Ủy hội sông Mekong quốc tế (MRC) vừa thông báo, các nhà điều hành dự án đập Xayaburi gửi thông báo đến Bộ Năng lượng và Mỏ của Lào về việc sẽ xả nước trong những ngày tới. Đây là con đập lớn trên dòng chính sông Mekong ở phía hạ nguồn.
Theo thông báo: Do mưa lớn liên tục ở Lào vì bị ảnh hưởng bởi cơn bão nhiệt đới Khanun và việc xả nước từ các nhà máy thủy điện khác ở thượng nguồn khiến dòng chảy vào đập Xayaburi đã tăng lên. Cảnh báo các cộng đồng ở thượng lưu và hạ lưu đập phải chuẩn bị sẵn sàng cho những thay đổi tiếp theo của mực nước sông. Đặc biệt lưu ý đối với bất kỳ “thông báo ngắn” nào về việc xả nước. Nhà điều hành đập thủy điện Xayaburi cũng cho biết thêm đã “kích hoạt kế hoạch hành động khẩn cấp thích hợp”.
Đối với thông tin trên, các chuyên gia môi trường và thủy điện của Việt Nam tỏ ra rất bất ngờ. Bởi từ trước tới nay Lào và chủ đầu tư dự án thủy điện Xayaburi đều khẳng định: Xayaburi là đập dâng, không lưu nước – run of river dam. Nhưng không hiểu vì sao bây giờ lại bất ngờ tuyên bố xả nước.
Vào tháng 2.2020, nhà vận hành thủy điện Xayaburi và đại diện chính phủ Lào có tổ chức chuyến thăm con đập này cho các nước thành viên MRC. Thời điểm đó, ông Knut Sierotzki, phụ trách kỹ thuật của Công ty Poyry (Phần Lan) đơn vị hỗ trợ Công ty Thủy điện Xayaburi, cho biết đập thủy điện Xayaburi “không trữ nước nên không làm ảnh hưởng đến dòng chảy của sông Mekong”. Ông cho hay, lượng nước được xả ra thường xuyên thông qua các turbine hoặc đập tràn. Lưu lượng nước trong mùa khô năm nay cao hơn 50% so với mùa khô 2003 – 2004, ở mức 800 – 1.000m3/giây.
Nếu đối chiếu những gì các nhà vận hành đập thủy điện Xayaburi đã thông báo trong thời gian qua có thể thấy rõ tuyên bố trên là không chính xác. Bên cạnh đó, với thông báo mà các nhà vận hành thủy điện Xayaburi mới được phát đi ngày 7.8.2023 về việc sẽ xả nước đã trực tiếp khẳng định những nghi ngờ của các chuyên gia rằng, đập Xayaburi “có trữ nước” nhưng không chia sẻ dữ liệu về dòng chảy với các nước MRC và công chúng, là có cơ sở.
Đập Xayaburi là công trình thủy điện đầu tiên trên dòng chính sông Mekong ở hạ nguồn. Công trình nằm ở phía bắc Lào được xây dựng từ 2012, đi vào hoạt động tháng 10.2019, có công suất 1.260 MW. Trên dòng chính sông Mekong ở phía thượng nguồn, Trung Quốc đang vận hành 8 đập thủy điện.
Các con đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong đã gây nhiều tác hại về môi trường và ảnh hưởng đến sinh kế của người dân ở nhiều quốc gia. Chúng làm đảo lộn dòng chảy tự nhiên của dòng sông Mekong, giữ lại phù sa và nguyên nhân làm sạt lở gia tăng ở các nước hạ nguồn, đặc biệt là vùng ĐBSCL của Việt Nam. Các con đập cũng cắt đứt đường di cư của cá và nhiều hệ lụy khác.
T.P