Nhằm thúc đẩy chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương được thông qua năm 2022, thời gian gần đây Canada tăng cường sự hiện diện tại khu vực này và thắt chặt quan hệ quốc phòng với Philippines để làm bàn đạp can dự sâu hơn vào khu vực.
Từ đầu năm 2025, Hải quân Canada điều tàu khu trục lớp Halifax HMCS Ottawa thực hiện nhiệm vụ “thúc đẩy hòa bình, ổn định và trật tự quốc tế dựa trên luật lệ” ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, vốn được biết đến với tên gọi “Chiến dịch Horizon” của các lực lượng vũ trang Canada. Tháng 1/2025, tàu này đã tiến hành cuộc tập trận chung với Hải quân Mỹ ở Biển Đông và đi gần bãi cạn Scarborough, một điểm nóng căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines. Tàu khu trục HMCS Ottawa cũng tham gia tập trận La Perouse 25 – một cuộc tập trận đa quốc gia do Pháp dẫn đầu – tại vùng biển gần quần đảo Indonesia.
Tàu HMCS Ottawa bắt đầu năm 2025 bằng cuộc tập trận chung với tàu chiến Mỹ ở Biển Đông. Bộ tư lệnh tác chiến chung Canada ra thông báo trên trang X cho biết từ ngày 8-11/1/2025, tàu hải quân Canada HMCS Ottawa đã hoàn thành cuộc tập trận chung với tàu khu trục USS Higgins của Hải quân Mỹ trong bối cảnh căng thẳng ở Biển Đông, cuộc tập trận có mật danh là “Noble Wolverine”. Theo thông báo, cả hai tàu đều “di chuyển qua vùng biển quốc tế của Biển Đông trong khi tiến hành các cuộc tập trận liên lạc, hoạt động bay và huấn luyện tác chiến chống tàu ngầm”.
Tàu khu trục lớp Halifax HMCS Ottawa cũng đã di chuyển gần bãi cạn Scarborough, nơi hải cảnh Trung Quốc và lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines đã tham gia vào trò chơi mèo vờn chuột trong nhiều tuần. Chuỗi rạn san hô đang tranh chấp nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines nhưng nằm dưới sự kiểm soát trên thực tế của Trung Quốc từ năm 2012. Bắc Kinh đã triển khai tàu Hải cảnh lớn nhất của mình, được gọi là “Quái vật” vì kích thước khổng lồ của nó, đến khu vực này kể từ đầu năm, mà Manila coi là “một hành động đe dọa, cưỡng ép và xâm lược”.
Theo tuyên bố của Hạm đội 7 Mỹ, “Noble Wolverine” chứng minh “cam kết chung của hai nước Mỹ và (Canada) đối với một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, đồng thời nói thêm rằng các hoạt động song phương như vậy mang lại “cơ hội có giá trị để huấn luyện, thực hành và phát triển khả năng tương tác chiến thuật” giữa các lực lượng hải quân đồng minh và đối tác trong khu vực.
Từ ngày 1 đến 4/2/2025, tàu khu trục lớp Halifax HMCS Ottawa của Hải quân Canada, với 240 thủy thủ đoàn, đã cập Cảng tự trị Sihanoukville thực hiện chuyến thăm đầu tiên tới Campuchia. Adriano Lozer, Chỉ huy trưởng tàu HMCS Ottawa, đánh giá cao chuyến thăm này và coi đây là minh chứng cho sự can dự ngày càng tăng của Canada vào khu vực khi nhấn mạnh: “Chuyến thăm này cho phép chúng tôi chứng minh rõ ràng cam kết quốc phòng lâu dài đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và tăng cường vai trò của Canada như một đối tác quốc tế đáng tin cậy”.
Thong Mengdavid, nhà phân tích địa chính trị và Giáo sư tại Viện Quan hệ quốc tế và Nghiên cứu chính sách công thuộc Đại học Hoàng gia Phnom Penh cho rằng: “Chuyến thăm đánh dấu một cử chỉ thiện chí và nỗ lực tăng cường quan hệ song phương giữa Campuchia và Canada. Mặc dù Campuchia trước nay vẫn cẩn thận duy trì sự cân bằng trong các hoạt động quân sự với các cường quốc nước ngoài, nhưng những chuyến thăm như vậy có thể thúc đẩy nhận thức tích cực về hợp tác quân sự quốc tế, đặc biệt là trong các lĩnh vực như an ninh hàng hải, hỗ trợ nhân đạo và xây dựng năng lực”. Ông Thong Mengdavid nói thêm rằng chuyến thăm này phù hợp với mục tiêu rộng lớn hơn của Canada là tăng cường sự hiện diện của mình tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, như đã nêu trong Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Bằng cách hợp tác với Campuchia, Canada thể hiện cam kết của mình đối với an ninh khu vực, hợp tác đa phương và tăng cường quan hệ ngoại giao.
