Ngày 10/10, tại Oslo, Ủy ban Nobel Na Uy công bố người đoạt Giải Nobel Hòa bình năm 2025: bà María Corina Machado, nhà hoạt động dân chủ và cựu nghị sĩ đối lập người Venezuela. Thông tin này nhanh chóng trở thành tâm điểm chú ý của giới truyền thông toàn cầu.
Một biểu tượng mới cho dân chủ và bất bạo động
Trong khi nhiều người ca ngợi đây là một sự vinh danh xứng đáng cho tinh thần bất bạo động và khát vọng dân chủ, thì cũng có không ít tiếng nói đặt câu hỏi: Tại sao lại là một nhân vật chủ yếu hoạt động trong phạm vi quốc nội, chứ không phải những người đang trực tiếp kiến tạo hòa bình tại các điểm nóng thế giới như Trung Đông hay Ukraine?
Giải thưởng năm nay, như thường lệ, không chỉ mang ý nghĩa nhân văn, mà còn chứa đựng thông điệp chính trị sâu sắc. Từ Oslo, dư chấn của nó lan tới Washington, Moscow, Bắc Kinh, Brussels và Caracas. Ở những nơi này, mỗi nơi đều diễn giải theo một cách khác nhau, phản chiếu thế giới phân cực và phức tạp mà chúng ta đang sống.
Theo thông cáo chính thức, Ủy ban Nobel Na Uy trao giải cho bà María Corina Machado “vì lòng dũng cảm kiên định và những nỗ lực bền bỉ nhằm thúc đẩy dân chủ, nhân quyền và tự do công dân ở Venezuela thông qua con đường phi bạo lực”
Thông cáo nhấn mạnh, trong bối cảnh đàn áp và khủng hoảng chính trị kéo dài, bà Machado đã trở thành tiếng nói đại diện cho hàng triệu người dân Venezuela đòi hỏi quyền được lựa chọn, được phát biểu và được sống trong hòa bình.
Như vậy, khác với nhiều giải Nobel Hòa bình dành cho các nhà lãnh đạo hoặc tổ chức có vai trò trong hòa giải quốc tế, Machado được tôn vinh vì sự kiên định trong đấu tranh ôn hòa tại một quốc gia đang bị kìm kẹp bởi chế độ độc tài. Ủy ban Nobel dường như muốn gửi thông điệp rằng: hòa bình không chỉ là vắng bóng chiến tranh, mà là sự tồn tại của tự do, công lý và phẩm giá con người.
Bà Machado, 58 tuổi, từng là nghị sĩ quốc hội Venezuela (2011–2014), sáng lập tổ chức dân sự Súmate – cơ quan tiên phong giám sát bầu cử và kêu gọi cải cách thể chế. Trong suốt hai thập niên, bà bị chính quyền Maduro cấm tranh cử, quản thúc, thậm chí đe dọa tính mạng, song vẫn kiên trì cổ vũ cho con đường bất bạo động. Trong mắt nhiều người dân Mỹ Latinh, bà là biểu tượng của lòng can đảm và sự thanh sạch hiếm hoi giữa một nền chính trị đầy áp bức.
Vì sao không phải Donald Trump?
Câu hỏi này bùng lên từ Washington, như một đám cháy.
Cùng thời điểm này, giới quan sát chính trị không khỏi chú ý đến cái tên Donald Trump, bởi ông từng được đề cử cho giải thưởng này vài năm trước. Lý do không khó hiểu: trong nhiệm kỳ tổng thống 2017–2021, ông Trump từng đóng vai trò quan trọng trong Hiệp định Abraham, giúp bình thường hóa quan hệ giữa Israel và một số quốc gia Ả Rập như UAE, Bahrain, Morocco và Sudan. Đây là thành tựu ngoại giao được coi là đột phá thời điểm đó.
Tuy nhiên, theo nhiều nhà phân tích, có ba nguyên nhân khiến ông Trump “mất cơ hội”:
Thứ nhất, Ủy ban Nobel vốn có truyền thống tôn vinh tinh thần phi bạo lực, khoan dung và nhân quyền, trong khi Trump lại được xem là người theo đuổi chính sách đối ngoại thực dụng, đối đầu và gây chia rẽ trong nội bộ phương Tây.
Thứ hai, các thành quả hòa bình mà ông đạt được thiếu tính bền vững: sau khi ông rời Nhà Trắng, Trung Đông lại bùng phát căng thẳng, còn tiến trình hòa giải Israel-Palestine gần như tê liệt.
Thứ ba, Ủy ban Nobel thường tránh trao giải cho những nhân vật có ảnh hưởng gây tranh cãi trong nước, đặc biệt là khi họ đang tham gia bầu cử. Với Trump, giải thưởng có thể bị diễn giải như một can thiệp chính trị vào nội bộ Hoa Kỳ.
Chính vì vậy, việc trao Nobel cho một nhân vật phi chính phủ như bà Machado cũng được xem là lời nhắn gửi gián tiếp đến các nhà lãnh đạo thế giới: hòa bình thực sự bắt đầu từ sự tôn trọng nhân phẩm và dân chủ, chứ không chỉ từ những thỏa thuận chính trị trên bàn đàm phán.
Về phía Tổng thống Trump, ông cho biết, đã nói chuyện với bà Maria Corina Machado. Ông khen ngợi bà là “người tử tế” vì nói ông xứng đáng với giải thưởng này. Ông Trump nói với phóng viên tại Phòng Bầu dục ngày 10/10, đề cập tới chủ nhân giải Nobel Hòa bình : “Người nhận giải Nobel hôm nay đã gọi điện cho tôi nói rằng ‘tôi nhận giải này để vinh danh ngài, bởi ngài thực sự xứng đáng với nó’ ”.
