, bài tập tác chiến chống tàu ngầm, đổ bộ, các bài tập ngăn chặn và giải tỏa tàu trên mặt nước. Trong một tuyên bố liên quan, quân đội Philippines khẳng định cuộc tập trận “không chỉ nhằm tăng cường khả năng tương tác giữa các lực lượng tham gia mà còn tái khẳng định cam kết kiên định của Manila trong việc bảo vệ lợi ích hàng hải cũng như duy trì hòa bình và an ninh trong khu vực”. Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ (USINDOPACOM) nhấn mạnh Mỹ và các đồng minh phối hợp “duy trì quyền tự do hàng hải và hàng không, cũng như các hoạt động hợp pháp khác trên biển và không phận quốc tế”.
Cuộc tập trận khiến Bắc Kinh hết sức tức giận, Người phát ngôn Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Nam của quân đội Trung Quốc lên tiếng yêu cầu Philippines phải ngay lập tức chấm dứt việc khiêu khích và leo thang căng thẳng ở Biển Đông nhấn mạnh: “Chúng tôi nghiêm khắc cảnh báo phía Philippines phải ngay lập tức ngừng khiêu khích, ngừng làm gia tăng căng thẳng ở Biển Đông, cũng như chấm dứt việc lôi kéo các thế lực bên ngoài ủng hộ những hành động vô ích đó. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm gây rối hay phá hoại tình hình đều sẽ không thành công”.
Sau khi tuyên bố thiết lập “khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia” tại Bãi cạn Scarboroughchưa đầy 1 tuần, hôm 16/9/2025, Người phát ngôn Hải cảnh Trung Quốc Cam Vũ cáo buộc hơn 10 tàu Philippines đã “xâm phạm bất hợp pháp hải phận Trung Quốc gần bãi Scarborough từ nhiều hướng khác nhau”. Ông Cam Vũ cho rằng tàu tuần duyên Philippines số hiệu 3014 đã “không tuân theo cảnh báo nghiêm túc từ phía Trung Quốc, và cố tình đâm vào một tàu Hải cảnh Trung Quốc”. Người phát ngôn Hải cảnh Trung Quốc còn ngang nhiên tuyên bố Trung Quốc đã dùng biện pháp xịt vòi rồng nhằm vào tàu Philippines.
Một số chuyên gia nhận định những dấu hiệu nói trên cho thấy việc Trung Quốc thiết lập “khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia” tại Bãi cạn Scarborough không có nhiều ý nghĩa đối với việc bảo vệ môi trường biển nhưng lại khiến Biển Đông trở nên căng thẳng hơn. Bãi cạn Scarborough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines, là khu vực nổi tiếng với nguồn cá dồi dào và một đầm phá màu ngọc lam, vốn là nơi trú ẩn an toàn cho tàu thuyền mỗi khi có bão. Phán quyết năm 2016 của Toà Trọng tài vụ kiện về Biển Đông đã xác định Scarborough là ngư trường truyền thống của các nước ven Biển Đông, ngư dân của các nước Philippines và Việt Nam có quyền đánh bắt ở khu vực này. Tuy nhiên, sau khi chiếm Scarborough từ tay Philippines năm 2012, Trung Quốc đã kiểm soát và ngăn cản ngư dân các nước vào đánh bắt ở khu vực này.
Ngư dân Philippines cho biết họ lo sợ kế hoạch thành lập khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia của Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough sẽ khiến họ bị “quấy rối” nhiều hơn và khó hoạt động hơn ở khu vực này, vốn đã nằm dưới sự giám sát liên tục của tàu Trung Quốc. Ngư dân Philippines Mariano Cardenio, 57 tuổi với ba thập kỷ đánh bắt ở bãi cạn, bày tỏ: “Ngay cả bây giờ chúng tôi cũng đã bị quấy rối rồi… Rồi chúng tôi sẽ còn bị bắt nạt nhiều hơn nữa”.
Các chuyên gia cảnh báo, với việc thiết lập “khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia”, Trung Quốc chắc chắn sẽ tăng cường các hành động được gọi là “thực thi pháp luật” tại bãi cạn Scarborough trong tương lai và có thể áp dụng các biện pháp đối phó nghiêm ngặt hơn đối với các hành động của tàu cá và tàu công vụ của Philippines ở khu vực này với giọng điệu vu cáo là “gây tổn hại đến môi trường biển tại vùng biển này”. Koh Swee Lean Collin, nghiên cứu viên cao cấp tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, cho biết động thái thành lập khu bảo tồn thiên nhiên tại Bãi cạn Scarborough của Trung Quốc có thể là phản ứng trước cuộc va chạm giữa tàu hải cảnh và tàu chiến Trung Quốc hôm 11/8. Trong bối cảnh chưa có bất kỳ hoạt động xây dựng thực chất nào, Bắc Kinh hy vọng sẽ tăng cường hơn nữa việc quản lý hành chính đối với bãi cạn Scarborough thông qua các biện pháp pháp lý, qua đó đưa các hành vi vi phạm pháp luật có liên quan vào phạm vi thực thi pháp luật và hình thành mối liên hệ về mặt thể chế với Luật Hải cảnh của Trung Quốc và các hướng dẫn thực thi pháp luật tiếp theo được Bắc Kinh đưa ra vào năm 2021. Về việc liệu Trung Quốc có thúc đẩy các dự án cải tạo ở bãi cạn Scarborough trong tương lai hay không, Koh Swee Lean Collin cho rằng khả năng này là thấp vì các khu bảo tồn thiên nhiên có mục đích bảo vệ hệ sinh thái biển, trong khi việc cải tạo lại đi ngược lại điều này. Suy cho cùng, bãi cạn Scarborough đã nằm dưới sự kiểm soát thực tế của Trung Quốc kể từ năm 2012 và Bắc Kinh cũng lo ngại việc cải tạo ở bãi cạn này này sẽ gây ra nỗi lo ngại về quân sự hóa đối với các nước trong và ngoài khu vực vực trong đó có Mỹ.