Chỉ huy tàu Adriano Lozer nhấn mạnh: “Là một thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Campuchia đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì ổn định khu vực. Chuyến thăm của HMCS Ottawa giúp củng cố quan hệ của chúng tôi và đẩy mạnh cam kết chung của chúng tôi đối với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Là một quốc gia Thái Bình Dương, củng cố quan hệ mạnh mẽ với các đối tác khu vực là một ưu tiên, và chúng tôi đặc biệt sốt sắng hợp tác với Campuchia trong tương lai”.
Tàu HMCS Ottawa tham gia cuộc tập trận đa quốc gia La Perouse 25 – cuộc tập trận hàng hải có sự tham gia của 9 quốc gia do Hải quân Pháp dẫn đầu vào ngày 24/1/2025. Cuộc tập trận diễn ra tại Eo biển Malacca, Sunda và Lombok, nơi nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Có 13 tàu từ các nước Australia, Canada, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Singapore, Anh, Mỹ và nhóm tác chiến tàu sân bay Charles De Gaulle của Pháp đã tham gia cuộc tập trận, trong đó tập trung vào nội dung huấn luyện an toàn hàng hải. Sau khi kết thúc cuộc tập trận La Perouse 25, tàu HMCS Ottawa đã ghé thăm Indonesia trước khi thăm Campuchia.
Cùng với việc điều tàu chiến tới hoạt động dài ngày ở khu vực, Canada còn tích cực thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc phòng với Philippines. Theo thông báo của Bộ Quốc phòng Philippines và Bộ các vấn đề toàn cầu Canada, Manila và Ottawa đã kết thúc các cuộc đàm phán liên quan tới thỏa thuận về Quy chế cho các lực lượng thăm viếng (SOVFA) giữa hai bên vào tháng 3/2025, cho phép lực lượng hai nước tiến hành các cuộc tập trận chung và tăng cường hợp tác. Các cuộc đàm phán này được tổ chức sau khi hai nước đã ký bản ghi nhớ Hợp tác quốc phòng hồi tháng 1/2024.
Việc Canada và Philippines cùng phối hợp về SOVFA nói trên sẽ cho phép mỗi bên cùng hợp tác trong các lĩnh vực chung có lợi cho pháp quyền, hợp tác quốc phòng và an ninh, cũng như hòa bình và ổn định ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Theo Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair, việc hoàn tất thỏa thuận này là dấu mốc quan trọng đối với mối quan hệ song phương Canada-Philippines khi hai nước kỷ niệm 75 năm quan hệ ngoại giao trong năm 2024.
Theo Bộ Quốc phòng Philippines, thỏa thuận với Canada “sẽ thiết lập một khuôn khổ hợp tác gia tăng, thúc đẩy sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan quốc phòng và quân sự, nâng cao khả năng tương tác giữa các lực lượng và tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc tập trận chung hiệu quả hơn cũng như các hoạt động nâng cao năng lực”. Bộ trưởng Quốc phòng Gilberto Teodoro cho biết Philippines sẽ tiếp tục xây dựng các liên minh an ninh nhằm ngăn chặn sự gây hấn của Trung Quốc. Ông Teodoro nhấn mạnh các hành động thù địch của Bắc Kinh có thể dẫn đến việc hạn chế hoạt động trên Biển Đông, một tuyến đường thương mại quan trọng đối với chuỗi cung ứng toàn cầu.
Trong số các lĩnh vực mà biên bản ghi nhớ về Hợp tác quốc phòng đề cập tới có giáo dục quân sự, trao đổi đào tạo, chia sẻ thông tin, hoạt động gìn giữ hòa bình và ứng phó thảm họa. Văn bản này là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy Canada sẵn sàng hợp tác với Philippines và nó tiếp nối một thỏa thuận khác được ký năm 2023, mở rộng quyền truy cập Hệ thống phát hiện tàu ẩn (Dark Vessel Detection System) của Canada cho Trung tâm giám sát bờ biển quốc gia Philippines. Theo đó, Canada cung cấp cho Philippines quyền truy cập vào Hệ thống phát hiện tàu ẩn, sử dụng công nghệ vệ tinh để theo dõi các tàu bất hợp pháp ngay cả khi chúng vô hiệu hóa thiết bị phát tín hiệu định vị. Do vậy, lực lượng tuần duyên Philippines đã sử dụng công nghệ của Canada để theo dõi các tàu Hải cảnh Trung Quốc và tàu đánh cá trên Biển Đông.