Nga, Trung Quốc và những mối lo ngầm
Nếu ở Washington người ta im lặng vì thất vọng, thì ở Moscow và Bắc Kinh, sự im lặng lại mang màu sắc dè chừng.
Cả hai cường quốc này đều hiểu rằng, việc Ủy ban Nobel tôn vinh một nhà hoạt động chống độc tài ở Mỹ Latinh thực chất là một thông điệp chính trị toàn cầu. Họ cho rằng, các phong trào dân chủ ôn hòa vẫn được phương Tây khuyến khích và bảo trợ.
Với Nga, điều này đặc biệt nhạy cảm. Cuộc chiến tại Ukraine chưa có hồi kết, và việc một nhân vật chống chính quyền chuyên chế được ca ngợi có thể bị xem là đòn gián tiếp phê phán Điện Kremlin. Một số nhà bình luận Nga nhận xét rằng, giải Nobel năm nay “được chọn cẩn trọng để không chọc giận Moscow trực tiếp, nhưng vẫn gửi đi tín hiệu ủng hộ cho tinh thần phản kháng trong các chế độ độc đoán.”
Về phía Trung Quốc, ký ức về vụ trao Nobel Hòa bình 2010 cho nhà bất đồng chính kiến Lưu Hiểu Ba vẫn còn nguyên. Lần này, Bắc Kinh tỏ ra thận trọng: truyền thông nhà nước Trung Quốc hầu như không đưa tin đậm, và các nhà phân tích chỉ bình luận rằng “Nobel vẫn duy trì thiên hướng chính trị”. Tuy nhiên, khó phủ nhận rằng thông điệp của giải thưởng, cổ vũ cho dân chủ, chống áp bức, có sức vang dội ngầm tại châu Á, nơi nhiều xã hội vẫn bị hạn chế tự do chính trị.
Trong khi đó, châu Âu và Mỹ Latinh hoan nghênh và kỳ vọng. Trái ngược với sự dè dặt của các cường quốc Á – Âu, Liên minh châu Âu (EU) tỏ ra hết sức hoan nghênh. Ngay sau lễ công bố, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tuyên bố:“Giải Nobel Hòa bình 2025 là sự khẳng định niềm tin rằng tự do và dân chủ là nền tảng của hòa bình bền vững. Bà Machado là nguồn cảm hứng cho mọi người dân đang sống dưới chế độ độc đoán.”
Đối với EU, Venezuela từ lâu là trọng tâm trong chính sách nhân quyền ở Mỹ Latinh. Brussels nhiều lần áp đặt trừng phạt lên chính quyền Maduro và tài trợ cho các tổ chức dân sự độc lập tại Caracas. Vì vậy, giải Nobel này được xem là sự khẳng định lập trường lâu nay của châu Âu.
Ở khu vực Mỹ Latinh, phản ứng nhìn chung tích cực. Colombia, Chile, Argentina và Uruguay đều ra tuyên bố chúc mừng. Các nhà hoạt động xã hội coi đây là thắng lợi biểu tượng cho phong trào dân chủ khu vực – nơi nhiều nước vẫn đang vật lộn với nạn tham nhũng, độc tài và chủ nghĩa dân túy.
Tuy nhiên, chính quyền Venezuela của Tổng thống Nicolás Maduro phản ứng gay gắt. Bộ Ngoại giao nước này ra tuyên bố cáo buộc Ủy ban Nobel “can thiệp vào công việc nội bộ của một quốc gia có chủ quyền” và gọi giải thưởng là “một công cụ chính trị phục vụ lợi ích phương Tây”. Trong khi đó, những người ủng hộ bà Machado xem đây là “tia sáng hy vọng” giữa khủng hoảng kéo dài của đất nước từng giàu nhất Nam Mỹ.
Một giải thưởng, nhiều tầng ý nghĩa
Giải Nobel Hòa bình 2025 có thể không làm dịu đi căng thẳng ở Trung Đông hay chấm dứt chiến sự tại Ukraine, nhưng nó đã khơi dậy lại cuộc tranh luận về bản chất của hòa bình và quyền tự do chính trị.
Với nhiều người, việc vinh danh một người phụ nữ Mỹ Latinh đại diện cho những tiếng nói bị đàn áp, là một lựa chọn can đảm và mang tính nhân văn sâu sắc. Nhưng với không ít chính trị gia, đặc biệt ở các cường quốc, nó cũng là lời nhắc rằng: thế giới vẫn đang nhìn họ qua lăng kính đạo đức, không chỉ qua cán cân quyền lực.
Trong thế giới đầy biến động hôm nay, nơi ranh giới giữa chiến tranh và hòa bình ngày càng mong manh, María Corina Machado trở thành biểu tượng cho khái niệm “hòa bình mới”- thứ hòa bình được xây dựng từ lòng dũng cảm cá nhân, từ ý chí của người dân đòi quyền sống trong tự do, chứ không phải từ những bản hiệp ước giữa các chính phủ.
Bởi vậy, Giải Nobel Hòa bình 2025 không chỉ trao cho một con người, mà trao cho một niềm tin. Tin rằng: Dù bị áp bức, con người vẫn có thể lựa chọn con đường không bạo lực để thay đổi thế giới. Và trong niềm tin ấy, hy vọng về một nền hòa bình đích thực, dù mong manh, vẫn thắp lên ngọn lửa.
H Đ