Trong lúc tàu chiến Mỹ và Philippines đang dàn đội hình ở biển Sulu, phía tây Malaysia, Hải quân Trung Quốc cũng chuẩn bị cho một cuộc diễn tập khác – mang tên “Hòa bình và Hữu nghị 2025” (Peace and Friendship 2025).
Theo Reuters (26/10/2025), cuộc tập trận Sama Sama 2025 giữa Mỹ và Philippines bắt đầu tại căn cứ hải quân San Fernando, quy tụ hơn 3.000 binh sĩ của hai nước cùng với lực lượng quan sát từ Nhật Bản, Canada và Australia. Trọng tâm là huấn luyện phối hợp tác chiến trên biển, bao gồm phòng không, chống tàu ngầm và bảo vệ tuyến hàng hải chiến lược.
Cùng thời điểm đó, theo Global Times (29/10/2025), Trung Quốc và Malaysia thống nhất tổ chức Peace and Friendship 2025 vào tháng 11, tại vùng biển phía đông Malaysia và một phần Biển Đông. Cuộc diễn tập được giới thiệu là “nhằm tăng cường hợp tác cứu hộ nhân đạo và chống cướp biển”.
Một bên là “tăng cường khả năng tương tác quân sự để duy trì tự do hàng hải”; bên kia là “xây dựng lòng tin chiến lược vì hòa bình khu vực”. Cả hai đều nói về ổn định – nhưng bằng hai ngôn ngữ an ninh khác nhau.
Sự trùng hợp thời điểm không phải ngẫu nhiên. Sau chuỗi va chạm ở bãi Cỏ Mây giữa tàu Trung Quốc và Philippines hồi đầu tháng 10, Manila đã đẩy mạnh hợp tác quân sự với Washington. Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. không giấu ý định “nâng cấp năng lực răn đe” bằng các cuộc tập trận thường niên quy mô lớn hơn, sâu hơn và đa phương hơn. Với Mỹ, Sama Sama 2025 chính là lời nhắc rằng Washington vẫn hiện diện ở Tây Thái Bình Dương – và sẽ không để Bắc Kinh tự định nghĩa trật tự hàng hải.
Ngược lại, Peace and Friendship 2025 là nỗ lực có tính biểu tượng. Sau bảy năm gián đoạn, Bắc Kinh và Kuala Lumpur mới nối lại tập trận chung, trong bối cảnh Malaysia vừa lên tiếng phản đối “các hoạt động thăm dò trái phép” của Trung Quốc trong vùng đặc quyền kinh tế của mình. Giới quan sát ở South China Morning Post nhận định, Trung Quốc đang tìm cách “làm mềm hình ảnh” tại Đông Nam Á, chứng tỏ rằng nước này có thể hợp tác quân sự hòa bình với láng giềng ASEAN, chứ không chỉ đối đầu.
Tuy vậy, “hữu nghị” trên danh nghĩa không xóa được thực tế rằng Malaysia vẫn là nước có tranh chấp với Trung Quốc ở Trường Sa. Việc cùng tập trận không đồng nghĩa đồng thuận chiến lược. Nếu Mỹ – Philippines hướng đến mục tiêu răn đe, thì Trung Quốc – Malaysia thiên về trấn an. Một bên thể hiện quyền lực, một bên phủ lớp sơn ngoại giao cho ảnh hưởng đang mở rộng.
Nhìn rộng hơn, hai cuộc tập trận song song cho thấy Biển Đông đang trở thành nơi thử nghiệm hai mô hình an ninh:
Mô hình liên minh mở kiểu Mỹ, với cơ chế tập trận đa quốc gia, công khai, diễn ra ở vùng biển quốc tế;
Và mô hình hợp tác song phương kiểu Trung Quốc, chọn những quốc gia ASEAN có thái độ mềm mỏng hơn để tạo “vành đai thân thiện”.
Hai cách tiếp cận này va chạm không chỉ trên bản đồ, mà cả trong dư luận. Sama Sama được phương Tây ca ngợi là “tăng cường minh bạch và năng lực ứng phó khu vực”, còn Peace and Friendship lại được truyền thông Trung Quốc mô tả như “một minh chứng cho lựa chọn hợp tác thay vì đối đầu”. Sự khác biệt trong cách kể chuyện chính là phần mở rộng của cuộc cạnh tranh quyền lực mềm.
Với các nước ASEAN, đặc biệt là Việt Nam, điều này đặt ra một thử thách quen mà khó: giữ cân bằng trong thế chồng chéo chiến lược. Bởi càng nhiều cuộc tập trận diễn ra quanh mình, áp lực chọn bên càng lớn. Nhưng Việt Nam – với chính sách quốc phòng “ba không” – vẫn kiên định đường lối tự chủ: không liên minh quân sự, không cho nước ngoài đặt căn cứ, và không dựa vào nước này để chống nước kia. Chính sự tự chủ ấy giúp Việt Nam duy trì khoảng cách cần thiết để hợp tác với cả hai bên, mà không đánh mất vị thế trung gian ổn định.
Trong ngắn hạn, Biển Đông có thể chứng kiến thêm nhiều cuộc diễn tập “hòa bình” song song như thế. Nhưng trong dài hạn, điều đáng lo hơn là sự bình thường hóa của căng thẳng: khi cả Mỹ lẫn Trung Quốc đều dùng ngôn ngữ an ninh để định nghĩa hòa bình, thì vùng biển này có nguy cơ biến thành nơi phô diễn thiện chí có điều kiện.
Hòa bình không chỉ là tên của một cuộc tập trận. Nó là bài kiểm tra về cách các cường quốc hiểu chữ “ổn định”. Và ở Biển Đông, mỗi lần có thêm một cuộc tập trận, câu trả lời ấy lại càng nhiều tầng nghĩa hơn.
T.V