Sau lớp ngôn từ hữu nghị của các bản tin, chuyến thăm của tàu Cảnh sát biển Việt Nam tới Philippines hé lộ những chuyển động tinh tế trong cục diện Biển Đông.
Khi tàu CSB 8002 của Việt Nam rời cảng Cebu sáng 10/10, báo chí hai nước đều nói về “hữu nghị”, “giao lưu”, “hợp tác”. Nhưng nếu đọc kỹ, đằng sau lớp từ ngữ ngoại giao mềm mại ấy là những tín hiệu rõ ràng về cách hai bên đang nhìn nhận môi trường an ninh mới ở Biển Đông.
Bản tin ngày 10/10 của Báo Quân đội nhân dân tờ báo lớn của Việt Nam, có tiêu đề: “Tàu CSB 8002 kết thúc chuyến thăm, giao lưu tại Philippines”. Gần như nội dung chỉ tập trung vào khuôn khổ nghi lễ: lễ chào cảng, tiếp xúc với lực lượng Cảnh sát biển Philippines, giao lưu thể thao và văn hóa. Các cụm từ “giao lưu quốc tế” và “tăng cường quan hệ hữu nghị truyền thống” được lặp lại nhiều lần – như để khẳng định tính nhất quán trong đường lối “đối ngoại hòa bình, hợp tác, tin cậy”.
Ngược lại, báo SunStar Cebu của Philippines lại lựa chọn tiêu đề mang tính chủ động và biểu tượng hơn: “Cùng ra khơi – Việt Nam và Philippines tăng cường quan hệ hàng hải tại Cebu”. Chỉ riêng hai chữ “cùng ra khơi” đã thể hiện cách tiếp cận khác: nhấn mạnh tới sự phối hợp, hành động chung trên biển, thay vì chỉ dừng ở giao lưu xã giao.
Bài báo Philippines nhấn mạnh chuyến thăm là một phần của chương trình hợp tác hàng hải giữa hai nước, hướng tới thúc đẩy hiểu biết lẫn nhau và tăng cường năng lực phối hợp trong bảo đảm an ninh vùng biển. Dù không nêu đích danh Biển Đông, nhưng trong bối cảnh xung đột quanh bãi Cỏ Mây và những va chạm với Trung Quốc thời gian qua, cụm từ “bảo đảm an ninh vùng biển” đã đủ để gợi mở thông điệp.
Trong khi đó, bài viết trên Báo Quân đội nhân dân tránh hoàn toàn các khái niệm liên quan tới “an ninh”, “tuần tra” hay “phối hợp nghiệp vụ”. Theo giới quan sát, cách lựa chọn ngôn ngữ này không ngẫu nhiên, mà thể hiện một cách kín đáo, tinh tế rằng, chẳng có gì đáng ầm ĩ, chuyến thăm chỉ là một hoạt động thường niên, thể hiện thiện chí và củng cố quan hệ láng giềng ASEAN.
Tuy nhiên, việc Việt Nam cử tàu CSB 8002 – một trong những tàu hiện đại nhất của lực lượng Cảnh sát biển – sang Cebu, lại cho thấy nhiều ý nghĩa hơn là nghi lễ. Cebu không chỉ là thành phố cảng du lịch, mà còn là căn cứ huấn luyện và tiếp vận quan trọng của Cảnh sát biển Philippines, nơi thường xuyên đón tàu tuần tra Mỹ và Nhật trong các chương trình hỗ trợ kỹ thuật. Việc tàu Việt Nam hiện diện ở đó, dù dưới danh nghĩa giao lưu, cũng là một tín hiệu về mức độ tin cậy và phối hợp ngày càng sâu giữa hai quốc gia đang cùng có tranh chấp với Trung Quốc.
Nếu báo Việt Nam khẳng định “tình đoàn kết và hợp tác truyền thống”, thì báo Philippines lại nhấn mạnh “bảo đảm an toàn và tự do hàng hải” – khái niệm vốn quen thuộc trong ngôn ngữ chiến lược của các nước phương Tây khi bàn về Biển Đông. Sự khác biệt này cho thấy mỗi bên đang tiếp cận vấn đề từ góc nhìn riêng: Việt Nam thiên về hợp tác khu vực và đối ngoại mềm dẻo, còn Philippines muốn lồng ghép hoạt động song phương vào bức tranh rộng hơn của trật tự hàng hải khu vực.
Chính sự khác biệt nhỏ trong cách đưa tin lại nói lên điều lớn hơn. Với Việt Nam, đây là dịp thể hiện tinh thần hòa hiếu, củng cố quan hệ ASEAN, đồng thời tránh để chuyến thăm bị hiểu lầm là liên kết quân sự. Với Philippines, lại là cơ hội chứng minh mình không đơn độc trước sức ép từ Trung Quốc, rằng Manila đang có thêm đối tác cùng chia sẻ mối quan tâm về tự do hàng hải.
Ở cấp độ khu vực, chuyến thăm này có thể xem như một bước thử nghiệm mềm trong việc xây dựng lòng tin giữa các nước ASEAN với nhau. Khi Việt Nam và Philippines – hai quốc gia cùng có tranh chấp ở Trường Sa – vẫn có thể tổ chức giao lưu hải quân, điều đó gửi đi một thông điệp quan trọng: an ninh khu vực có thể được củng cố từ nội khối, chứ không nhất thiết phải dựa vào các cường quốc bên ngoài. Đó là tinh thần mà ASEAN luôn hướng tới – “tự chủ và trung tâm”.
Từ Cebu nhìn ra Biển Đông, có thể thấy rõ: những chuyến thăm, những cuộc giao lưu tưởng như giản dị lại đang trở thành công cụ hiệu quả để các quốc gia nhỏ củng cố vị thế và định hình cấu trúc an ninh khu vực. Mỗi cái bắt tay, mỗi chuyến neo đậu đều mang theo những lớp ý nghĩa khác nhau – từ đối ngoại, quốc phòng đến chiến lược.
Và trong một không gian địa chính trị nhiều biến động như Biển Đông, đôi khi chỉ cần “cùng ra khơi” – như cách thể hiện của báo chí Philippines – cũng nên và cần được hiểu như một tuyên bố mạnh mẽ về ý chí bảo vệ chủ quyền, hợp tác và hòa bình rồi.
T.V