Quy chế cho các lực lượng thăm viếng (SOVFA) là yêu cầu pháp lý để Philippines hợp tác với quân đội Canada trong các cuộc tập trận quân sự chung và các sự kiện liên quan đến quân sự khác mà không vi phạm hiến pháp. Theo khoản 25, Điều 18, Hiến pháp Philippines không công nhận sự hiện diện của quân đội hay căn cứ nước ngoài trừ khi có một hiệp ước được cả Thượng viện và Hạ viện nước này chính thức phê chuẩn. Giới chuyên gia nhận định việc hoàn tất SOVFA giữa Philippines và Canada tạo điều kiện cho Hải quân Canada tham gia nhiều hơn vào các hoạt động tuần tra và tập trận chung ở Biển Đông nhằm thúc đảy trật tự dựa trên luật lệ.
Việc phê chuẩn SOVFA do đó cho phép lực lượng vũ trang Philippines có cơ hội huấn luyện và phối hợp cùng với các đối tác của họ trong lực lượng vũ trang Canada. Ngoài ra, nó còn cho phép Philippines có cơ hội đa dạng hóa các đối tác an ninh của họ và giảm sự phụ thuộc vào Mỹ trong bối cảnh căng thẳng hàng hải đang diễn ra trên Biển Đông. Vào tháng 8/2024, lực lượng Hải quân và Không quân Canada và Philippines đã tham gia cùng Australia và Mỹ trong các cuộc diễn tập không quân và hải quân nhằm đảm bảo hoạt động đi lại không bị cản trở trên vùng biển quốc tế thuộc Biển Đông và thúc đẩy khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở.
Đây không phải là động thái duy nhất mà Manila thực hiện để tìm kiếm quyền tự chủ chiến lược lớn hơn. Philippines và Nhật Bản đã ký thỏa thuận Tiếp cận Đối ứng (RAA) vào tháng 7/2024 và Thượng viện Philippines đã phê chuẩn văn kiện này ngày 16/12/2024 (nhưng Quốc hội Nhật Bản hiện vẫn chưa thông qua). Ngoài ra, Philippines và New Zealand đã hoàn tất đàm phán SOVFA giữa hai nước hôm 20/1/2025 và đã ký kết hiệp định này vào tháng 4/2025. Philippines cũng đang thảo luận về một thỏa thuận tương tự với Pháp. Bộ trưởng Quốc phòng Teodoro cho biết Philippines có thể tìm kiếm các SOVFA với các quốc gia khác như Đức, Ấn Độ và Singapore.
Canada sẽ được hưởng lợi khi có được một đồng minh ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, qua đó hoàn thành một trong những mục tiêu của Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của mình, trong đó kêu gọi xây dựng các mối quan hệ hợp tác mới dựa trên an ninh. Đối với Philippines, Canada được coi là đối tác an ninh đáng tin cậy và là một đồng minh sẵn sàng ủng hộ Philippines qua các kênh ngoại giao trong bối cảnh tranh chấp Biển Đông.
Việc Canada tăng cường hiện diện ở khu vực cũng như nâng cấp quan hệ hợp tác quốc phòng với Philippines tác động tích cực tới cục diện Biển Đông, thể hiện trên một số điểm sau:
Thứ nhất, giới phân tích nhận định với việc hoàn tất SOVFA giữa Manila và Ottawa, Philippines được coi là mắt xích quan trọng để Canada can dự sâu hơn vào Biển Đông. Việc thắt chặt quan hệ quốc phòng giữa Philippines và Canada trở thành yếu tố quan trọng để Manila đối phó với những hành vi hung hăng của Bắc Kinh ở Biển Đông, góp phần thúc đẩy trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông.
Thứ hai, thêm một đồng minh quan trọng của Mỹ tham gia sâu vào Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và Biển Đông tạo ra cục diện đa phương trong việc ngăn chặn sự mở rộng bành trướng của Bắc Kinh. Mỹ không chỉ một mình cùng đồng minh Philippines trong cuộc đối đầu với Trung Quốc ở Biển Đông mà sẽ có sự tham gia của nhiều đồng minh tới. Với việc tăng cường quan hệ quốc phòng với Philippines, Canada sẽ tham gia nhiều hơn vào các cuộc tuần tra, tập trận song phương và đa phương ở Biển Đông để kiềm chế Trung Quốc.
Thứ ba, việc Canada tăng cường hiện diện ở khu vực và ký với Philippines SOVFA sẽ khích lệ các đồng minh khác của Mỹ ở châu Âu như Anh, Đức, Ý, Hà Lan… tham gia vào “mặt trận” chống bành trướng của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nói chung và Biển Đông nói riêng. Canada và các đồng minh châu Âu khác của Mỹ cũng có thể mở rộng hợp tác quốc phòng với các đối tác khác ven Biển Đông, góp phần quốc tế hoá, đa phương hoá các tranh chấp ở Biển Đông.